فروش مدارس؛ نقض سند تحول بنیادین وعدالت آموزشی

توسعه همه جانبه و پایدار درگرو مهمترین نهاد آموزش رسمی کشور یعنی آموزش و پرورش است که راهبردِ آن بر مبنایِ سیاست گذاری و برنامه ریزی تحولی، در سندی تحت عنوان «سند تحولِ بنیادینِ آموزش و پرورش» تدوین شده است.

در این سند، نظام آموزش و پرورش به 6 زیرنظام تقسیم شده است که اجرای آن ها، تمام مولفه های نظامِ تعلیم و تربیت را تحت تأثیر خود قرار خواهد داد؛ از جمله این شش زیر نظام «تامین فضا، تجهیزات و فناوری» است و از آنجا که مدرسه به عنوان فضای آموزش رسمی، تاثیر بسیار مهمی دریادگیری دارد، دقت در طراحی و ساخت آن توجه معماران و برنامه‌ریزانرا می طلبد. این نوشتار، به بررسی بخش «تامین فضا»ی این زیرنظام می‌پردازد.

 اجرای زیرنظام فوق نیازمند برنامه ای است که درسال 1395 با عنوان «برنامه زیر نظام تامین فضا، تجهیزات و فناوریِ نظام تعلیم و تربیت رسمی عمومی جمهوری اسلامی ایران» به تصویب شورای عالی آموزش و پرورش رسیده است که ذیلاً به مواردی از مصوبات این برنامه اشاره می شود.

در تعریف و قلمرو برنامه مذکور آمده است «در این زیرنظام، فضای تربیتی به کلاس درس خلاصه نمی شود بلکه تربیت، در محیط تربیتی اتفاق می‌افتد که شامل کلاس درس، حیاط مدرسه، آزمایشگاه ها، کارگاه ها، کتابخانه و نمازخانه و حتی محیط خارج از مدرسه می باشد.»(برنامه زیرنظام تامین فضا، تجهیزات و فناوری، ص7)

هماهنگی و تناسب فضا با اهداف و ویژگی های حیات طیبه، ارتباط منطقی با طبیعت، شرایط محیطی و رابطه ادراکی با عناصر طبیعت، تناسب فضا با ویژگی های روانی، جسمانی و ابعاد و اندازه های آنتروپومتریکی، جنسیت، زیبایی و نشاط انگیزی فضا، رعایت اصول محرمیت به ویژه در مدارس دخترانه و ... از جمله اصول معماری و شهرسازی تعریف شده در برنامه زیر نظام مطروح می باشد.

بنابراین بایدعوامل متعددی درساختن مدرسه، مد نظرقرارگیرد تا به عنوان فضای آموزشی، کارکردهای خود را داشته باشد؛ مهمترین این عوامل عبارتند از عوامل کالبدی، علوم تربیتی و روانشناختی و فرهنگی و اجتماعی.

 در برنامه زیر نظام تامین فضا، تجهیزات و فناوری، مولفه هایی چون: معماری و طراحی شهری، تکنولوژی ساخت، لوازم و تجهیزات منابع(انسانی ومادی) و مدیریت فنی و مهندسی به عنوان مولفه های اصلی یاد شده که از- مدارس فاقد امکانات و فناوری ها، به مدارس مجهز، کارآمد وکانون تربیتی محله- ساخت مدارس کوچک به مدارس متوسط و بزرگ- فضای فیزیکی خشک و بی روح به مدرسه دوست داشتنی، سرسبز و نشاط انگیز به عنوان چرخش‌های تحول‌آفرین زیرنظام مذکور یاد شده است.(همان، ص15)

 توسعه و تجهیز فضاهای آموزشی- ساماندهی فضای کالبدی موجود برای استفاده بهینه از امکانات و منابع- حفظ و نگهداری فضاهای آموزشی و افزایش سرانه فضای فیزیکی دانش آموز در فضاهای آموزشی، تربیتی و ورزشی بر اساس برنامه درسی ملی و منطبق با استانداردهای جهانی در راستای پاسخگویی به ساحت های مختلف آموزشی، تربیتی و ورزشی و دستیابی به ابعاد مناسب (سایز و تنوع فضایی) از جمله اهدافِ مذکور دراین برنامه می باشد.

مطابق این برنامه مدرسه باید از ویژگیهایی چون: فضایی زیبا، نشاط آور، تحرک آفرین، متناسب با ویژگی های سنی، جسمی و جنسیتی، فضای سبز، فضای ورزشی و... مناسب برخوردار باشد؛ و بر همین مبنا، برای مدارس سرانه استانداردِ فضایِ آموزشی و تربیتی، مساحت و کلاس درس و ظرفیت فضای آموزشی و تربیتی تعریف شده است که به عنوان نمونه می‌توان به سرانه محوطه باز(محوطه صف جمع+زمین بازی و ورزش+ فضای سبز+پارکینگ) در دوره اول ابتدایی: برای مدارس با 6-15 کلاسه2/14 و 1-6کلاسه روستایی 3/53، دوره دوم ابتدایی: 6 الی 15 کلاسه شهری 2/40 و...، دوره دوم متوسطه 6 تا 15 کلاسه 4/32 و سرانه فضای سبز در دوره های اول و دوم ابتدایی و دبیرستان به ازای هر دانش آموز 0/5 مترمربع و فضای بازی و ورزش برای یک کلاس 24 نفره در دوره اول ابتدایی 110 متر...، و دوره دوم دبیرستان 589 مترمربع اشاره کرد .

1)            تصویرمقابل مربوط به دبیرستانی17کلاسه از دوره دوم با تعداد571 نفر در شیفت صبح و720 دانش آموز در شیفت بعد ازظهر، با مساحت2873 متر مربع و سرانه فضای ناخالص برای هر دانش آموز 5/03 می باشد که با استاندارد برنامه زیرنظام تامین فضا و تجهیزات و فناوری(9/10 به ازای هر دانش آموز دوره دوم متوسطه دبیرستان 15-6 کلاسه) فاصله ای زیاد و قریب به یک دوم کمتر می باشد

2)            ساخته شدن قریب به 10 واحد تجاری ( مغازه) و فروش آنها به بهانه صَرف درآمد حاصل از آن جهت تجهیزهمان مدرسه، در حالی که بدون در نظر گرفتن فضاهای (مساحت) فروخته شده با استانداردهای مذکور در بخش 1 فاصله زیادی دارد، در تناقض با اهداف و استانداردهای مدنظر در برنامه زیرنظام تامین فضا، تجهیزات و فناوری از جمله سرانه فضای هر دانش آموز، فضای مناسب سن و جنسیت، فضای سبز، سالنهای سرپوشیده، امکانات رفاهی و ... می باشد.

3)            مدارس کپری، کانکسی، دوشیفته، فاقد بخاری گازی وحوادث ناگوار ناشی از آن در فصول سرد سال، میزو صندلیهای مستعمل، عدم برخورداری از وسایل ورزشی و ... از جمله موضوعاتی است که هر ساله بخشی از اخبار و مقالات مرتبط با مسائل آموزشی کشور را در بر می گیرد.

آموزش و پرورش علاوه بر مهمترین نهاد تاثیر گذار در توسعه کشور، بزرگترین دستگاه به جهت تعداد نیرو، گستردگی و هزینه می باشدکه بسیاری از شرکت‌ها، سازمان‌ها و... موظف به اختصاص بخشی از درآمدهای خود به این نهاد می باشند و این در حالی است که خیرین مدرسه‌ساز به یاری آموزش و پرورش آمده، با ساخت مدارس در اقصی نقاط شهری و روستایی کشور، سعی در برداشتن به اصطلاح باری از دوش آن داشته و دارند؛ اما متأسفانه وضع برخی قوانین از جمله ایجاد و گسترش انواع مدارس غیرانتفاعی و خصوصی، نمونه دولتی، هیئت امنایی، انرژی اتمی و ... به بهانه خودگردانی و کاستن از هزینه های آموزش و پرورش، ازیک سو در تضاد با اصل ... قانون اساسی وتحصیل رایگان تا مقطع تحصیلات عالی برای همگان، و در تقابل و تناقض با عدالت آموزشی می باشد و از سویی دیگر، با نتایج حاصل از سیاستگذاریهای آگاهانه و ناآگاهانه با رویکرد درآمدزایی، بستری را فراهم نموده تا در قالب اجاره و فروش بخشی یا تمام مدرسه به بهایی بخس به افرادی خاص با زد و بندهای روابطی، با ظاهری قانونی و سپس اعطای مجوز تاسیس مدارس غیردولتی به خریداران یا اجاره کنندگان، بعضا فسادهای پیدا و پنهانی را رقم زندو این در حالی است که خیرین مدرسه ساز به خاطر کمبود مدرسه در همان شهر یا منطقه اقدام به ساخت مدرسه می نمایند؛ لذا بر سیاستگذاران امر مدرسه سازی  است تا در راستای اجرای سیاستهای آموزشی عدالت محور، زمینه فسادهای پنهان احتمالی، اجاره یا فروش حتی یک متر از مدارس را (با توجه به افزایش روزافزون جمعیت، مگر در موارد خاص و به تشخیص نهادها و سایر متولیان امور فرهنگی، شهری، روستایی و با مجوز از مراجع قانونگذار)از سوء استفاده کنندگان قانون، سلب نمایند.