کتابخانه‌ها همیشه یک مامن و یک پناهگاه برای اهالی کتاب و علاقه‌مندان به مطالعه بوده‌اند. جمله مشهوری این روزها با برداشت از شعری از زنده‌یاد حسین پناهی مدام مطرح می‌شود که با توجه به کثرت استفاده می‌توان گفت که تبدیل به ضرب المثل شده: «به بهشت نمی‌روم اگر در آنجا کتاب نباشد.»
کتابخانه‌های مهمی در ایران در برخی از مناطق هستند که حکم بهشت را برای مردمان آن منطقه ایفا می‌کنند. کتابخانه‌هایی که باید از سوی نهادهای فرهنگی بیشتر حمایت شوند. این کتابخانه‌ها تنها مراکز فرهنگی در شهر یا منطقه خود هستند و با فعالیت در حوزه توانمندسازی اهالی منطقه بار دیگر مراکز را نیز به دوش می‌کشند. بنابراین در ارتقای فرهنگ نقشی عمده را ایفا می‌کنند. با تعدادی از کتابداران این کتابخانه‌ها به گفت‌وگو نشستیم و از میزان تاثیرگذاری کتابخانه و مشکلاتشان پرسیدیم.
تنها نهاد فرهنگی در شیرآباد زاهدان
کتابخانه استاد امیرتوکل کامبوزیا یکی از کتابخانه‌های مهم در مناطق محروم است که منابعی غنی دارد. این کتابخانه در کلاته کامبوزیا، نزدیک محله شیرآباد زاهدان واقع است. کلاته کامبوزیا توسط مرحوم امیرتوکل کامبوزیا از اصحاب کلنل محمدتقی‌خان پسیان و از مخالفان رژیم پهلوی و از دشمنان سرسخت رژیم صهیونیستی، پس از تبعیدش در سال ۱۳۱۲ به زاهدان ساخته شد. مرحوم کامبوزیا کتابخانه‌ای غنی شامل منابع فارسی و لاتین داشت که اکنون در کتابخانه کامبوزیا قرار دارد.
صادقه کامبوزیا، فرزند مرحوم کامبوزیا و مدیر کتابخانه کامبوزیا درباره فعالیت‌های این کتابخانه به خبرنگار مهر گفت: کتابخانه کامبوزیا نزدیکترین مرکز فرهنگی به محله شیرآباد زاهدان است. شیرآباد یکی از مهم‌ترین و وسیع‌ترین مناطق حاشیه‌ای زاهدان است و به عنوان منطقه‌ای خطرناک و جرم خیز به شمار می‌رود. وضعیت اقتصادی ساکنان این منطقه بسیار اسف بار است و بیشتر کودکان و نوجوانان ساکن در این منطقه شناسنامه ندارند، بنابراین نمی‌توانند به مدرسه بروند و در معرض انواع خطرات اجتماعی قرار دارند. اگر کسی روی این بچه‌ها کار فرهنگی نکند همه در آینده مجرم خواهند شد.
وی افزود: ما توانستیم روی بسیاری از کودکان و نوجوانان منطقه شیرآباد تاثیر فرهنگی گذاشته و آنها را جذب خود کنیم تا کمتر در آن منطقه جرم خیز و در معرض آموزش‌های نامناسب باشند. سعی کردیم با کمک همکاران کتابخانه و همچنین فعالان فرهنگی منطقه بویژه فعالان فرهنگی بلوچ، در سبک زندگی این بچه‌ها تاثیر بگذاریم. البته بودجه‌ای برای این برنامه‌ها نداریم و تمام آنها خودجوش است و هزینه‌ها نیز یا از طریق شخصی یا به توسط فعالان فرهنگی و خیرین تامین می‌شود.
کامبوزیا ادامه داد: ما همه بچه‌های منطقه شیرآباد را در کتابخانه عضو می‌کنیم. همانطور که گفتم بسیاری از اینها شناسنامه ندارند و ما به ناچار نام پدر یا سرپرست خانواده را ثبت کرده و بر اساس مشخصات شناسنامه‌ای آنها به کودکانشان کتاب امانت می‌دهیم. تعدادی از این کودکان نیز که شوق سوادآموزی داشتند، اما به دلیل نداشتن شناسنامه در مدارس پذیرش نمی‌شدند، در کتابخانه سواد یاد گرفتند. البته با معرفی برخی از این کودکان به تعدادی از مدارس، توانستیم آنها را جذب آموزش و پرورش رسمی کنیم.
مدیر کتابخانه کامبوزیا همچنین تعدادی از کودکان و نوجوانان ساکن در منطقه شیرآباد زاهدان را نخبه خواند و ادامه داد: تعدادی از این فرزندان هوش بسیار زیادی دارند، اما متاسفانه خانواده آنها توانایی تامین نان شب‌شان را هم ندارند. با کمک خیرین توانستیم این بچه‌ها را به مدرسه بفرستیم و برخی لوازم آموزشی را نیز برای آنها فراهم کنیم. باید اشاره کنم که برخی از ناشران تهرانی هم به صورت مداوم برای ما ضمن ارسال کتاب، دفتر مشق و مداد و... می‌فرستند که ما در اختیار این کودکان و نوجوانان می‌گذاریم.
منطقه‌ای که تنها تفریح مردمانش مطالعه است
نواب کرد، یکی از فعالان فرهنگی اثرگذار در منطقه شهرستان خاش استان سیستان و بلوچستان است. او مدت‌ها با موتور سیکلت برای روستاییان منطقه مرزی خاش کتاب می‌برد و بعدها توانست در روستای مرزی سنگانِ خاش کتابخانه‌ای موسوم به «کتابخانه میوه‌ای» تاسیس کند. شعار این کتابخانه، کتاب بخوانید و میوه بخورید، بود و البته هنوز هم هست. نواب کرد اکنون رئیس کتابخانه‌های عمومی شهرستان خاش است.
کرد به خبرنگار مهر گفت: در سال‌های ۸۷ و ۸۸ من با موتور کتاب به منطقه می‌بردم، چرا که هیچ کتابخانه‌ای در منطقه وجود نداشت. وضعیت اقتصادی مردم نیز مناسب نیست، اما عجیب آنکه اهالی به کتاب اهمیت بسیاری می‌دهند. کتابخانه میوه‌ای در دامنه کوه تفتان تاسیس شد، اهالی سنگان بسیار فرهنگی هستند و حتی دامداران اینجا شاهنامه را از حفظ هستند. سنگان ۱۶۰۰ نفر جمعیت دارد، اما روستاهای زیادی در اطراف آن هستند که هیچ کتابخانه‌ای ندارند.
وی افزود: در رفت و آمد آن سال‌ها به روستاهای شهرستان خاش و مناطق صفر مرزی مردم همه با من انس گرفتند، چرا که تنها تفریح آنها کتابخوانی بوده و هست. بسیاری از آنها تنها درآمدشان یارانه هر ماه است، اما میزان دانش‌شان نسبت به کتاب حیرت انگیز است. آنها حتی از کتاب‌های تازه‌ای که در تهران منتشر می‌شود، از طریق رادیو مطلع شده و آن کتاب‌ها را درخواست می‌کردند. هنوز هم این خصلت در جریان انتشار کتاب‌های تازه بودن، را با خود دارند.
رییس کتابخانه‌های عمومی شهرستان خاش مشکلات کتابخوانی در این منطقه را این‌گونه برشمرد: جمعیت شهرستان بالغ بر ۱۸۰ هزار نفر است، اما تعداد کتابخانه‌های عمومی کم است و بعد مسافت میان روستاها هم بسیار زیاد. همچنین منابع مطالعاتی که به دست ما می‌رسد به نحوی تحمیلی است و تناسبی با نیازهای مطالعاتی مردم و درخواست‌های آنها ندارد. توجه داشته باشیم که اینجا یعنی شهرستان خاش و روستاهایش منطقه صفر مرزی هستند و در معرض تهاجمات بسیار. باید از نظر فرهنگی به این مناطق توجه بیشتری شود.
۶۰۰ عضو، فقط دو نفر کتابدار
کتابخانه عمومی شرفا شرفایی شهر جناح شهرستان بستک با مدیریت صفیه شرفی نیز یکی از کتابخانه‌های مهم در مناطق محروم است. شهر جناح جایی حدفاصل دو استان هرمزگان و فارس واقع شده است و تنها همین یک کتابخانه را دارد. شرفی در شهر خود سرشناس است و تاکنون چند بار هم به عنوان کتابدار نمونه کشوری انتخاب شده است.
شرفی درباره وضعیت کتابخانه «شرفا شرفایی» به خبرنگار مهر گفت: شهر جناح بیش از ۶ هزار نفر جمعیت دارد که از این تعداد ۶۰۰ نفر عضو تنها کتابخانه این شهر هستند. کتابخانه در مسیر تمام مدارس این شهر چه دبستان و چه دبیرستان قرار دارد و به همین دلیل بسیار مورد اقبال است.
وی افزود: در این کتابخانه برای کودکان و نوجوانانی هم که در ابتدا علاقه‌ای به کتاب نشان نمی‌دهند، بازیخانه‌ای شامل بازی‌های فرهنگی جذاب درست شده تا این طیف از بچه‌ها هم جذب شوند. البته شرط حضور در این بازیخانه این است که هر مراجعه کننده‌ای حداقل یک کتاب بخواند. با همین شیوه بسیاری از کودکان و نوجوانانی که فقط به اسم بازی و بازیگوشی به کتابخانه مراجعه کرده بودند، اکنون طرفدار پروپا قرص کتاب شده‌اند. در اصل نگذاشتیم که این بچه‌ها در کوچه و خیابان پرسه بزنند و حتی در این کتابخانه برای هرکودک یا نوجوانی که عضو می‌شود، جشن کوچکی ترتیب می‌دهیم.
شرفی ادامه داد: بسیاری از خانواده‌های شهر جناح ما را می‌شناسند و به ما اعتماد دارند. ما هم با آنها ارتباط مداوم داریم، چرا که به هر حال بخش مهمی از اوقات فراغت فرزندانشان را ما پر می‌کنیم. البته در این کتابخانه بجز من تنها یک نفر کتابدار دیگر مشغول به کار است و ما ناچاریم انرژی مضاعفی بگذاریم.
مسئول کتابخانه شرفا شرفایی شهر جناح در استان هرمزگان به نیاز هرچه بیشتر این کتابخانه به جذب نیرو اشاره کرد و گفت: قانون این است که کتابخانه ما باید پنج کتابدار به همراه یک نیروی خدماتی داشته باشد، اما ما حتی نیروی خدماتی را هم نداریم و کتاب دیگر این کتابخانه نیز تازه از سال ۹۵ به ما اضافه شده است. در اصل در هر شیفت کاری تنها یک نفر کتابدار در کتابخانه هست. تازه تا سال ۱۳۹۵ من به مدت ۱۳ سال به تنهایی این کتابخانه را اداره می‌کردم. از سال ۹۷ واقعا انرژی‌ام کمتر شده ناخواسته روی فعالیت‌های کتابخانه تاثیر گذاشته است.
شرفی به درخواست چند باره جذب نیرو در این کتابخانه نیز اشاره کرد و ادامه داد: روزهایی از امسال را بیمار بودم و روزهایی را نیز مادرم بیمار بود که باید به او رسیدگی می‌کردم. بارها به مدیرکل نهاد کتابخانه‌های کشور نامه زدم و درخواست نیرو دادم، اما پاسخ دادند که بودجه برای اینکار نداریم. همکار من که ار سال ۹۵ اضافه شد، در سال ۹۶ او را به عنوان کتابدار نمونه انتخاب کردند. خود من هم در ۱۴ سال گذشته، ۱۱ بار به عنوان کتابدار نمونه انتخاب شدم، اما با این اوصاف به شما می‌گویم که اگر کتابدار به مجموعه ما اضافه نشود، قطعا زمین خواهیم خورد. کاش به ما اعتماد کنند، شهر ما پتانسیل زیادی برای کار فرهنگی دارد.
ارسال نظر