مدخلی بر مبانی فرهنگ سازی جهت تعادل کمی و کیفی جمعیت
مبتنی بر سیاستهای جمعیتی ابلاغی مقام معظم رهبری
محمود مشفق
عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی
یکصد و یکمین جلسه شورای هماهنگی سازمان پژوهش و برنامه ریزی درسی19 خردادماه 1395
- مروری بر رویکرد سیاستهای جمعیتی قبلی
- دسته بندی مفهومی سیاستهای ابلاغی
- فرهنگ و جمعیت
- اثر فرهنگ مدرنیته بر خانواده و جمعیت
- لزوم توسعه سواد جمعیتی با رویکرد بومی
معایب رویکردهای قبلی:
- نداشتن چشم انداز در خصوص جمعیت
- تک بعدی بودن و فقط به بعد کمی جمعیت پرداختن(تنظیم خانواده)
- غفلت از مسئله مهم پایش و ارزیابی تحولات و اثر سیاست گذاری های جمعیتی
سیاستهای جمعیتی ابلاغی مقام معظم رهبری مبانی راهبردی و استراتژیک جهت تعادل بخشی کمی و کیفی جمعیت
محاسن رویکرد جدید به رویکردهای قبلی
- داشتن چشم انداز : حرکت به سوی الگوی جمعیت مطلوب(تعادل جمعیتی)
- همه جانبه نگری( توجه به همه ابعاد جمعیت بعنوان یک کل در هم تنیده)
- توجه به الگوی بومی تعادل بخشی جمعیتی با توجه به فرهنگ، ارزشها و اعتقادات
- رصد و پایش تحولات و مداخلات برنامه ریزی شده
بعد نخست: توازن کمی و ساختاری جمعیت
اهمیت بند اول سیاستها:
بعد دوم: تقویت و تحکیم بنیان خانواده بعنوان سلول بنیادی ساختار جامعه و جمعیت
بعد سوم: تقویت سلامت جمعیت با رویکرد توسعه پایدار
بعد چهارم: نیروی انسانی کارآمد، مولد و منسجم
بعد پنجم: پایش و ارزیابی تحولات جمعیتی
فرهنگ سازی جهت رسیدن به تعادل و تعالی جمعیتی
- آیا جمعیت یک پدیده فرهنگی است؟
- از آنجا که مولفه های تعیین کننده تغییرات جمعیتی، باروری، مرگ و میر ، ازدواج و طلاق و مهاجرت تحت تاثیر فرهنگ است، بنایراین می توان نتیجه گفت جمعیت در عین اینکه یک پدیده اقتصادی، اجتماعی و... است یک پدیده فرهنگی هم هست.
- تغییرات جمعیتی انعکاس کمی تغییرات فرهنگی یا بعبارتی تغییر در اعتقادات و ارزشهای اجتماعی مرتبط امور با جمعیتی است.
- رژیم های فرهنگی گوناگون، رژیم های جمعیتی متفاوتی را رقم می زنند.
مهمترین چالش فرهنگی جهان معاصر:
تقابل فرهنگ مدرنیته با فرهنگهای بومی و مستقل بویژه فرهنگ اسلامی
- آیا آنچه که مدرنتیه در قالب فرهنگ غربی به جوامع بومی و مستقل می دهد بعنوان مظاهر توسعه و پیشرفت، واقعاً عامل توسعه و پیشرفت هستند؟
- آیا اشاعه مظاهر فرهنگ مدرنیته مثل فردگرائی، سکولاریزم، مصرف گرائی به نفع نهاد خانواده است؟
فرهنگ مدرنیته:
- در این رویکرد، هرگونه نیروی معنوی خارج از خرد آدمی، بی اعتبار و انکار می شود. ویژگی های برجسته ای که برای اندیشه مدرن می توان مورد اشاره قرارداد عبارتند از:
1. غلبه اندیشه های انسان محور (اومانیسم)؛
2. از میان رفتن تدریجی و مقابله با نظام ها و نگرش های سنتی؛
3. جدایی نهادهای اجتماعی از مذهب (سکولاریسم)؛
4. فردگرایی
5. پوزیتیویسم به عنوان متدلوژی و روش شناسی بنیادین علم مدرن
فرهنگ مدرنیته، ضد خانواده است.
مدرنیته و سازه های فرهنگی آن اساساً ضد خانواده و به تبع آن ضد جمعیت است. فرهنگ مدرنیته به دلیل مبتنی بودن بر نظام سرمایه داری، منافع شرکت ها را به منافع خانواده ها ترجیح می دهد و لذا ساختار خانواده در جهت منافع سیستم سرمایه داری و تولید سمت و سو پیدا می کند. فرهنگ مدرنیته از دو بعد ساختار خانواده تحت شعاع قرار می دهد.
الف) تاکید بر کارآیی و تخصص:
تاکید افراطی به کارآیی و تخصص منجر به هزینه بر شدن آموزش، طولانی شدن آموزش و .... می شود.
جنون کیفی گرایی و آموزش های تخصصی
ب) تاکید بر مصرف گرایی( ترویج مصرف تظاهری، مد، برند و...)
جایگزینی مصرف کالاهای فرح بخش و لذت بخش بجای انجام وظیفه پدری و مادری و تحمل هزینه های تربیتو پرورش فرزند.
مواجه با جهانی شدن فرهنگ جوامع مدرن:
با توجه به اینکه جوامع مدرن از توانمندی های تکنولوژیک برتری برخوردار هستند ویژگی های فرهنگی مدرنیته با استفاده از فرآیندهای
- اشاعه فرهنگی
- نفوذ فرهنگی
- همگرایی فرهنگی
به جوامع بومی انتقال می دهند. جوامع بومی سه راه را می توانند در مقابل نفوذ و گسترش جهانی شدن فرهنگ مدرنیته در پیش بگیرند:
الف) تسلیم و فرآیند ادغام در این فرهنگ
ب) درهای بسته و مخالف با آن
ج) تحکیم و تقویت مبانی فرهنگی بومی و پذیرش عناصر مثبت فرهنگ جهانی از طریق سیستم پایش و به گزینی
فرهنگ سازی در زمینه رسیدن به تعالی و تعادل جمعیت از طریق بسط و توسعه سواد جمعیتی امکان پذیر است.
- سواد جمعیتی شامل مجموعه ای از نگرشها دانشها، و مهارتهای مرتبط با امور جمعیتی است، که به فرد کمک می کند، فهم علمی و درستی از تغییرات جمعیتی داشته باشد، نگرشی جمعیتی مناسبی با توجه به مقتضیات جامعه خود نسبت به امور جمعیتی اتخاذ کند و مهارتهای لازم در خصوص رفتارهای جمعیتی اتخاذ نماید.
