ضرورت مشارکت معلمان در برنامه‌ریزی درسی و تربیتی

یکی از مهم‌ترین سیاست‌هایی که سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی بر اساس راهکارهای 5-5، 6-8، 6-11، 2- 13 سند تحول بنیادین و ردیف های 5-2-4، 12، 2-2-13، 2-14، 7-15، سند برنامه درسی ملی دنبال می‌کند، مشارکت استان‌ها، مناطق و مدارس در فرایند برنامه‌ریزی درسی و تربیتی است.

بی گمان تحقق این امر مهم مستلزم تغییرات عدیده‌ای در ارکان گوناگون نظام آموزش و پرورش است که از مهم‌ترین آنها بازنگری در نقش معلمان و توانمندسازی آنان برای تصدی مسؤولیت‌ها و وظایف جدید است. برنامه‌ریزی درسی با رویکرد فطرت‌گرایی توحیدی مستلزم مشارکت کلیه نیروهای اثرگذار، ذیربط، ذیصلاح وذینفع در مراحل گوناگون تصمیم گیری است که در میان آنها، معلمان از اهمیت و جایگاهی ویژه برخوردارند. معلمان به سبب آشنایی با ویژگی‌ها و نیازهای دانش‌آموزان و تجربیات ارزشمندی که در سایه تعامل با یادگیرندگان به‌دست می‌آورند از ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ارﮐﺎن ﻓﺮاﯾﻨﺪ تربیت و یادگیری در ﻣﺪارس ﻫﺴﺘﻨﺪ (بهنام ﺟﺎم و ﺷﺎهﺣﺴﯿﻨﯽ، 1390 ). ﻣﻌﻠﻤﺎن ﺑﺎ داﻧﺶآﻣﻮزان ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ارﺗﺒﺎط و ﻧﺰدﯾﮏﺗﺮﯾﻦ ﭘﯿﻮﻧﺪ را دارﻧﺪ و از ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ در ﺗﻮﺳﻌﮥ ﮐﯿﻔﯽ آﻣﻮزش و ﭘﺮورش و رﺷﺪ ﻫﻤﻪﺟﺎﻧﺒﮥ ﮐﻮدﮐﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽروﻧد (آﺑﯿرو 47:2009 )، ( ﺷﻮآب 1983)، (اﻟﻮاﻧﯽ 26:1385 )، (ﻣﻮﮐﻮا2010 ) و (مالبی  163:1999 ) (ﻣﻬﺮﻣﺤﻤﺪی، 1384). ﺻﺎﺣﺐﻧﻈﺮان ﻣﻌﻠﻤﺎن را ﻣﺒﺪأ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﺤﻮل آﻣﻮزﺷﯽ و ﭘﺮورﺷﯽ داﻧﺴﺘﻪ و ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ آﻧﺎن ﺑﺎ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت، ﻣﻬﺎرتﻫﺎ و آﻣﺎدﮔﯽﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در دوران ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺧﻮد در دانشگاه‌ها و ﻣﺮاﮐﺰ ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻣﻌﻠﻢ  ﮐﺴﺐ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ، ﻗﺎدرﻧﺪ ﭼﻬﺮه ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎی آﻣﻮزﺷﯽ را ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﭼﺸﻤﮕﯿﺮی دﮔﺮﮔﻮن ﺳﺎزﻧﺪ و ﻣﺤﯿﻂﻫﺎی آﻣﻮزﺷﯽ را ﺑﻪ ﻓﻀﺎﻫﺎی آﮐﻨﺪه از ﻣﺤﺒﺖ، ﺻﻤﯿﻤﯿﺖ، رﺷﺪ و ﺑﺎﻟﻨﺪﮔﯽ ﻣﺒﺪل ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﺟﻮّ ﮐﻼس را ﻓﺮحﺑﺨﺶ و ﻟﺬت‌آور ﺳﺎزﻧﺪ و ﺑﺎ ﺷﯿﻮهﻫﺎی ﻣﻨﺎﺳﺐ اﻧﺘﻘﺎل ﻋﻨﺎﺻﺮ و ﻋﻮاﻣﻞ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺑﻪ داﻧﺶآﻣﻮزان و ﺑﺎ ﺑﻪ ﮐﺎرﮔﯿﺮی روشﻫﺎی ﻣﻄﻠﻮب ﺗﺮﺑﯿﺘﯽ، زﻣﯿﻨﮥ رﺷﺪ ﺷﺨﺼﯿﺖ آﻧﺎن را ﻓﺮاﻫﻢ ﺳﺎزﻧﺪ ( وﮐﯿﻠﯿﺎن، 1375: 66؛ اﮐﺮﻣﯽ و ﺣﺴﯿﻨﯽ، 1384 و ﺳﻠﺴﺒﯿﻠﯽ و ﺣﺴﯿﻨﯽ، 1382). ﻣﻌﻠﻢ دارای ﭼﻨﺎن ﻧﻘﺶ ﻣﺤﻮری در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰی درﺳﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﻔﯿﺪ ﺑﺮای داﻧﺶآﻣﻮز را ﺗﺸﺨﯿﺺ ﻣﯽدﻫﺪ و اراﺋﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ ( اﯾﺰدی، 1384؛ ﮐﺒﯿﺎ، ﺑﺎرﭼﮏ و ﻧﯿﺎﺟﯽ2015 )؛ زﯾﺮا ﻣﻌﻠﻢ ﯾﮑﯽ از ﺣﻠﻘﻪ‌ﻫﺎی زﻧﺠﯿﺮۀ ﻧﻈﺎم آﻣﻮزﺷﯽ و ﻣﺆﺛﺮﺗﺮﯾﻦ ﻋﻨﺼﺮ آن اﺳﺖ و ﺿﻌﻒ آن ﻣﯽ‌ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮﺟﺐ از ﻫﻢ ﭘﺎﺷﯿﺪن اﯾﻦ زﻧﺠﯿﺮه و ﺷﮑﺴﺖ در دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ اﻫﺪاف ﺑﺎﺷﺪ. (ﻣلکی، 34:1380 ) مروری بر پژوهش‌ها نشان می‌دهد ارتقای نقش معلم در فرایند برنامه‌ریزی درسی یک ضرورت است و بدون حضور معلم، برنامه‌ها کارایی لازم را نخواهد داشت (فتحی واجارگاه، 1383: 61-75)، ( گویا و ایزدی، 1381)، (امین خندقی و گودرزی، 1390)، (مهرمحمدی، 1386)، (ادیب منش، علی عسگری و موسی پور، 1390)، (کانلی، 1988) (لیفبور و آل، 2014). (اکرمی و حسینی، 1384)، (سرسبیلی، 1386)، (شاور، 2010). (فولان، 1999). با توجه به ضرورت یاد شده، برای اختصار جدول پیشنهادی نحوی مشارکت معلمان در برنامه‌ریزی درسی و تربیتی از سطح ملی تا کلاس تقدیم می‌گردد. در جدول مزبور فعالیت‌های مربوط به فرآیند برنامه‌ریزی درسی شامل طراحی، تدوین، تولید، اعتبارسنجی، اشاعه و آموزش، اجرا، ارزشیابی و بازنگری و اصلاح برنامه‌های درسی و بسته‌های تربیت و یادگیری مطرح گردیده است. همین‌طور در جدول مورد نظر به آدرس قوانین مصرح در اسناد بالادستی و نیازها و الزامات مشارکت معلمان در فرآیند برنامه‌ریزی درسی و تربیتی تأکید شده است. به‌طوری‌که انتظار می‌رود مسؤولین امر برای تأمین آنها اقدامات لازم را فراهم نمایند.

 

 

منابع

ادﯾﺐ ﻣﻨﺶ، ﻣﺮزﺑﺎن؛ ﻋﻠﯽ ﻋﺴﮕﺮی، ﻣﺠﯿﺪ و ﻣﻮﺳﯽﭘﻮر، ﻧﻌﻤﺖ اﷲ. (1390 ) . اﻣﮑﺎنﺳﻨﺠﯽ اﺟﺮای ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰی درﺳﯽ ﻣﺪرﺳﻪﻣﺤﻮر در دﺑﯿﺮﺳﺘﺎنﻫﺎی ﺷﻬﺮ ﮐﺮﻣﺎﻧﺸﺎه. ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎی ﺑﺮﻧﺎﻣﮥ درﺳﯽ. 2(1)  ، 81-104.

اﮐﺮﻣﯽ، ﺳﯿﺪﮐﺎﻇﻢ و ﺣﺴﯿﻨﯽ، ﺳﯿﺪﻣﺤﻤﺪﺣﺴﻦ (1384)، ﻣﻘﺎﯾﺴﮥ ﻧﻘﺶ ﻣﻌﻠﻤﺎن در ﻧﻈﺎمﻫﺎی ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ-رﯾﺰی درﺳﯽ ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ و ﻏﯿﺮﻣﺘﻤﺮﮐﺰ، ﻫﻤﺎﯾﺶ ﺗﻤﺮﮐﺰ و ﻋﺪم ﺗﻤﺮﮐﺰ در ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰی درﺳﯽ، ﮐﺮﻣﺎن، اﻧﺠﻤﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺑﺮﻧﺎﻣﮥ درﺳﯽ، داﻧﺸﮕﺎه ﺷﻬﯿﺪ ﺑﺎﻫﻨﺮ ﮐﺮﻣﺎن.

اﻟﻮاﻧﯽ، ﻣﻬﺪی. (1385) . ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﻋﻤﻮﻣﯽ. ﺗﻬﺮان: ﻧﺒﯽ.

اﻣﯿﻦ ﺧﻨﺪﻗﯽ، ﻣﻘﺼﻮد و ﮔﻮدرزی، ﻣﺤﻤﺪﻋﻠﯽ. (1390 ) . ﻃﺮاﺣﯽ ﻧﻈﺎم ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰی درﺳﯽ ﻣﻨﻄﻘﻪای ﺑﺮای آﻣﻮزش و ﭘﺮورش ﺟﻤﻬﻮری اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان. ﻓﺼﻞﻧﺎﻣﮥ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺑﺮﻧﺎﻣﮥ درﺳﯽ اﯾﺮان. ﭘﯿﺎﭘﯽ 76-109، 23.

اﯾﺰدی، ﺻﻤﺪ. (1384 ) . ﺗﺤﻠﯿﻞ ﮔﺮاﯾﺶ ﺑﻪ ﻧﻈﺎمﻫﺎی ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰی درﺳﯽ ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ و ﻏﯿﺮﻣﺘﻤﺮﮐﺰ در ﺑﺮﺧﯽ ﮐﺸﻮرﻫﺎ. ﻫﻤﺎﯾﺶ ﺗﻤﺮﮐﺰ و ﻋﺪم ﺗﻤﺮﮐﺰ در ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰی درﺳﯽ. ﮐﺮﻣﺎن، داﻧﺸﮕﺎه ﺷﻬﯿﺪ ﺑﺎﻫﻨﺮ.

بهنام جام، ویدا، و شاه حسینی، نجیبه.(1390 ) ارتقاء صلاحیت های حرفه‌ای معلمان؛ پیش بایست مشارکت در برنامه‌ریزی درسی مدرسه محور، اولین همایش ملی تحول بنیادین در نظام برنامه درسی ایران .

ﺳﻠﺴﺒﯿﻠﯽ، ﻧﺎدر و ﺣﺴﯿﻨﯽ، ﻣﺤﻤﺪﺣﺴﯿﻦ. (1382) . ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰی درﺳﯽ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﻣﺪرﺳﻪ. وﯾﮋﮔﯽﻫﺎ، ﻧﻮآوری و ﭼﺎلش‌ﻫﺎ، ﺗﮏﻧﮕﺎﺷﺖ. ﺷﻤﺎرۀ 38 ﺗﻬﺮان: ﭘﮋوﻫﺸﮑﺪه ﺗﻌﻠﯿﻢ و ﺗﺮﺑﯿﺖ.

ﺳﻠﺴﺒﯿﻠﯽ، ﻧﺎدر. (1386) . ﮔﺬار ﻧﻈﺎم ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‌رﯾﺰی درﺳﯽ اﯾﺮان ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻋﺪم ﺗﻤﺮﮐﺰ در ﻃﺮاﺣﯽ و ﺗﺪوﯾﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﮥ درﺳﯽ ﺑﺎ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﺮ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‌رﯾﺰی درﺳﯽ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﻣﺪرﺳﻪ. ﻓﺼﻞﻧﺎﻣﮥ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺑﺮﻧﺎﻣﮥ درﺳﯽ، 49-68، (4)1.

ﻓﺘﺤﯽ واﺟﺎرﮔﺎه، ﮐﻮرش. (1383 ). اﻣﮑﺎنﺳﻨﺠﯽ ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﻣﻌﻠﻤﺎن در ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰی درﺳﯽ در ﻧﻈﺎم آﻣﻮزش و ﭘﺮورش اﯾﺮان. ﻣﺠﻠﮥ ﻧﻮآوریﻫﺎی آﻣﻮزﺷﯽ. 59-78، (3)8.

ﮔﻮﯾﺎ، زﻫﺮا و اﯾﺰدی، ﺻﻤﺪ. (1381 ). ﺟﺎﯾﮕﺎه ﻣﻌﻠﻤﺎن در ﺳﻄﻮح ﺗﺼﻤﯿﻢﮔﯿﺮی ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰی درﺳﯽ.فصل نامه علمی - پژوهشی علوم انسانی دانشگاه الزهرا(س)، پیاپی42.

 مرزوقی، رحمت الله؛ محمدی، مهدی؛ علی عسگری، مجید؛ رضایی، محمدمهدی. (1397 ) . چارچوب مشارکت معلمان در نظام برنامه‌ریزی درسی جمهوری اسلامی ایران؛ مطالعۀ کیفی. رویکردهای نوین آموزشی .دانشکدۀ علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه اصفهان.

ﻣﻠﮑﯽ، ﺣﺴﻦ. (1380 ) . ﺻﻼﺣﯿﺖﻫﺎی ﺣﺮﻓﮥ ﻣﻌﻠﻤﯽ. ﭼﺎپ دوم، ﺗﻬﺮان: ﻣﺪرﺳﻪ.

ﻣﻬﺮﻣﺤﻤﺪی، ﻣﺤﻤﻮد. (1384 ). ﻗﻠﻤﺮو ﺑﺮﻧﺎﻣﮥ درﺳﯽ اﯾﺮان، ﻓﺼﻞﻧﺎﻣﮥ اﻧﺠﻤﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺑﺮﻧﺎﻣﮥ درﺳﯽ، ﺷﻤﺎرة 3.

ﻣﻬﺮﻣﺤﻤﺪی، ﻣﺤﻤﻮد. (1386). ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﻫﻤﺰﻣﺎن ﻣﺪار ﺗﻤﺮﮐﺰزداﯾﯽ در ﻧﻈﺎم ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‌رﯾﺰی درﺳﯽ. ﻓﺼﻞﻧﺎﻣﮥ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺑﺮﻧﺎﻣﮥ درﺳﯽ، 1 (4)، 1-16.

وﮐﯿﻠﯿﺎن، ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ. (1375) . ﻧﻈﺎرت و راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ، ﺗﻬﺮان: ﭘﯿﺎم ﻧﻮر.

 

Abiero, M. O. (2009). Curriculum development. Nairobi: Longhorn Publishers.

Connelly, F. M. & Clandinin, G. (1988). Teacher, Research and Curriculum. New York: Falmer press.

Fullan, M. (1999). Change Forces. Toronto: OISE. Canada.

Kobiah, L. K., Barchok, H. K. & Wanja Njagi, M. (2015). Teacher’s participation in curriculum conceptualization and effective implementation of secondary school curriculum in Kenya. International Journal of Education and Research, 3(7), 283-294.

LeFebvre, L., & Alle, M. (2014). Teacher immediacy and student learning: An examination of lecture/laboratory and self-contained course sections. Journal of the Scholarship of Teaching and Learning, 14(2), 29-45.

Malebye, L. M. (1999). Teachers’ role in curriculum development. MEd Thesis: Rand African University.

Mokua, B. (2010). An evaluation of the curriculum development role of teachers as key agents in curriculum change. M. Ed Thesis. South Africa., North-West University.

Schwab, J. J. (1983). The practical 4: Something for curriculum professors to do. Curriculum Inquiry, 13 (3), 239-265.

Shawer, S. F. (2010). Classroom-level curriculum development: EFL teachers as curriculum developers, curriculum-makers and curriculum transmitters. Teaching and Teacher Education,26(2), 173-184.