خطرات درکمین فرزندان !

این سوال زیاد پرسیده می شود که وضعیت آسیب های اجتماعی در بین کودکان و نوجوانان، چگونه است؟ بویژه برای خانواده ها مهم است که بدانند چه خطراتی فرزندان آن ها را تهدید می کند تا از این طریق بتوانند بهتر از فرزندان شان مراقبت کنند.

در پاسخ به این سوال، دیدگاه ها و تحلیل های مختلفی از سوی کارشناسان ارائه می شود که هر کدام، با رویکرد تحلیلی متفاوت، به معرفی و تبیین مخاطرات تهدید کننده کودکان و نوجوانان می پردازند. سوال این است که از بین گزارش های مختلف، خانواده ها چگونه می توانند به یک جمع بندی در مورد خطرات تهدید کننده  فرزندان شان دست پیدا نمایند.

در این یادداشت، کوشش خواهم کرد، تا ضمن ارائه تصویری در این زمینه، توصیه هایی را به خانواده های محترم و نیز کارشناسان حوزه تعلیم و تربیت ارائه نمایم.

برای ورود به بحث، لازم است به چند نکته توجه کنیم.

الف - تعریف و دسته بندی آسیب های اجتماعی: در متون نظری، آسیب های اجتماعی را آن دسته از پدیده هایی می دانند که هم از نظر عینی و هم از نظر ذهنی، مغایر با مهم ترین ارزش های جامعه بوده و به کیفیت زندگی مردم آن جامعه لطمه می زند و جامعه برای حل، کنترل یا مدیریت آن اتفاق نظر دارد. همانطور که در تعریف ملاحظه می شود، چند متغیر کلیدی ، شاخص سنجش آسیب های اجتماعی هستند و از طریق آن ها، پدیده های اجتماعی ،‌ ممکن است در قالب آسیب های اجتماعی قرار بگیرند و دسته بندی شوند.

ب - نحوه تحلیل آسیب های اجتماعی: آسیب شناسان اجتماعی و پژوهشگران حوزه های مختلف، در تحلیل آسیب های اجتماعی و عوامل بروز و شکل گیری آن ها، به عوامل و زمینه های گوناگون روانی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی توجه می کنند که می تواند طیفی را از زمینه ها و اختلال های روانی و فردی تا متغیرهای مربوط به جمعیت، محرومیت های اقتصادی و نیز سبک زندگی شامل شود. آسیب های اجتماعی، علاوه بر متغیرهای سبب ساز ، می تواند ناشی از عوامل محیطی و کالبدی هم باشد که بطور مشخص باید آن ها را از زمینه های فردی، اجتماعی ، فرهنگی و اقتصادی، تفکیک نمود. عواملی چون محیط های مخاطره آمیز، از جمله این عوامل می باشند.

ج – الگوهای خطرپذیری: یکی دیگر از نکات کلیدی در شناخت آسیب های اجتماعی، مربوط به الگوهای خطرپذیری است. به این معنا که متغیرهایی چون سن و جنسیت، می تواند در وضعیت و سطح خطرپذیری فرد موثر باشد. توضیح ساده تر این است که بعنوان مثال، ممکن است افراد، بر حسب این که در چه گروه سنی هستند، به نوع خاصی از آسیب های اجتماعی، گرایش پیدا کنند و یا دچار شوند.

حال با این مقدمه، لازم است، برخی از باورهای کلیشه ای در مورد آسیب های اجتماعی را تصحیح کنیم. کلیشه هایی که ممکن است در شناخت آسیب های اجتماعی، ما را دچار اشتباه نمایند.

-آسیب های اجتماعی، دست کم به شکلی که امروز در قالب پدیده های گوناگون، خود را نشان می دهند، لزوما همچون گذشته واجد همه خصوصیات آشکار مربوط به تعریف آسیب های اجتماعی نیستند.  به عنوان مثال، یک پدیده اجتماعی، آسیب زا و مخاطره آمیز است، اما ممکن است به شکل خفیفی ودر قالب رفتارهای تفریحی و سرگرم کننده خود را نشان دهد و به همین دلیل نیز ممکن است جلب توجه نکند. بنابراین ، یکی از قدم های مهم این است که به یاد داشته باشیم که لزوما با تعاریف کلاسیک نمی توان آسیب های اجتماعی را شناخت و دسته بندی نمود. پدیده های اجتماعی، امروز بدلیل چند لایه بودن، بسیاری از مرزها، تعاریف و سبب شناسی ها را تغییر داده اند.

-آسیب های اجتماعی ، بر خلاف برداشت های رایج، این گونه نیست که تنها ناشی از وجود زمینه ها و متغیرهای سبب ساز در بین افراد، خانواده ها و محیط های مخاطره آمیز باشد. چه بسیار خطراتی که بدلیل ناآگاهی، تاثیرپذیری از همسالان و رسانه ها و یا از درون رفتارهای فراغتی ، فرد را تهدید نمایند.

با توجه به آنچه گفته شد، اکنون سوال این است که خانواده ها ، بیشتر باید نگران چه خطراتی باشند؟

 در پاسخ به این سوال ، باید بگویم که اگرچه  ضروری است خانواده ها به همه آسیب های اجتماعی و خطراتی که ممکن است فرزندان شان را تهدید کند ، توجه نمایند ، اما آنچه که در گروه سنی کودکان و نوجوانان، به توجه ویژه ای نیاز دارد، رفتارهای پرخطر است. رفتارهای پرخطر که خود را در قالب گرایش به رفتارهایی همچون مصرف دخانیات و پدیده های مشابه نشان می دهند ، به دلایل زیر از اهمیت ویژه ای برخوردار هستند:

ویژگی تفریحی و سرگرم کننده دارند و با رفتارهای فراغتی نوجوانان در هم تنیده اند.

به نوعی با روحیه کنجکاوی و ماجراجویی نوجوانان ارتباط دارند.

با هیجان خواهی و تغییرات رشدی مربوط به دوره نوجوانی ارتباط دارند.

با گرایش های نوجوانان در زمینه سبک های زندگی و نیز تاثیرپذیری از همسالان، مرتبط هستند.

 در پایان، توصیه ها و پیشنهادهایی را در مورد مراقبت از فرزندان در برابر رفتارهای پرخطر، یادآوری می کنم آگاهی خود در مورد ویژگی های رشدی ( جسمی ، روانی و اجتماعی ) فرزندان شان را افزایش دهیم.

از خطراتی که فرزندان مان را تهدید می کند، آگاهی داشته باشیم.

گروه دوستی و همسالان فرزندان شان را بشناسیم و به روابط فرزند خود توجه داشته باشیم.

توانمندی خود در زمینه مراقبت از کودکان و نوجوانان شان را افزایش دهیم.

عوامل مخاطره آمیز فرزندان مان را جدی بگیریم.

به رفتارهای فرزندان مان در زمینه سبک زندگی توجه داشته باشیم. رفتارهای چون ، عضویت در گروه های دوستی ، رفتارهای فراغتی، استفاده از رسانه ها و کالاهای فرهنگی و سایر رفتارهای مشابه و سرانجام این که : به خاطره داشته باشیم که بسیاری از رفتارهای پرخطر و در نتیجه آسیب های اجتماعی، ممکن است به دلایلی که ما آن ها را ساده و کوچک می دانستیم، فرزندان ما را تهدید کنند.

دکتر نادر منصورکیایی

مدیرکل دفتر مراقبت در برابر آسیب های اجتماعی  وزارت آموزش و پرورش