ارسال نظر

شورای ارتباط فضای مجازی و برنامه‌ی درسی با حضور کارشناسان مربوطه و معاونین این سازمان صبح امروز یکشنبه 18 مهرماه در سازمان برگزار شد.

به گزارش روابط عمومی و امور بین‌الملل سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، در ابتدای این جلسه، دکتر حسن ملکی، بر لزوم توجه به اهمیت فضای مجازی تأکید کرد و گفت: این شورا از آن دسته جلساتی نخواهد بود که بعد از مدتی قطع شود زیرا ما بنای جدی داریم که موضوع فضای مجازی و برنامه‌ی درسی را از دیدگاه صاحب‌نظران و اساتید بررسی کنیم و سامان دهیم.

لزوم توجه به ویژگی‌های آموزش در فضای مجازی

او افزود: امروزه ما در یک سو واقعیت عظیم و اثرگذار فضای مجازی را با تمام اجزا و عناصر آن داریم، که بر ما محیط است و ما محاط در یک فضای قدرتمندی به نام فضای مجازی هستیم. بدیهی است که فضای مجازی دارای ابعاد مثبت، منفی، منافع و تهدیدهایی است که باید به آن توجه کرد. از سوی دیگر نیز، یک وسیله‌ی تربیتی به نام برنامه‌ی درسی وجود دارد که وسیله‌ی تربیت و یادگیری است و در تعلیم و تربیت رسمی به دانش‌آموزان کمک می‌کند تا آنها به هدف‌های قصد شده نظام تعلیم و تربیت ما دست پیدا کنند و یا حداقل به آن نزدیک شوند لذا برنامه‌ی درسی مهم‌ترین وسیله است. همان‌طور که می‌دانید، در دل برنامه‌ی درسی، کتاب درسی به‌عنوان یک ماده‌ی آموزشی قرار دارد که در هیچ کجای دنیا حذف نشده است و همچنان قدرتمند و پایدار وجود دارد لذا با تمام پیشرفت‌هایی که در فناوری اطلاعات و ارتباطات انجام شده، کتاب هنوز جایگاه خود را دارد.

رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی تصریح کرد: در مسیر برنامه‌ریزی‌هایمان باید توجه داشته باشیم که ما در یک سو وسیله‌ای رسمی در نظام تربیت را با عنوان برنامه‌ی درسی داریم، تا جایی که معتبرترین دانش‌ها در این بخش قرار داده می‌شود لذا به قدری حائز اهمیت به‌شمار می‌رود که در دنیا به یک معنای مشترک تبدیل شده است، به همین خاطر، هر چه در برنامه‌‌ی درسی گنجانده شود، به‌عنوان سخن حاکمیت، نه معلم؛ دیده می‌شود لذا گاهی دیده شده است که در دنیا ارتش دو کشور در مقابل یکدیگر به‌خاطر بیان مطلبی در کتاب درسی کشوری، صف‌آرایی کرده‌اند زیرا برداشت آنها سخن حاکمیتی است بنابراین باید توجه داشته باشیم که این وسیله با سایر موارد متفاوت است.

ملکی خاطرنشان کرد: در بدو امر باید به این امر توجه داشته باشیم که ما در یک سو، وسیله‌ای قدرتمند به نام برنامه‌ی درسی را با این حیطه اهمیت داریم و از یک سوی دیگر، فضای تربیتی را در مدارس داریم، که نمی‌توان آن را در کتاب درسی محصور کرد. این در حالی است که امروزه، و از سوی دیگر فضای مجازی، با اجزا و مؤلفه‌هایش ما را احاطه کرده است. حال و در چنین شرایطی، سؤالی که برای ما همواره مطرح بوده، این است که نسبت بین برنامه‌های درسی و فضای مجازی چیست؟ و اساساً این بخش باید دارای چه نسبتی باشد؟

او ادامه داد: بدیهی است که فضای مجازی، بخشی قابل حذف نیست و همواره حضور دارد لذا آثار تربیتی مثبت و منفی خود را دارد. همان‌طور که می‌دانید، دانش‌آموزان ما، امروز، با این فضا تماسی دائمی دارند و اوضاع کرونایی نیز به آن دامن زده، و حتی خانواده‌ها را نیز به سمت این فضا بیشتر سوق داده است. به همین دلیل این سؤال مطرح می‌شود که در پساکرونا تکلیف تعلیم و تربیت چه خواهد شد؟ لذا سؤال این است که چه نسبتی بین این دو باید برقرار شود که هم در برنامه‌ی درسی بتوانیم از ظرفیت‌های وسیع فضای مجازی برای نیل به هدف‌های تعلیم و تربیت بهره‌برداری درست کنیم؟

رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی تأکید کرد: در بخش دیگر مسئله این است که ما باید چگونه عمل کنیم که از ابعاد منفی یا تهدیدات یا مضرات این فضا، دانش‌آموزان را در امان نگاه داریم؟ البته در اطراف این مسئله سؤالات متعددی قابل طرح است اما بدیهی است که اگر این نسبت تعریف نشود، آن زمان مجبور هستیم، به یک آنارشیزم فناورانه تن دهیم و یک هرج و مرج فضای مجازی را شاهد باشیم.

ملکی بر لزوم دستیابی به یک برنامه‌ی عملیاتی تأکید کرد و گفت: ما باید به این توجه کنیم، که در برنامه‌های درسی چه تدبیری را بیاندیشیم، تا علاوه بر امکان بهره‌برداری از آسیب‌ها نیز، در امان بمانیم و در یک فضای عادی و طبیعی بتوانیم دانش‌آموزان را به سمت تعلیم و تربیت سوق دهیم. ما برای چنین جلساتی، در سازمان، دو بار اقدام کردیم اما متأسفانه هر بار بنا به دلایلی توقف پیدا کرد لذا امروز کاملاً مصمم هستیم که تحت هر شرایطی این جلسات را دنبال کنیم تا در این رابطه به یک برنامه‌ی عملیاتی و کاربردی دست پیدا کنیم و بر اساس آن بتوانیم عمل کنیم.

ضرورت تحقیق و تفحص در آموزش فضای مجازی

در ادامه‌ی این جلسه شریفی‌نیا، کارشناس عرصه‌ی فضای مجازی و پژوهش، از توجه به این فضا ابراز خرسندی کرد و گفت: فضای مجازی ماجرایی جدی است که نمی‌توان به راحتی از کنار آن گذشت. من معتقدم که با وجود اینکه کرونا، معایب بسیاری داشت، محاسنی نیز مانند افزایش سرعت فضای مجازی به‌دنبال داشت و سبب شد که جهشی در این حوزه نه تنها در کشور ما بلکه در کشورهای دیگر نیز شکل گیرد.

او به پژوهشی که در فضای بین‌المللی انجام داده، اشاره کرد و گفت: طبق تحقیقی که من انجام دادم، مسئله‌ی آموزش فضای مجازی برای کشورهای مختلف مانند آلمان نیز، سؤالاتی را ایجاد کرد و نشان می‌دهد که این امر کاملاً جای تحقیق و تفحص را دارد و باید به آن جدی‌تر پرداخته شود.

این کارشناس تصریح کرد: ابعاد مسئله‌ی آموزش مجازی، به گونه‌ای نیست که صرفاً در کمیته‌ی کارکردهای آموزشی مطرح شود زیرا روندی که در این دیجیتال شدن رخ می‌دهد به حوزه‌ی فرهنگی و اجتماعی دانش‌آموزان نیز، باز می‌گردد و باعث می‌شود که آنان از جایگاه و منظر دیگری به مسئله نگاه کنند. این رویکرد جدید که آموزش، از طریق فضای مجازی انجام می‌شود، سبب شده که دانش‌آموزان، سایر خدمات نظیر ارتباط با دوستان، فضای اجتماعی و ... را نیز، از فضای مجازی دریافت کنند، بنابراین باید به ابعاد مختلف آن توجه کرد.

شریفی‌نیا ادامه داد: در دوران کرونا، برخی از کشورهایی مانند ایرلند، کانادا یا استرالیا، که اساساً در حیطه‌ی آموزش از راه دور و عرصه‌ی الکترونیکی، سابقه‌ی طولانی‌تری داشتند، کمتر دچار عارضه شدند و ابزارهای مربوطه را بیشتر در اختیار داشتند. یکی از ویژگی‌های اساسی این است که در چنین کشورهایی، در بدو امر با نخبگان مشورت شده و عیناً نظرات آنان نیز اجرا می‌شود.

توجه به ویژگی‌های نسل کنونی یک نیاز است

خانم پروازی مقدم، کارشناس برنامه‌ریزی درسی و مدیر اسبق منطقه 6 آموزش و پرورش، توجه به ویژگی‌های نسل کنونی را ضروری خواند و گفت: نسل امروز تجربه گراست که به‌دنبال یک برنامه‌ی درسی سودمند و اثربخش است تا جایی که اگر از آنان راجع به کتاب‌های درسی سؤال کنیم، کاملاً این عرصه را به شکلی بسیار عمیق تحلیل می‌کنند بنابراین موضوع تمایلات دانش‌آموزان و کودکان در عصر دیجیتال یک چالش جدی را برای برنامه‌ریزان درسی و معلمان ایجاد کرده است. بر همین مبنا شاید یکی از موضوعات مهم این است که به شناخت نسل‌ها بپردازیم و نسل را در قالب فرهنگ اجتماعی مورد تجزیه و تحلیل قرار دهیم و بدانیم که در چه فضایی حضور دارند.

دکتر واحدی، مدرس دانشگاه نیز در این بخش از جلسه، گفت: به‌نظر من، باید در بدو امر به این سؤال پاسخ دهیم که پس از دوران کرونا، وضعیت فضای مجازی به چه شکل و چگونه خواهد بود؟ زیرا اگر به چنین امری پاسخ ندهیم پس از این دوران، دچار بلاتکلیفی می‌شویم و نمی‌دانیم که جایگاه این ابزارها در مدارس چیست. در واقع ابتدا باید بدانیم که نگاه توصیه‌ای آموزش و پرورش به زمان، نحوه، میزان و کم و کیف فرزندان ما در نسل‌های z و آلفا از فضای مجازی چیست؟ لذا من فکر می‌کنم که در این بخش، یک امر پیشینی، به نام تعیین تکلیف ابزارهای سیار در مدرسه وجود دارد.

او افزود: در این مسیر، سؤالات متعددی موجود است به‌عنوان مثال اینکه، آیا پس از دوران کرونا و بازگشایی مدارس، به کودکان اجازه بردن تبلت و موبایل به مدارس داده خواهد شد؟ زیرا پیش از کرونا این امر ممنوع بود. پاسخ به این سؤال از این جهت مهم است که این امر بر طراحی درس تأثیرگذار است. چنانچه این پیش فرض را داشته باشیم که در یک فضای مراقبت شده کودکان با این ابزارها در مدارس حضور خواهند داشت، آن زمان می‌توان به موضوع طراحی ترکیبی برنامه‌ی درسی پرداخت و ترکیب برنامه‌های درسی با فضای مجازی و فضای وب و ... معنا پیدا خواهد کرد. طبعاً باید ویژگی‌های این برنامه‌ی درسی و مختصات آن با آنچه که طراحان، معلمان، مجریان برنامه‌ی درسی و ... بدانند، باید مورد گفتگو قرار گیرد.

دکتر طوفانی‌نژاد نیز ضمن ابراز خرسندی از توجه به مسئله‌ی فضای مجازی، بیان کرد: باید به این امر توجه داشته باشیم که فضای دیجیتال فردمحور است و در حقیقت ما هر نوع فعالیتی که انجام می‌دهیم، به نوعی مربوط به فرد است که در آموزش ما یادگیرنده‌محور نامیده می‌شود. در این مسیر، ما باید به این توجه کنیم که امروز در یادگیری ما چه اتفاقی رخ می‌هد و اساساً ما، به کدامیک از اصول بین‌المللی و نظریات آموزشی توجه داریم؟

او افزود: در این مسیر باید از به تهدیدات توجه داشته باشیم. به‌عنوان مثال پیش از این همه ما نگران فناوری و اثرات منفی آن بودیم لذا افراد به دلیل نگرانی از این بعد، بخشی از امکانات را استفاده نمی‌کردند. نگرانی دیگر، توهم فناوری است زیرا برخی می‌اندیشند با فناوری هر کاری را می‌توان انجام داد، در حالی که این‌گونه نیست.

این کارشناس تصریح کرد: در این مسیر ضروری است که نگاه خود را از مکان به سمت فضا سوق دهیم و بر این موضوع تمرکز کنیم که یادگیرندگان ما فعالیت‌هایی را انجام دهند که منجر به یادگیری شود.

فناوری غول چراغ جادو و پاسخگوی تمام مشکلات نیست

دکتر نوراللهی، نماینده‌ی شورای فضای مجازی، نیز در این بخش بر لزوم اصلاح دیدگاه‌ها نسبت به فضای مجازی تأکید کرد و گفت: ما باید در بدو امر نگاهمان را به فناوری مشخص کنیم و بدانیم که آیا نگاه ما به این بخش، زمینه‌ای است یا خیر. نگاه دیگر این است که نگاه نوظهورگرایانه داشته باشیم زیرا فناوری صرفاً ابزار نیست تا بر مبنای آن صرفاً بخواهیم برنامه‌ی درسی را، طراحی و پیاده‌سازی کنیم.

او افزود: با این نگاه یعنی نوظهورگرایانه، ما به این باور دست پیدا می‌کنیم که فناوری دارای بایدها و نبایدها و شرایط مختص خود است. بنابراین اگر به این موارد توجه داشته باشیم، ما می‌توانیم برنامه‌ی درسی موفقی را برنامه‌ریزی کنیم که بدیهی است اقتضائات خود را دارد و رابطه‌ی ذی‌نفعان در آن کاملاً مشخص شده است.

دکتر نوراللهی تصریح کرد: ما باید در این مسیر بدانیم که آموزش مجازی چیست و به سؤالات پیرامون آن پاسخ دهیم. متأسفانه به‌نظر می‌رسد که تعریف آموزش مجازی، در دوران پیش از کرونا و حتی امروز، به درستی شکل نگرفته است لذا ما یک اشتراک نظر متقن در این بخش نداریم. نکته‌ی دیگر این است که ما نباید فکر کنیم که فناوری، غول چراغ جادوست که تمام مشکلات را حل می‌کند بلکه باید نگاه کارشناسانه را در این مسیر دنبال کنیم زیرا اگر در استفاده از نظریات یادگیری و بخش‌های مفید، غفلت کنیم قطعاً به مطلوب مورد نظر نخواهیم رسید.

او تأکید کرد: من معتقدم که موفقیت برنامه‌ی فضای مجازی، در گرو استفاده از نظریات تعلیم و تربیت است لذا  اگر متخصصان وارد این عرصه شوند، قطعاً می‌توانیم، محصولات فناورانه و محتواهای غنی، تولید کنیم تا به نیاز یادگیرندگان پاسخ دهیم.

محسن باهو، معاون فناوری سازمان نیز در این بخش از جلسه بیان کرد: ما باید تفاوت‌های نسل Z و آلفا را مدنظر قرار دهیم و به نکات جدی‌ای که در این عرصه وجود دارد توجه کنیم زیرا ما امروز باید برای نسل آلفا برنامه‌ریزی کنیم.

او افزود: در فضای کنونی آنچه که باید به آن توجه کنیم این است که همه چیز در حال تغییر است و ما برای یک امر ثابت و در یک فضای قابل مدیریت و در اختیار نمی‌توانیم برنامه‌ریزی کنیم لذا باید با یک نگاه انعطاف‌پذیر و یک نگاه چابک و سازگار برای یک مجموعه‌ی کنشگر و بسیار هوشمند وارد عمل شویم زیرا دانش‌آموزانی که امروز در اختیار داریم، بسیار متفاوت هستند و حتی یک کودک یک یا دو ساله ترجیح می‌دهد، خودش مسیر رسیدن به هدفش را در گوشی یا تبلت به‌دست آورد. بنابراین لازم است روی واژگانی که در مواجهه با فناوری باید استخدام کنیم، با وسواس بیشتر برخورد کنیم زیرا من معتقد نیستم که این بخش ابزار است و این قسمت را یک فضای هوشمند می‌دانم.

محمد علوی‌تبار نیز بر لزوم توجه به اطلاعات موجود تأکید کرد و گفت: آنالیز و پردازش اطلاعاتی که امروز در کشور ما وجود دارد، قطعاً می‌تواند به برنامه‌ریزی بهتر ما کمک کند. من معتقدم که باید در این عرصه به دو برنامه‌ی کوتاه‌مدت و بلندمدت بیاندیشیم.

او افزود: هوش مصنوعی در برخی از لوازم و قیاس‌های خود، ابزارهایی را در اختیار ما قرار می‌دهد که می‌توانیم بر مبنای آن  برنامه‌های درسی را به محک بگذاریم و سپس به جامعه ارائه کنیم. همان‌طور که می‌دانید هوش مصنوعی امروز در حال نوشتن سناریو و فیلمنامه است بنابراین به سمت و سوی تازه‌ای حرکت کرده و ما می‌توانیم با سرمایه‌گذاری روی این بخش، داده‌ها را در آن به محک آموزش بگذاریم لذا اگر ما به سمت آنالیز اطلاع برویم، مؤثر خواهد بود اما متأسفانه در کشور ما این بخش، کمتر دیده شده است.

علوی‌تبار خاطرنشان کرد: به‌نظر من، وقتی دیتا آنالیز شود، راحت‌تر می‌توانیم شخصی‌سازی آموزش را به‌دست آوریم و حتی بر اساس اقلیم یا فرهنگ‌های مختلف، به یک الگو دست پیدا کنیم اما متأسفانه به دلیل نبود دیتا و داده‌ی درست، ما در این بخش، با انحراف مواجه می‌شویم لذا این امری است که باید بر روی آن به شکل سیاست‌گذاری کلان سرمایه‌گذاری کنیم.

فضای مجازی ضرورتی گریزناپذیر است

علی محبی، قائم مقام رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، فضای مجازی را یک ضرورت گریزناپذیر خواند و گفت: در گذشته آموزش مجازی به‌عنوان تهدید بود و کم کم به فرصت تبدیل شد اما امروز یک ضرورت گریزناپذیر است و باید از آن استفاده کنیم البته در این مسیر ما با چالش‌هایی مواجه هستیم که یکی از آنها ضعف معرفتی و شناختی نسبت به آموزش‌های مجازی است زیرا بسیاری از قضاوت‌ها ناشی از شناخت ناکافی از برنامه‌ی درسی مجازی است.

او افزود: بحث دیگر در این بخش، ضعف آمادگی برنامه‌ریزان درسی از حیث مهارتی و آموزشی است. چالش دیگر نیز، این است که کنشگران اصلی که قرار است برنامه‌ی درسی را اجرا کنند، یعنی معلمان، دانش‌آموزان و والدین نیز دارای ضعف آمادگی هستند و برای این عرصه تربیت نشده و مهارت‌های کافی را کسب نکرده‌اند. نکته‌ی دیگر این است که ما یک الگوی برنامه‌ریزی درسی مجازی را به معنای واقعی نداریم. ضعف فرهنگ عمومی در استفاده از آموزش‌های مجازی نکته‌ی دیگری است که باید مدنظر قرار گیرد البته ضعف زیرساخت‌های این عرصه را نیز، نباید نادیده گرفت.

در برابر فضای مجازی منفعل عمل نخواهیم کرد

در بخش پایانی دکتر ملکی به جمع‌بندی مباحث مطرح شده پرداخت و گفت: ما از دل این مباحث گوناگون نیازمند راهی شفاف هستیم زیرا ما نمی‌توانیم خودمان را در یک فضای مملو از سؤال نگاه داریم و باید مسیر خود را مشخص و به سمت آن حرکت کنیم. با توجه به اینکه مأموریت تعلیم و تربیت در سازمان پژوهش امری محوری و تعیین‌کننده است، نباید این سازمان در این عرصه سرگردان بماند لذا باید راه خود را تعریف کند.

او افزود: برای این امر، ما باید به چند گزاره توجه داشته باشیم. گزاره‌ی نخست، این است که فضای مجازی و به تبع آن تعلیم و تربیت در این فضا، ویژگی‌های خاصی دارد که با فضای غیرمجازی متفاوت است و نمی‌توان آن را انکار کرد. گزاره‌ی دوم، این است که چنین فضایی دلالت‌هایی برای برنامه‌ریزی درسی متناسب با خود دارد و می‌طلبد. گزاره‌ی سوم، این است که ما بر اساس فلسفه‌ی تربیتی خودمان، در فضای مجازی دارای موضع هستیم و اساساً منفعل عمل نخواهیم کرد. یعنی ضمن اینکه از بسیاری موارد متأثر هستیم قاعدتاً باید مؤثر نیز باشیم ضمن اینکه انجمادی نیز عمل نخواهیم کرد. در فضای مجازی همه چیز تغییر می‌کند اما ما قرار نیست که همه چیزمان تغییر کند. بدیهی است که امکان دارد که در این مقابله به مرارت برسیم اما آیا این درست است که با تغییر به هر سو برویم؟ آیا اساساً فلسفه‌ی تربیتی ما چنین  اجازه‌ای را می دهد؟ لذا لازم است که از کارشناسان در این مسیر استفاده کنیم زیرا مطابق فلسفه‌ی تربیتی خودمان در برابر فضای مجازی دارای موضع هستیم و نمی‌توانیم منفعل باشیم.

رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی تصریح کرد: گزاره‌ی چهارم، استنتاجی از گزاره‌های قبلی است لذا باید در این فضا یک الگوی بومی داشته باشیم زیرا ما نمی‌توانیم صرفاً از الگوهای موجود یا از دلالت‌های فضای مجازی به‌طور منفعل استفاده کنیم. ما باید دانش‌آموز را طوری بار بیاوریم که ضمن استفاده از فناوری، در برابر فناوری اثرپذیری مطلق، نداشته باشد. پیشنهاد من این است که از حضور سایر کارشناسان نیز در این جلسه بهره‌مند شویم و برای جلسه‌ی بعد به موضوع تفکر عمیق در خصوص مختصات فضای مجازی و دلالت‌های آن در برنامه‌ریزی درسی بپردازیم.

دکتر ملکی تأکید کرد: قصد ما شناخت درست امکانات، ظرفیت‌ها و اقداماتی است که باید در این راستا داشته باشیم البته انفعال مثبت خوب است زیرا در برابر حق باید منفعل بود اما باید در برابر موارد غیرمنطقی، فعال بود زیرا شاخص ما فلسفه‌ی تربیتی ماست که در مبانی سند تحول کاملاً ذکر شده است.

انتهای پیام