الگوی اشاعه ونهادینه سازی برنامه درسی ملی و راهنماهای نوین حوزه های تربیت ویادگیری

پیشرفت و بالندگی نظام آموزش وپرورش یک کشور به کارشناسان، معلمان ومدیران آن کشور بستگی دارد و نیروی انسانی کارآمد و با دانش است که یک جامعه را بالنده و پیشرفته می‌گرداند.

تحول بنیادین، نیازمند پرورش نیروی انسانی باکیفیت و باصلاحیت است و پیشرفت همه‌جانبه به ویژه بدون داشتن معلمانی فرهیخته و متدین ممکن نیست. فرایند اشاعه(زمینه سازی، آماده سازی، پذیرش ونهادینه سازی وارزشیابی، نظارت وپایش) از فعالیتهای ضروری و موثر برای  تربیت نیروی انسانی متناسب با شرایط متغیر  زمانی است و ابزاری است که به وسیله فنون، روشها وایجاد شرایط مناسب مختلف، به ویژه معلمان، مدیران واولیاء را در اداره بهتر مدارس ومحیط های متنوع آموزشی وتربیتی  یاری می‌رساند. ایجاد یک نظام آموزش وپرورش مطلوب و مناسب، تا اندازه زیادی به کمک اشاعه و ارتقاء توانمندی‌های نیروهای اجرایی به ویژه معلمان امکان‌پذیر است.

نظام های آموزشی به اقتضای زمان، نیازهای جامعه و یا تغییرات در دیدگاههای تربیتی ومتناسب با پیشرفت های علوم در دوره های مختلف زمانی سیاست های آموزشی خود را مورد بازنگری قرار می دهند. در کشورما نیز از سال 1386 کار مطالعاتی در خصوص تحول بنیادین در آموزش و پرورش صورت گرفت که حاصل آن انتشار سه سند مهم مبانی نظری تحول بنیادین درنظام تعلیم وتربیت رسمی عمومی جمهوری اسلامی ایران و سندتحول بنیادین آموزش وپرورش درسال 1390و بدنبال آن تصویب سند برنامه درسی ملی درسال 1391 بود.

برنامه درسی ملی سندی است که نقشه کلان برنامه درسی و چارچوب نظام برنامه ریزی درسی کشور را به منظور تحقق اهداف آموزش و پرورش نظام جمهوری اسلامی ایران تعیین و تبیین می نماید .این برنامه به عنوان یکی از زیر نظام های اصلی سند تحول بنیادین آموزش و پرورش و به منزله نقشه جامع تربیت و یادگیری، زمینه ایجاد تحول همه جانبه گسترده و عمیق در مفاهیم و محتوای آموزشی و تربیتی را فراهم می آورد. این برنامه تحول آفرین با تدارک فرصت های تربیتی متنوع و جامع از طریق حوزه های تربیتی و یادگیری، درصدد است تا امکان کسب شایستگی های لازم جهت درک و اصلاح موقعیت بر اساس نظام اسلام ناب محمدی (ص) توسط دانش آموزان را فراهم کند، و آنان را برای تکوین و تعالی پیوسته هویت خویش تا دستیابی به مراتبی از حیات طیبه یاری رساند. رسالت خطیر برنامه درسی ملی فراهم آوردن سازوکارهای مناسب برای طراحی، تدوین، اجرا و ارزشیابی از برنامه های درسی ملی تا محلی می باشد تا برمبنای فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی مفاهیم آموزشی و تربیتی به صورت نظام مند و ساختار یافته در اختیار دانش آموزان قرار گیرد و محیطی با نشاط و مدرسه ای دوست داشتنی را به تصویر بکشاند .

سندبرنامه درسی ملی درحقیقت نقشه راه کلیه سیاست گذاری ها و تولید برنامه ها ومنابع آموزشی و تربیتی از جمله تولید راهنمای برنامه های درسی و تربیتی برای کلیه دوره ها و پایه های تحصیلی، تعیین زمان و ساعات آموزشی و تولید بسته های تربیت ویادگیری است.

اجرای مطلوب این برنامه نیازمند درک وفهم کلیه دست اندرکاران امر تعلیم وتربیت از مفاهیم سند وراهنماهای برنامه های درسی وتربیتی آن، مساعدت و توجه ویژه وبهره مندی از صلاحیت ها و شایستگی های حرفه ای و تخصصی مناسب آنان در اجرای محتوای این سند درمدارس ومحیط های متنوع تربیت ویادگیری است  . لذا مفاد آن باید درآموزش نیروی انسانی ودر برنامه های آموزشی ودرسی و توانمند سازی و بازآموزی مخاطبان ومجریان درسطوح مختلف تحصیلی، مراکز آموزش های ضمن خدمت، لازم است که مورد توجه واقدام قرار گیرد .

1-اهمیت وضرورت

برای اینکه اجرای هر تغییر و نوآوری درسی وتربیتی در سطح یک جامعه با موفقیت همراه باشد لازم است که بستر سازی های اجتماعی لازم در مورد آن انجام پذیرد. به اعتقاد اغلب صاحب نظران تعلیم و تربیت و برنامه ریزی درسی، تولید برنامه های درسی یک فعالیت است و اشاعه آن فعالیت دیگری است، و روشهایی که باعث اشاعه یک برنامه درسی در بدنه آموزش و پرورش و نهادینه سازی آن  می گردد یک بحث محوری و مهم می باشد. به عبارت دیگر برای تاثیرگذار نمودن برنامه های درسی در تار و پود فعالیت های جاری مدارس بایستی اقدامات و فرایندهای مختلفی به منظور اشاعه آن دردستور کار سیاستگزاران آموزش و پرورش قرار گیرد .

با توجه به تاثیرات عمیق برنامه های درسی و تربیتی در ارتقای فرهنگ عمومی جامعه وهمچنین تربیت معلمان و دانش آموزان، نظام آموزش و پرورش ناگزیر است کارکرد خود را به گونه ای ارتقاء دهد که امکان ترویج مولفه های سند وراهنماهای آن فراهم گردد . چرا که پیامد یک اشاعه ونهادینه سازی خوب برنامه درسی در سطح جامعه می تواند ارتقاء بهره وری نظام آموزش کشور را بدنبال داشته باشد.

از دیدگاه صاحب نظران آموزشی، رفتارهای افراد، تحت تأثیر عواملی متعدد و تأثیرگذار، نظیر باورها و ارزش ها شکل می گیرد. از این رو، برای اصلاح رفتار مجریان آموزشی، ابتدا باید باورها و ارزش های آنها بر اساس ارزش های مورد نظر اصلاح و تقویت شود.تحقیقات متعدد بر این نکته تأکید دارند که نگرش دست اندرکاران به برنامه، عامل مهمی در اجرای برنامه است. به همین دلیل تعمیق آگاهی معلمان نسبت به تحولات برنامه های درسی و تفاهم وقانع کردن آنها درمورد دلایل تحولات دریک برنامه و کاهش مقاومت آنها در برابر نوآوری های آموزشی و درسی  ، به ویژه مشارکت آنها درفرایند اجرای کامل برنامه درسی ملی امر بسیار مهمی است.

پیاده سازی برنامه درسی ملی ونهادینه کردن آن  دغدغه اصلی متولیان آن در راستای تربیت دانش آموزان می باشد. تحول در مرحله اول یک امر ذهنی ودرونی و بعد امری عینی وبیرونی است  ، بنابراین همراه شدن معلمان، مدیران مدارس وسایر ذینفعان که از مخاطبان ومجریان اصلی برنامه های درسی هستند امری بسیار

مهم درزمینه تحقق هدف های تحول بنیادین آموزش وپرورش است.

فلسفه اصلی اشاعه ونهادینه سازی برنامه درسی ملی در نظام آموزش و پرورش رساندن  پیام سند وراهنماهای آن به کارشناسان آموزشی استان ها، مدیران مراکز آموزشی، معلمان ودیگر مخاطبان دردوره های مختلف تحصیلی  وکاربست آن در  محیط های متنوع یادگیری ومدارس است. درقوانین مصرح سند تحول بنیادین آموزش وپرورش به شماره های 6-8 و6-11 به ارتقای شایستگی ها وتوانمندی های نیروی انسانی ودر ردیف 33 راهکار 2-19 زیر نظام برنامه درسی برنامه اجرایی سند تحول بنیادین آموزش وپرورش (1400-1397) به "تدوین واجرای برنامه اشاعه برنامه درسی ملی با لحاظ نمودن عوامل سهیم وموثر" وهمینطور گزاره های 5-14-و 7-14 مولفه  سیاست  ها و الزامات اجرایی سندبرنامه درسی ملی،   بر اشاعه و تعمیم محتوای سند برنامه درسی ملی دربین مجریان، مخاطبان و ذینفعان نیز به عنوان یک عمل الزامی و قانونی یادشده است.

بر این اساس مهمترین دلالت ها و ضرورت های اشاعه ونهادینه سازی محورهای سند برنامه درسی ملی  به شرح زیر است.

1-تبیین مبانی و اصول تحولی ناظر برطراحی، تدوین واجرای برنامه های درسی وتربیتی

2-تبیین رویکرد و جهت گیری کلی برنامه های درسی ازدیدگاههای نامناسب به فطرت گرایی توحیدی

3-تشریح چگونگی اجرای الگوی هدف گذاری

4-تبیین چگونگی تحقق هدف کلی، شایستگی های پایه واهداف راهنماهای برنامه های درسی وتربیتی

5-تبیین چگونگی اجرای راهنماهای نوین حوزه های تربیت ویادگیری یازده گانه (تحول درکارکردها، قلمرو حوزه های تربیت ویادگیری، ، جهت گیری در سازماندهی محتوا و شیوه های آموزش  )

6-تشریح کاربست اصول حاکم بر انتخاب راهبردهای یاددهی ویادگیری وشیوه ارزش یابی پیشرفت تحصیلی

7- تبیین چیستی وچگونگی اجرای بسته ها ومحیط های متنوع تربیت و یادگیری

8-تشریح انواع زمان تعلیم و تربیت و برنامه ریزی درسی وتربیتی  با توجه به زمان در اختیار و اقتضائات استانی و منطقه ای

2-اهداف کلی و جزئی

اهداف کلی

1-تبیین محورهای برنامه درسی ملی و راهنماهای برنامه های درسی وتربیتی یازده گانه برای مجریان و مخاطبان در سطح کشور (کارشناسان، مدیران، معلمان و سایر ذینفعان )، با هدف ارتقاء شایستگی ها و توانمند سازی آنها در تحقق اهداف تحولی و نحوه کاربست این محورها وراهنماها درمحیط های متنوع تربیت و یادگیری ومدارس،

2-ایجاد درک، فهم مشترک و هم افزایی بین متولیان، مجریان ومخاطبان درخصوص محورهای برنامه درسی ملی وراهنماهای برنامه های درسی وتربیتی از طریق ارتباط وگفتمان سازی، تحلیل وتبیین، آموزش وتوانمند سازی، تعامل وتبادل تجربیات موفق و نهادینه سازی .

اهداف جزیی

1-گفتمان سازی وآشنایی مخاطبان و ذینفعان با مفاهیم برنامه درسی ملی و راهنماهای برنامه درسی و فلسفه تولید، کارکرد واثربخشی آنها ونحوی مشارکت وپشتیبانی برای پیاده سازی آنها،

2-شناخت وتوانمند سازی مدرسان نسبت به چیستی وچگونگی آموزش واجرای برنامه درسی ملی وراهنماهای برنامه های درسی وکمک به فهم مشترک بین سیاستگزاران و مجریان

3-توانمندسازی مجریان (کارشناسان، مدیران، معلمان ومشاوران ) از چگونگی کاربست مولفه های برنامه درسی ملی و راهنماهای برنامه های درسی نوین درمحیط های متنوع تربیت ویادگیری ومدارس  با هدف نهادینه سازی برنامه درسی ملی در جهت ارتقاء و تحقق اهداف تحول بنیادین آموزش وپرورش

4-ارتقاء شایستگی های پایه، حرفه ای و تخصصی کارشناسان آموزشی ستاد و استان ها  ، مدیران و اولیاء مدارس و معلمان و مشاوران سطوح مختلف تحصیلی در اجرای کامل  برنامه درسی ملی و ارزیابی عملکرد و ارائه گزارش به مقام بالاتر.

3-جامعه هدف ومخاطبان

جامعه هدف ومخاطبان تمامی افراد ذیربط وذینفع وحامیان اجرای کامل برنامه درسی ملی است. بطوریکه جامعه هدف مرحله اول در سه فاز بدین قرار می باشد: درفاز اول مدرسان منتخب ازدانشگاه ها به ویژه فرهنگیان ویا ضمن خدمت وگروه های آموزشی استان ها هستند که توسط مدرسان منتخب کشوری(از میان استادان، صاحب نظران، کارشناسان مجرب ومسلط به مولفه های برنامه درسی ملی وراهنماهای برنامه های درسی) آموزش می بینند، در فاز دوم مدرسان منتخب مناطق آموزشی هستند که توسط مدرسان استانی آموزش می بینند . و درفاز سوم مجریان برنامه درسی ملی و راهنماهای برنامه های درسی یعنی  معلمان منتخب دوره های پیش دبستان، ابتدایی و متوسطه  مدارس می باشندکه توسط مدرسان  مناطق آموزش داده می شوند .

4-عناوین ورئوس محتوا

1-تبیین دلالت های مبانی فلسفی وعلمی، چشم انداز و مفهوم برنامه درسی ملی و راهنماهای برنامه های درسی یازده گانه وفلسفه تولید و کارکرد و اثربخشی آنها

2-تشریح نسبت اسناد تحولی با برنامه درسی ملی وفرق این سند  با راهنمای برنامه درسی حوزه های تربیت ویادگیری

3- تبیین اصول یازده گانه ناظر بر تولید حوزه های تربیت و یادگیری (دین محوری، هویت ملی، اعتبار نقش یادگیرنده، مرجعیت معلم، نقش پایه ای خانواده، توجه به تفاوت ها، جامعیت، تعادل در برنامه درسی، یادگیری مادام العمر، جلب مشارکت و تعامل، یکپارچگی و فراگیری ) وتشریح دلالت ها و ملاحظاتی که در ایجاد فرصت های تربیت و یادگیری باید مد نظر قرار گیرد.

4-تبیین رویکرد فطرت گرایی توحیدی، وطرز تلقی نسبت به مولفه های برنامه نظیر: دانش آموز، معلم یا مربی، مدیر مدرسه، محتوا، شیوه یاددهی و یادگیری، شیوه ارزشیابی، محیط تربیت و یادگیری

5- تبیین الگوی هدف گذاری برنامه درسی ملی و هدف کلی برنامه های درسی  وتربیتی و شایستگی های پایه و اهداف راهنماهای برنامه های درسی وتربیتی و چگونگی تسهیل شرایط تحقق آنها.

6-تبیین راهنماهای حوزه های تربیت و یادگیری یازده گانه تحت عناوین: حکمت ومعارف اسلامی، قرآن وعربی، زبان وادبیات فارسی، فرهنگ وهنر، سلامت وتربیت بدنی، کاروفناوری، علوم انسانی ومطالعات اجتمایی، ریاضیات، علوم تجربی، زبان های خارجی وآداب ومهارت های زندگی وبنیان خانواده

7-تشریح چگونگی اجرایی نمودن اصول حاکم بر انتخاب راهبردهای یاددهی و یادگیری

8- تشریح چگونگی اجرایی نمودن اصول حاکم بر ارزشیابی پیشرفت تحصیلی و تربیتی متربیان  

9- تبیین چگونگی استفاده از محیط های متنوع وبسته های تربیت ویادگیری

10 – تشریح ساختار و انواع زمان تعلیم و تربیت دردوره های تحصیلی وچگونگی اجرایی نمودن زمان در اختیار استان، منطقه ومدرسه با توجه به برنامه های درسی وتربیتی مشترک ومحلی

11-تبیین چگونگی طراحی و اجرای  برنامه درسی وتربیتی محلی.

5-ارکان وفرایند اجرا

1/5-تبیین وتصویب الگو در سطح شورای معاونان وزارت متبوع

2/5- ابلاغ الگو از سوی وزارت متبوع  به سازمان پژوهش و  ادارات کل استان ها برای اجرایی شدن آن

3/5- به منظورمدیریت، برنامه ریزی ونظارت بر کیفیت اجرای اشاعه و نهادینه سازی برنامه درسی ملی دو کمیته راهبری در دو سطح ستاد و استانی تشکیل و مستقرخواهد شد .ابلاغ اعضای کمیته راهبری  در سطح ستاد توسط معاون وزیر ورئیس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی، و ابلاغ اعضای کمیته راهبری  در سطح استان توسط مدیرکل استان صادر خواهد شد.

4/5-تهیه و تولید بسته های تربیت ویادگیری اشاعه ونهادینه سازی برنامه درسی ملی وراهنماهای برنامه های درسی وتربیتی یازده گانه متناسب با جامعه هدف ومخاطبان در سطح کشور

5/5-اشاعه ونهادینه سازی بسته های تربیت و یادگیری در کارگاههای تعاملی -گفتمانی -مجازی و ارزشیابی محتوا و کارایی شیوه   اجرای طرح متناسب با سطح جامعه هدف تحت پوشش، توسط کمیته های راهبری مستقر درسازمان پژوهش و استانها و دریافت باز خورد برای اصلاح آن

6/5-شیوه اجرای الگو به روش آبشاری – پلکانی -مجازی بتدریج درمراحل مختلف درسطح کشورصورت خواهد گرفت .

7/5- ترکیب اعضا ء و وظایف هر یک از کمیته های راهبری در سطوح ستاد و استان ها به قرار ذیل است:

1/7/5 - ترکیب کمیته راهبری اشاعه ونهادینه سازی برنامه درسی ملی در سطح ستاد و وظایف اعضا:

1-معاون پژوهشی وزیر و رئیس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی 2- معاون توسعه منابع و پشتیبانی سازمان پژوهش 3-معاون برنامه ریزی درسی و تولید بسته های تربیت ویادگیری 4- معاون برنامه ریزی وتوسعه منابع وزارت متبوع 5-مدیرکل دفتر برنامه تالیف کتاب های درسی ابتدایی ومتوسطه نظری6-مدیرکل دفتر تالیف کتاب های درسی فنی وحرفه ایی وکاردانش7-مدیر کل دفتر انتشارات و فناوری آموزشی 8-رئیس اداره روابط عمومی واموربین الملل سازمان پژوهش7-دونفرازصاحبنظران مجرب و مسلط برمحورهای برنامه درسی ملی

وظایف اعضای کمیته راهبری در سطح ستاد:

1-تشکیل جلسات مستمر به منظور برنامه ریزی، هدایت وارزشیابی از تولید بسته های تربیت ویادگیری و شیوه اجرا ی طرح در سطح کشور، شناسایی مسائل اجرایی وارائه راه حل برای رفع تنگناها،

2-انتخاب و تشکیل جلسات توجیهی مدرسان  کشوری حداقل 13و حداکثر 15نفراز اساتید وکارشناسان مجرب و مسلط به محورهای برنامه درسی ملی وراهنماهای برنامه های درسی وتربیتی یازده گانه، ونظارت بر تولید محتوا توسط مدرسان کشوری با توجه به سرفصل های مصوب،

3-بررسی و تصویب سرفصل ها ومحتوای تولید شده، مدت زمان، شیوه ارائه محتوا  

4-تدوین شاخص ها، ضوابط ونظارت بر انتخاب مدرسان استانی

5-تدوین شیوه نامه ارزشیابی از میزان شایستگی ها وقابلیت های مدرسان استانی وصدور گواهی نامه ضمن خدمت،

6-پیش بینی و تامین هزینه های  اجرای الگو درسطح ستاد،

7- نظارت وارزیابی کیفیت اجرای الگو درسطح ستاد، استان ها و مناطق

8-تدوین طرح پژوهشی در خصوص بررسی میزان موثر بودن اجرای الگو درفرایند تدریس معلمان سطوح مختلف تحصیلی (حداقل 5 استان) .

2/7/5-ترکیب کمیته راهبری اشاعه ونهادینه سازی برنامه درسی ملی درسطح استان و وظایف اعضای کمیته:

1-مدیرکل استان  2-معاون پژوهش وبرنامه ریزی وتوسعه منابع 3- معاون آموزش متوسطه 4-معاون آموزش ابتدایی 5- مدیر روابط عمومی  6-یک نفر برنامه ریز درسی و یا متخصص علوم تربیتی مجرب ومسلط بر مولفه های برنامه درسی ملی .

وظایف اعضای کمیته راهبری استان:

1-تشکیل جلسات مستمر به منظور برنامه ریزی، هدایت و ارزشیابی از تولید بسته های تربیت ویادگیری و شیوه اجرای طرح در سطح استان ومناطق، شناسایی مسائل اجرایی وارائه راه حل برای رفع تنگناها،

2-انتخاب مدرسان استانی و نظارت بر انتخاب مدرسان مناطق آموزشی

3-نظارت بر تولید محتوا وبسته های تربیت ویادگیری با توجه به سرفصل ها ی مصوب،

4-بررسی وتصویب محتوای تولید شده، مدت زمان، شیوه ارائه محتوا توسط مدرسان استانی و  مناطق،

5-تدوین شاخص ها و ضوابط انتخاب مدرسان منطقه ایی  و معلمان مدارس،

6-تدوین شیوه نامه ارزشیابی از میزان شایستگی ها و قابلیت های مدرسان منطقه ایی وصدور گواهی نامه ضمن خدمت برای مدرسان مناطق ومعلمان مدارس،

7-پیش بینی و تامین هزینه های  اجرای الگو درسطح استان و مناطق

8- نظارت وارزیابی کیفیت اجرای الگو دربین مدرسان درسطح استان ومناطق تابعه وارائه گزارش به ستاد

 

منابع

1. فلسفه تربیت درجمهوری اسلامی ایران، 1390، دبیر خانه شورای عالی آموزش وپرورش
2. فلسفه تربیت رسمی وعمومی در جمهوری اسلامی ایران، 1390، دبیر خانه شورای عالی آموزش وپرورش
3. رهنامه نظام تربیت رسمی وعمومی در جمهوری اسلامی ایران ( بویژه الگوی نظری نظام برنامه درسی )، 1390، دبیر خانه شورای عالی آموزش وپرورش
4. چرخش های تحول آفرین ( بویژه در حوزه برنامه ریزی درسی وتالیف کتاب درسی و تولید بسته آموزشی)، 1390، دبیر خانه شورای عالی آموزش وپرورش
5. سند تحول بنیادین آموزش وپرورش، 1390، دبیر خانه شورای عالی آموزش وپرورش
6. برنامه درسی ملی، 1391، دبیر خانه شورای عالی آموزش وپرورش
7. هاشمی، 1396، طراحی الگوی اشاعه برنامه های درسی در نظام برنامه ریزی درسی، موسسه پژوهش و نو آوری های برنامه درسی
8. مظاهری حسن، 1397،   الگو)چارچوب(  اشاعه برنامه درسی ملی جمهوری اسلامی ایران، کارگروه تدوین چارچوب اشاعه برنامه درسی ملی
9. گروه برنامه ریزی نیروی انسانی، 1399، طرح تامین مدرس برنامه درسی ملی، سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی
10. غلامپور محمد و ابراهیمی فخار علی، 1395،   آموزش ضمن خدمت، ضرورتها و اهمیت ها، روشها و الگوها، مدیریت آموزشی واحد الکترونیکی دانشگاه آزاد اسلامی

نسخه پی دی اف این یادداشت در فایل ضمیمه قابل دریافت و مشاهده می‌باشد.

انتهای پیام