در اندیشه امام خمینی(ره) طی مسیر نهضت اسلامی تا تمدن اسلامی هم نیازمند رشد اخلاقی و معنوی فرد و هم مستلزم آن است که این جامعه اخلاقی از «آزادی» و «استقلال» برخوردار باشد تا به تعبیر ایشان «همه با هم به جلو برویم. همه با هم به [سوى] یک تمدن صحیح، نه «تمدن محمد رضایى»! تمدن الهى، تمدن رسول اللهى: آنکه همه اقشار بشر را، سیاه و سفیدش را هیچ فرق نمىگذارد مگر اینکه به تقوا».
مراحل پنجگانه تحقق تمدن نوین اسلامی که از سوی رهبر معظم انقلاب بیان شده شامل انقلاب اسلامی، نظام اسلامی، دولت اسلامی، جامعه اسلامی و تمدن اسلامی است. دو مرحله اول با هدایت و رهبری امام خمینی(ره) محقق شد و انقلاب به پیروزی رسید و زمینه تحقق نظام اسلامی با رأی مردم به جمهوری اسلامی فراهم شد. اکنون در مرحله سوم قرار داریم و در عین حال هدف غایی در چهل سال دوم تحقق تمدن نوین اسلامی است.
حال به مناسبت فرارسیدن ایام‌الله دهه فجر و نامگذاری 13 بهمن به نام ««تفکر دینی، فرهنگ و هنر انقلابی، تمدن نوین اسلامی» خوب است نگاه و تفکر امام(ره) درباره مسئله تمدن اسلامی و مؤلفه‌ها و شاخص‌های آن از کلام و سخن ایشان مورد بررسی قرار گیرد.
ایشان در سخنی پایه پیشرفت یا انحطاط تمدن را به رشد یا نزول فکری و معنوی انسان‌ها مربوط دانسته و می‌فرمایند: «انسان اگر از تصرفات رحمانیّه و عقلانیّه خارج شد و در تحت تصرفات شیطانیّه و جهلانیّه وارد شد، در اوصاف حیوانى از همه حیوانات بالاتر شود. قوه غضب و شهوت انسانى عالم را آتش زند، و بنیان جهان را فروریزد، و سلسله موجودات را به باد فنا دهد و اساس تمدن و تدیّن را منهدم کند.» (شرح حدیث جنود عقل و جهل، متن 110، فصل پنجم، ص 103).
امام(ره) با نگاه دینی اسلام را دارای برترین درجه تمدن دانسته و می‌فرمایند: «ما در اعلا مرتبه تمدن هستیم؛ اسلام در اعلا مرتبه تمدن است.» (صحیفه امام(ره)، ج 1، ص 301) این بیان کلی امام حکایت از این دارد که رسیدن به تمدنی مبتنی بر اسلام غایت حرکت ایشان است.
اما مؤلفه و شاخص اصلی یا به عبارتی گام اول رسیدن به این تمدن چیست. امام(ره) اینگونه به این سؤال پاسخ می‌دهند که «اول مرتبه تمدن، آزادى ملت است. مملکتى که آزادى ندارد تمدن ندارد. یک مملکتى که استقلال ندارد و وابسته به غیر است و همهاش هم با عمل ایشان وابسته به غیر شده، این [مملکت را] نمىشود گفت یک مملکت متمدن؛ مملکت متمدن آن است که آزاد باشد، مطبوعاتش آزاد باشد، مردم آزاد باشند در اظهار عقاید و رأی‌شان». (صحیفه امام(ره)، ج 5، ص 32)
به عبارتی دو پایه اصلی که زمینه را برای رسیدن به تمدن اسلامی هموار می‌سازد «آزادی» و «استقلال»؛ دو شعار محوری انقلاب اسلامی است. به عبارت دیگر این دو خواست اصلی ملت ایران که زمینه‌ساز انقلاب اسلامی شد باید همچنان تداوم داشته باشد تا تمدن نوین اسلامی نیز محقق شود و از همین جهت است که در طی مسیر انقلاب اسلامی تا تمدن نوین اسلامی نمی‌توان از شعارها و آرمان‌های اصلی عدول کرد یا در آنها جرح و تعدیلی ایجاد کرد.
امام خمینی(ره) در این میان به تبیین ویژگی‌های حکومت (نظام) اسلامی؛ به مثابه یکی از مراحل پنجگانه تحقق تمدن نوین اسلامی، پرداخته و می‌فرمایند: «حکومت اسلامى مساوى است با پیشگرایى و تمدن و ترقى؛ نه مخالف براى آن است.»
از سوی دیگر امام(ره) نبایدها و ناهنجاری‌ها در مسیر تمدن اسلامی را نیز بیان فرمودند: «در اسلام، تمام آثار تجدد و تمدن در اسلام مجاز است مگر آنهایى که فساد اخلاق بیاورند، فساد عفت بیاورند. اسلام آن چیزهایى را که مخالف با مصالح ملت بوده است، آنها را نفى کرده. آنهایى که موافق با مصالح ملت است، آنها را اثبات کرده است.» (صحیفه امام(ره)، ج 5، ص 262)
همچنین در جایی دیگر خط قرمز تمدن اسلامی را اینگونه بیان می‌فرمایند: «با تمدن، اسلام مخالف نیست، با دلبستگى و محدود شدن مخالف است.» (صحیفه امام(ره)، ج 8، ص 517) یا بیان می‌کنند که «همه مظاهر تمدن را انبیا قبول دارند، لکن مهار شده؛ نه مطلق و رها.» (همان)
در سخنی دیگر امام(ره) به بیان مسیر حرکت ملت از نهضت (انقلاب) اسلامی تا تمدن اسلامی و الزامات این حرکت پرداخته و می‌فرمایند: «با این نهضت اسلامى ما تا اینجا آمدیم و قدرت‌ها را عقب زدیم؛ با این نهضت اسلامى باید سازندگى کنیم از حالا به بعد. یعنى همه با هم، همه با هم به جلو برویم. همه با هم به [سوى] یک تمدن صحیح، نه «تمدن محمد رضایى»! تمدن الهى، تمدن رسول اللهى: آنکه همه اقشار بشر را، سیاه و سفیدش را هیچ فرق نمىگذارد مگر اینکه به تقوا: إِنَّ أَکرَمَکمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقیکمْ. میزانْ تقوا است، میزان انسانیت است.» (صحیفه امام(ره)، ج 6، ص 342)
امام(ره) در ادامه تفاوت هدف غایی تمدن اسلامی و تمدن غربی را تبیین کرده و می‌فرمایند: «بر خلاف تمدن که مکتب‌هاى الهى مىخواهند انسان درست کنند که همه در کنار هم آسوده و آرام باشند، مکتب‌هاى اینها همهاش دنبال این معناست که باید این آنجا را بگیرد و آنجا را بگیرد، بزند، بکشد، چه بکند.» (صحیفه امام(ره)، ج 8، ص 100)
در جایی دیگر تمدن غربی را اینگونه توصیف می‌کنند که «این چیزهایى که در ممالک دیگر شما خیال مىکنید در تمدن است وقتى که درست تأمل کنید تمدن نیست بلکه به توحش نزدیکتر است.» (صحیفه امام(ره)، ج 8، ص 309)
امام (ره) در سخنی دیگر به شبهه‌زدایی در خصوص تمدن اسلامی پرداخته و می‌فرمایند: «اگر مراد از مظاهر تمدن و نوآوردها، اختراعات و ابتکارات و صنعت‌هاى پیشرفته که در پیشرفت و تمدن بشر دخالت دارد، هیچ گاه اسلام و هیچ مذهب توحیدى با آن مخالفت نکرده و نخواهد کرد بلکه علم و صنعت مورد تأکید اسلام و قرآن مجید است. و اگر مراد از تجدد و تمدن به آن معنى است که بعضى روشنفکران حرفهاىی مىگویند که آزادى در تمام منکرات و فحشا حتى همجنس‌بازى و از این قبیل، تمام ادیان آسمانى و دانشمندان و عقلا با آن مخالفند گرچه غرب و شرقزدگان به تقلید کورکورانه آن را ترویج مىکنند.» (صحیفه امام(ره)، ج 21، ص 406)
بر این مبنا می‌توان گفت که امام خمینی(ره) در تحقق تمدن نوین اسلامی هم به رشد معنوی فرد و هم به رشد و پیشرفت اجتماعی نظر دارند و شکل‌گیری تمدن نوین اسلامی از نگاه ایشان نمی‌تواند با انسان‌های بی‌توجه و به دور از تقوا، اخلاق و معنویت اسلامی و جامعه بدون پایبندی به چارچوب‌‌های اخلاقی و در عین حال آزاد و مستقل محقق شود.
به واقع از منظر امام(ره) اسلام با ساختن انسان‌ها بر پایه تقوا، ایمان، معنویت و عمل صالح و حفظ کرامت آنها و توجه به آزادی‌های مشروع و استقلال ملت‌ها در پی ساختن تمدنی است که در آن جوامع و انسان‌ها با صلح و احترام در کنار هم زندگی کنند. لذا چنین تمدنی باید تهی از همه مؤلفه‌های توحش‌‌آفرین، منفعت‌طلبانه، ستمگرانه و انسانیت‌زدای تمدن غربی باشد.
ارسال نظر