متن سخنرانی دکتر مخبر دزفولی در نشست بزم اندیشه - جایگاه بالای علمی ایران در جهان

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی در سی و سومین نشست بزم اندیشه در سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی مباحث مهمی را مطرح کرد که نقد و نظرهای مختلفی را در پی داشت.

به گزارش روابط عمومی سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی، سی و سومین نشست از سلسله نشست های اندیشه ورزی سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی با حضور دکتر محمدرضا مخبر دزفولی و با موضوع "سهم ایران در تولید علم در جهان" روز دوشنبه 11 آذرماه در سالن جلسات این سازمان برگزار شد. خبر این نشست بزم اندیشه پیش از این در تارنمای سازمان بارگزاری گردیده و اکنون متن کامل و مبسوط این نشست جهت استفاده مخاطبان گرامی بارگزاری می گردد.

یادآور می شود مشروح این نشست های بزم اندیشه در قالب کتابی با عنوان " دفتر دوم" بعد از تکمیل منتشر خواهد گردید.

متن کامل این نشست به شرح زیر می باشد:

 

تلاش در جهت تقویت نقاط قوت و رفع نقاط ضعف
علم و فنآوری از حوزه های دارای اهمیت است. اگر بخواهیم چند حوزه را مشخص کنیم که جمهوری اسلامی در طول چهار دهه گذشته عملکرد درخشانی از خود برجای گذاشته یکی از آنها حوزه علم و فنآوری است. به همین دلیل ضرورت دارد نخبگان و افکار عمومی جامعه از دستآوردهای جمهوری اسلامی در این زمینه آگاهی داشته باشند. دلیلش نیز این است که یک شبکه گسترده در خارج و داخل کشور برای تبدیل نقاط قوت جمهوری اسلامی به نقاط ضعف سرمایه گذاری و برنامه ریزی می کند. کسی منکر نقاط ضعف در کشور نیست و بخش هایی از آن نیز به دلیل سوء مدیریت بوده که در برخی مقاطع جمهوری اسلامی رخ داده است. به همین دلیل باید تلاش کرد این نقاط ضعف برطرف شود. با این وجود نکته حایز اهمیت این است که چرا دشمن تلاش می کند نقاط قوت نظام را به نقاط ضعف تبدیل کند؟ این موضوعی است که نیازمند تأمل و تعقل نخبگان جامعه است.کسانی که در جزئیات پیروزی انقلاب بودند به خوبی می دانند که ما چه مجموعه علمی و دانشگاهی را از رژیم گذشته تحویل گرفتیم.در زمانی که انقلاب رخ داد درحدود 28 دانشگاه و 180 هزار دانشجو در کشور وجود داشت.سهم ما از علم جهان نیز در حدود 398 مستند علمی بود.تعداد پژوهشگران و اساتید دانشگاه ها در کشور کمتر از چهار هزار نفر بود.این در حالی است که امروز جمهوری اسلامی از نظر علمی و شرایط تبدیل علم به ثروت جایگاه بالایی در سطح جهان پیدا کرده است.

 

علم نافع علمی است که گره از کار مردم باز کند

جایگاه علمی جمهوری اسلامی به اندازه ای تثبیت شده است که کسی نمی تواند منکر آن شود. به همین دلیل دشمنی ها در این زمینه وحشتناک تر است.علم نافع علمی است که گره از کار مردم باز کند و قدرت یک کشور را افزایش بدهد.اگر علم سبب شود که دشمنان به یک کشور دست اندازی نکنند به علم نافع تبدیل می شود.علم نافع تنها بخش ها و اجزایی خاص از علوم را شامل نمی شود.اگر علم مانع نفوذ بیگانگان شد و استقلال یک کشور را رقم زد به علم نافع تبدیل می شود.به همین دلیل باید به دنبال علم نافع رفت که در چنین شرایطی به فریضه تبدیل می شود.کسانی که عنوان می کنند چرا جمهوری اسلامی به دنبال علم سلول بنیادی یا هوا فضا می رود یا ماهیت موضوع را نمی دانند و یا تصور آنها از استقلال کشورها تغییر کرده است. برخی عنوان می کنند چرا خودمان را به دردسر بیاندازیم و بهتر است که این علوم را از دیگران اخذ کنیم. اغلب این افراد نیز ظاهر روشنفکری و دانشگاهی به خود می گیرند و چنین مسائلی را مطرح می کنند. کسانی که عنوان می کنند به دلیل کم آبی باید به دنبال کشت فراسرزمینی باشیم از جمله چنین افرادی هستند. این افراد معتقدند کشاورزی در ایران سود کمی دارد و به همین دلیل باید کاهش پیدا کند.در شرایط کنونی ایران صد و بیست میلیون تن مواد غذایی در داخل تولید می کند. این در حالی است که برخی عنوان می کنند این کار همراه با سود کافی نیست و بهتر است گندم و برخی مواد غذایی را وارد کنیم.ما علم نافع را نیاز داریم چون نیاز به استقلال داریم و باید در مقابل دشمنی های دشمنان توانمند باشیم.ضعف ها و گره هایی نیز در کشور وجود دارد که بخش هایی از آن ناشی از ندانم کاری، خباثت، غرض ورزی و نادیده گرفتن توانایی های علمی کشور است. ما باید برای ترمیم این نقاط ضعف  تلاش جدی انجام بدهیم.

 

توجه ویژه به دانشگاهیان و محققان

تا زمانی که به محققان و دانشگاهیان کشور مراجعه نشود بسیاری از این گره ها باز نخواهد شد.امروز که چهل سال از پیروزی انقلاب می گذرد ما باید اتفاقاتی که در زمینه علمی در کشور رخ داده را مورد تحلیل و ارزیابی قرار بدهیم. ما در دهه نخست انقلاب اتفاقات مثبت و منفی مختلفی در کشور داشتیم. در زمینه شکل گیری سپاه، شکل گیری جهاد سازندگی، تسخیر لانه جاسوسی و شکل گیری انقلاب فرهنگی این نکات مثبت و منفی وجود داشته است. در دهه ابتدایی انقلاب ما فرصت بازسازی علمی کشور را نداشتیم. به همین دلیل نیز تا اواخر جنگ تحمیلی تحرک علمی جدی در کشور نداشتیم. با این وجود پس از پایان جنگ تحرک علمی کشور با چند اقدام مهم شکل جدی تری به خود گرفت.در این مقطع زمانی تعداد دانشگاه ها و دانشجویان کشور افزایش پیدا کرد.از سوی دیگر تعداد اعضای هیئت علمی افزایش پیدا کرد. در سال 1366 ما دانشگاه تربیت مدرس را به همین منظور در کشور تأسیس کردیم. پس از این بود که دانشگاه های دیگر کشور نیز در مسیر تربیت هیئت علمی قرار گرفتند.در ابتدای انقلاب از هر بیست نفر تنها یک نفر می توانست وارد دانشگاه شود، این در حالی است که امروز از بین دو نفر یک نفر می تواند وارد دانشگاه شود.ما دانش آموزان کشور را زیاد کردیم و از سوی دیگر وزارت بهداشت را از وزارت علوم جدا کردیم.در زمان انقلاب پزشکان هندی، فیلیپینی و بنگلادشی در کشور وجود داشتند. این در حالی است که امروز هیچ رشته فوق تخصصی پزشکی در جهان وجود ندارد که مراکز آن در ایران وجود نداشته باشد.به همین دلیل نیزسطح پزشکی ایران از منطقه خاورمیانه فراتر است.در ابتدای انقلاب ما دوره های کارشناسی ارشد و دکتری در بسیاری از زمینه ها نداشتیم.این در حالی است که امروز در همه رشته ها دوره های کارشناسی ارشد و دکتری در کشور وجود دارد.در اوایل دهه نود میلادی براساس یک گزارش که درصد تولید علم جهانی ارئه کرده بود سهم علمی ایران و عراق به صورت مشترک سه صدم درصد تولید علم جهانی بود.این در حالی است که امروز دو درصد تولید علم جهان متعلق به ایران است.

 

رشد علمی ایران در جهان

در دهه دوم انقلاب ما به شکلی در زمینه علمی تحرک و تنوع پیدا کردیم که بتوانیم درسطح جهانی دارای جایگاه بشویم.این تحرکات در دهه هفتاد ادامه پیدا کرد و تا انتهای این دهه ما تا رتبه چهل و هشتم جهان بالا آمدیم.البته در این مقطع علی رغم اینکه زیرساخت ها ایجاد شده بود اما هنوز اتفاق قابل توجهی رخ نداده بود.این اتفاق مهم در دهه هشتاد رخ داد و در دهه نود به نقطه اوج خود رسید.در حدود هشت سال قبل یک موسسه علم سنجی در کانادا که وضعیت علمی کشورهای خاورمیانه را بررسی می کرد اعلام کرد در منطقه خاورمیانه سه جنگ عراق علیه ایران، اشغال کویت توسط عراق و جنگ آمریکا علیه عراق رخ داد که همه زیرساخت های این کشورها از بین رفت. با این وجود وضعیت علمی همه این کشورها به جز ایران از بین رفت و تنها ایران بود که موفق به بازیابی خود و وارد فضای رقابت علمی با کشورهای جهان شد.در اواخر دهه هشتاد و اوایل دهه نود ما به کمیت قابل قبولی در زمینه علمی دست پیدا کردیم و در شرایط کنونی در حدود دو درصد تولید عام جهانی متعلق به ایران است. با این وجود در این دو درصدکارهای ضعیف و بی کیفیت نیز وجود داشته است.به همین دلیل در دهه نود ما کیفی سازی علم را در دستور کار خود قرار دادیم.امروز در حدود 208 محقق و دانشمند ایرانی جز یک درصد برتر دنیا هستند.این در حالی است که قبل از انقلاب ما حتی یک نفر نیز در این یک درصد نداشتیم.مقالات داغ و پرارجاع نشان دهنده سطح کیفی علمی یک کشور است.این در حالی است که سهم ایران از مقالات پراستناد دنیا 7/2 درصد است.

 

سهم ایران در بین کشورهای اسلامی

در این زمینه سی و یک درصد و در بین کشورهای خاورمیانه سی ودو درصد است.سهم ایران از مقالات پرارجاع دنیا چهار درصد است.در این مقالات پرارجاع دانشمندان ایرانی با طرح نظریه های جنجالی چالش های جدید علمی در سطح جهانی ایجاد کرده اند.البته در این زمینه یک عارضه به نام سرقت علمی نیز به وجود آمد که در سال های اخیر دشمن روی آن برنامه ریزی کرده است. به همین دلیل نیز در شرایط کنونی ارتقای اعضای هیئت علمی تنها درصورتی رخ می دهد که در سابقه آنها سرقت علمی وجود نداشته باشد.در صورت مشاهده چنین وضعیتی در سابقه هیئت علی دانشگاه مجازات های سنگینی مانند جریمه های سنگین، تنزل رتبه و حتی محروم سازی یا جابه جا کردن افراد در نظر گرفته شده است. هدف این مجازات ها نیز ارتقای کیفی سازی علمی بوده است.با سختگیری فوق العاده ای که در جریان علمی کشور رخ داده بنده امیدوارم در آینده نزدیک بتوانیم مسأله سرقت علمی را نیز حل و میزان آن را کاهش بدهیم.به تازگی دانشگاه استنفورد گزارشی به نام کمیت، کیفیت و فساد منتشر کرده است.این دانشگاه هشت گزارش تهیه کرده که یکی از آنها درباره علم است.در این گزارش480 هزار کار علمی ایران را از سال 1999 تاکنون مورد مطالعه قرار گرفته است. هدف نیز این بوده که چه اتفاقی رخ داده که کارهای علمی ایران نسبت به گذشته پنجاه برابر شده است.این گزارش مدعی تقلب ایران در این مسأله شده است. این گزارش پس از بررسی 480 هزار کار علمی ایران به این نتیجه رسیده که72درصد این کارها در نشریات معتبر علمی جهان منتشر شده است. 19 درصد این کارها نیز در مجلات علمی داخل ایران منتشر شده است و تنها 9 درصد آن در مجموعه های بی کفیت منتشر شده است.در نهایت نیز نتیجه گیری کرده که ایران کمیت گراست نه کفیت گرا. در جای دیگری نیز مدعی شده که اغلب این کارهای علمی متعلق به دانشمندانی است که خارج از ایران زندگی می کردند نه داخل ایران.در این گزارش آمده که اساتید هشتاد درصد مقالاتی که ایرانی ها چاپ کرده اند مقیم ایران هستند. بیست درصد این مقالات با همکاری با خارج از کشور بوده که از این تعداد تنها 5/6  درصد توسط نویسندگان مقیم خارج از کشور نوشته شده است.در این گزارش تناقض های عجیبی وجود دارد و تلاش کرده جریان علمی جهانی را بر علیه ایران قرار بدهد. سلطنت طلبان و معاندین پول داده اند و در استنفورد یک کرسی در اختیار گرفته اند به نام مطالعات ایران. افرادی مانند عباس میلانی و... نیز به صورت مرتب چنین گزارش هایی را ارائه می کنند.

 

واقعیت این است که علم در ایران دربخش های مختلف سرریز شده است

هر جا که این اتفاق رخ نداده نیز به دلیل کارشکنی ها و دشمنی ها بوده است.امروز در حدود چهل دانشگاه ایران در رتبه بندی تایمز در بین 1200 دانشگاه برتر دنیا قرار دارند.دانشگاه تهران در سال 1313 تأسیس شد. با این وجود تنها دو درصد تولید علم در دوران پهلوی صورت گرفت و نود و هشت درصد بقیه در دوران جمهوری اسلامی اتفاق افتاده است.این وضعیت درباره اغلب دانشگاه های کشور مانند صنعتی شریف و دانشگاه شیراز نیز وجود داشته است.قبل از انقلاب به ما فرصت تولید علم داده نشده است. هنگامی که انباشت علم در یک کشور وجود نداشته باشد آن کشور نمی تواند به فنآوری دست پیدا کند و در نتیجه نمی تواند از طریق فنآوری به ثروت برسد. این در حالی است که جمهوری اسلامی نیاز به ثروت آفرینی در بخش های مختلف داشته و دارد. امروز در کشور در حدود 4800 شرکت دانش بنیان وجود دارد.گردش مالی این شرکت ها نیز به دلیل توانایی های علمی که دارد در حدود 100 هزار میلیارد تومان است.آیا با این توانایی علمی و مالی نمی توان مشکلات مردم را حل کرد؟ قطعأ می توان چنین کاری کرد. این در حالی است که برخی باور ندارند که دانشمندان می توانند گره گشایی کنند.در دوران پهلوی نخبگان در جامعه محو بودند این در حالی است که امروز در حدود دوازده هزارنفر اعم از نوجوان و جوان در نظام نخبگی کشور مورد حمایت قرار دارند.در دوران پهلوی اغلب دانشجویان کشور در خارج از کشور تحصیل می کردند این در حالی است که در شرایط کنونی تنها یک درصد از دانشجویان ایرانی در خارج از کشور تحصیل می کنند.امروز ایران جز 10 کشور برتر دنیا در زمینه هوش نوجوانان و جوانانی است که در المپیادهای علمی جهانی مقام کسب می کنند.امروز ما سلول های بنیادی در رتبه دهم جهان قرار داریم.هدف بنده از ارائه این آمارها این بود که برخی نتایج را عنوان کنم.

 

باید جریان علمی کشور را تقویت کنیم

جمهوری اسلامی چه بخواهد و چه نخواهد دشمن دارد. به همین دلیل اگر قصد داریم در مسیرسختی که در آن قرار گرفته ایم پیشروی کنیم باید جریان علمی کشور را تقویت کنیم.اگر جریان علمی کشور را تقویت کنیم اقتصاد کشور نیز بهبود پیدا می کند.امکان ندارد کشوری به صورت تصادفی قله های علمی را فتح کند. دشمن تلاش زیادی انجام داده که جریان علمی کشور را متوقف کند. به همین دلیل نیز برخی دانشگاه های کشور مانند صنعتی شریف، شهید بهشتی، مالک اشتر و برخی دانشگاه های دیگر را تحریم کردند.هنگامی که متوجه شدند تحریم دانشگاه ها پاسخگو نیست تلاش کردند دانشمندان کشور را تحریم کنند.پس از اینکه در این زمینه نیز موفق نبودند ترور فیزیکی را در دستور کار خود قرار دادند که شهدای هسته ای در راستای همین رویکرد به شهادت نائل آمدند. این در حالی بود که در دکترین جمهوری اسلامی ساختن بمب اتم وجود نداشت. با این وجود دانشمندان هسته ای کشور را ترور کردند. جدیدترین اقدامی که در راستای مقابله با جریان علمی کشور صورت گرفته این است که تصمیم گرفتند  از انتشار مقالات علمی دانشمندان علمی ایران در مجلات معتبر علمی جهان جلوگیری کنند.به همین دلیل نیز در ماه های اخیر اجازه نمی دهند مقالات و دستآوردهای علمی دانشمندان ایرانی در دسترس دانشمندان دیگر کشورهای جهان قرار بگیرد.نکته حایز اهمیت این است که از زمانی که جریان علمی در کشور شکل گرفت مقام معظم رهبری همواره از این جریان حمایت کرده اند. بدون شک اگر حمایت ایشان نبود این موفقیت ها به وجود نمی آمد. جریان علمی کشور به دلیل برخی نارسایی ها و کمبودها در برخی دولت ها با نوسان هایی مواجه شد. با این وجود در همه شرایط حمایت مقام معظم رهبری این جریان را در مسیر تعالی حفظ کرد.امروز نیز جریان علمی می تواند به مشکلات کشور فائق بیاید هنگامی که کلمه نافع پس از آن قرار بگیرد و در راستای منافع مردم و کشور حرکت کند.ما زمانی می توانیم به دستآوردهای علمی خود افتخار کنیم که همزمان در گره گشایی ها نیز جلو برویم.

 

×سوال:علی رغم پیشرفت های علمی که در کشور رخ داده اما هنوز برخی از دانشگاه های کشور مانند دانشگاه امیر کبیر یا علم و صنعت از نظر تجهیزاتی در وضعیت مطلوبی قرار ندارند و از این نظر از کشورهای دیگر عقب تر است. دلیل این نقصان چه بوده است؟
دولت ها بودجه ای که برای آموزش و پرورش و دانشگاه ها در نظر می گیرند مصرفی در نظر می گیرند.این در حالی است که بودجه آموزش وپرورش هزینه ای و مصرفی نیست و بلکه سرمایه ای و سرمایه گذاری است.متأسفانه هنوز این تفکر تغییر نکرده و به همین دلیل هنگامی که می خواهند بودجه را  کاهش بدهند دراین زمینه کاهش می دهند.نکته مهم اینکه ظرفیت علمی کنونی کشور با همین تجهیزات کهنه و کارکرده ایجاد شده است.این نکته ای بوده که گاهی اوقات باعث تعجب کشورهای خارجی نیز شده است.با این وجود دولت ها موظف هستند که برای تقویت تجهیزات علمی کشور پشتیبانی های لازم را انجم بدهند. این در حالی است که این پشتیبانی ها در برخی مقاطع کمتر انجام می شود.

×سوال: سهم آموزش و پرورش در تولید علم در کشور در چه وضعیتی قرار داشته است؟ آیا در این زمینه موفقیت هایی وجود داشته است؟
قطعأ سهیم بوده است.آموزش و پرورش نیروهای ممتازی را به دانشگاه های کشور تحویل داده است.با این وجود آموزش عالی کشور با رویکردهای نوآورانه موفق شده این تحولات علمی را رقم بزند. به همین دلیل بنده معتقدم این رویکردهای نوآورانه باید در آموزش وپرورش نیز اتفاق بیفتد.در نتیجه موسسه پژوهش های درسی باید ارتباط خود را با دانشگاه های کشور چند برابر کند.بدون شک بخش عمده ای از قابلیت های نوآورانه فرزندان این کشور باید در آموزش وپروش شکل بگیرد.

×سوال:آیا در کشور ما رشد علم به صورت متوازن صورت گرفته یا اینکه در بخش هایی قوی عمل کرده ایم و در بخش های دیگر ضعیف؟ آیا تولید علم در راستای حل مشکلات جامعه ما بوده است؟
در بخش هایی از مسیر تولید علم کشور توزان وجود ندارد.با این وجود ما می توانستیم رشد متوازنی داشته باشیم.به همین دلیل ما باید کمبودهای توازن علمی خود را تقویت کنیم تا به یک رشد متوازن دست پیدا کنیم.هنگامی که علم بتواند از کشور خود از نظر امنیتی و همچنین از سلامت مردم صیانت کند به علم نافع تبدیل شده است.با این وجود ما هنوزدر بخش های رفاه اجتماعی عقب هستیم. به همین دلیل باید رشد علمی خود را در زمینه رفاه اجتماعی مردم افزایش بدهیم.

برخی از مهمترین موارد بیان شده در این جلسه: 
ایران تنها کشور منطقه بود که پس از جنگ جایگاه علمی بالایی پیدا کرد
سی و دو درصد تولید علم خاورمیانه در اختیار ایران است
دو درصد تولید علم جهان به ایران تعلق دارد
برای سرقت علمی مجازات های سنگینی در نظر گرفته شده است
 به علمی نیاز داریم که برای کشور ثروت ایجاد کند
 دشمن گزارش های متناقضی درباره وضعیت علمی ایران ارائه می کند
 رشد علمی ایران در دهه نود به اوج خود رسیده است
 رشد جریان علمی کشور بدون حمایت رهبری صورت نمی گرفت
 بخش مهمی از مقالات پرارجاع جهان متعلق به دانشمندان ایرانی است
 برخی تلاش می کنند نقاط قوت نظام را به نقاط ضعف تبدیل کنند