مقدمه
امروزه باید زمینه بهره گیری فرزندان این مرز وبوم به عنوان آینده سازان کشور از خدمات و فرصت های نظام تعلیم و تربیت بیش از پیش فراهم گردد، چراکه مطابق سند تحول بنیادین آموزش و پرورش ازجمله رسالت های نظام تعلیم و تربیت نوین، ایجاد بستر مناسب جهت ارتقای بینش ها،ارزش ها و مهارتهای دانش آموزان در مسیر تحقق حیات طیبهاست(شورای عالی آموزش وپرورش،1390، ص10) و از اهداف و وظایف مهم این نظام ایجاد زمینه برای رشد همه جانبه فرد و تربیت انسان‌های سالم، کارآمد و مسئول برای ایفای نقش در زندگی فردی و اجتماعی است. یکی از فرایندهای مهم نظام تربیت رسمی- عمومی، که در ارتقاء کیفیت آموزش، سهم به سزایی دارد، فرایند مشاوره است. بدیهی است دراین میان شناسایی وتشخیص آسیب‌های فراروی خدمات مشاوره دانش‌آموزان در مدارس، مسئله بسیار مهمی است که در عرصه‌ی تعلیم و تربیت جهان امروز، از سال‌های دور مورد توجّه قرار گرفته وتاکنون ادامه یافته است.
2- بیان مسئله
مرور مطالعات به عمل آمده در زمینه آسیب‌های فرایند مشاوره تحصیلی نکات مهمی را مورد توجه قرار می‌دهد:عیسی مراد(1391) با تاکید بر این که در تمامی مدارس باید حداقل یک مشاور آگاه و متخصص وجود داشته باشد، برخی از آسیب‌های خدمات راهنمایی و مشاوره در مدارس را به شرح زیر بیان نموده است: کمبود مشاور متخصص، وجود نیروی انسانی غیر متخصص در امر مشاوره، بهره‌گیری ازمفاهیم غیر تخصصی درامر مشاوره، عدم انسجام کامل در خدمات مشاوره و راهنمایی، نامناسب بودن فضای فیزیکی مراکز و هسته‌های مشاوره، محدودیت امکانات تخصصی مورد نیاز مشاوران، کمبود پشتوانه‌های مادی و مالی و غیرمرتبط بودن رشته‌های مشاوران مدارس. شایان فر (1391) نشان داد مدارس برای ارایه خدمات راهنمایی ومشاوره به دانش آموزان با مشکلاتی به شرح زیر مواجه هستند:کم بودن تعداد مشاور، عدم ارائه آموزش‌های مناسب به مشاوران، نداشتن آزمون‌های استاندارد، نبود متخصصان دیگر برای ارجاع، عدم همکاری مسئولان مدرسه با مشاور، نبود امکانات و منابع مادی و مالی.
توکلی(1388) نشان داد مشاوران مدارس دخترانه ازدیدگاه مدیران، معاونان‌و دبیران ودانش آموزان در رفع یا کاهش مشکلات تربیتی دختران نقش مؤثری ندارند ولی مشاوران مدارس پسرانه در رفع یا کاهش مشکلات تربیتی پسران نقش سازنده‌ای دارند. حسینی (1386) نشان داد، برخی از مشکلات احیای خدمات راهنمایی و مشاوره توسط معلمان در مدارس عبارتنداز:"عدم آگاه سازی،کافی نبودن اطلاعات تخصصی، عدم تعامل و همکاری، نبود منابع و امکانات مورد نیاز و نامناسب بودن روش‌ها و رویه‌های راهنمایی و مشاوره. در پژوهش فلاحتی(1383) مشخص‌شد توصیه‌های مشاوران هیچ نقشی در عملکرد تحصیلی دانش آموزان نداشته است. نوابی نژاد (1384) نشان داد بین فعالیت‌های مشاوران با رشته دانشگاهی آنان انطباق کافی وجودندارد. رجبلو (1379) نشانداد برخی از آسیب‌های موجود در خدمات راهنمایی و مشاوره عبارتنداز: نبود فرایند صحیح مشاوره تربیتی و تحصیلی، عدم آگاهی و شناخت دانش آموزان نسبت به مشاور و مشاوره، عدم ارتباط رشته تحصیلی مشاور با مشاوره، عدم تناسب وظایف مشاوران با فعالیت‌های جاری، انتظارات بیش ازحد مدیران و اولیا از مشاوران،نبود فضای مناسب برای مشاوره،کمبود زمان و مشغله کاری. همچنین مشخص شددر دوره متوسطه مشکلات تربیتی، تحصیلی و شغلی بسیاری شایع شده و خدمات مشاوره نیز به صورت غیر تخصصی و غیر حرفه ای به دانش آموزان ارایه می‌گردد که ممکن است ازکارایی و اثربخشی لازم برخوردار نباشد. همچنین تشکیلات منظم و حساب شده‌ای برای سازماندهی فعالیت های راهنمایی و مشاوره درمدارس وجود نداشته وخدمات حمایتی و مشورتی مشاوران به معلمان و دانش آموزان و اولیای آنان در طول این دوره به صورت یکپارچه انجام نمی‌شود (به نقل از مصطفوی،1393).بنابراین، مسئله اصلی این پژوهش این است که آسیب‌های خدمات مشاوره دانش آموزان دوره متوسطه دوم کدامند و چه راه کارهای مناسبی را می توان برای بهبود این خدمات پیشنهاد داد؟
3-اهمیت و ضرورت اجرای پژوهش
فرایند راهنمایی و مشاوره دانش آموزان درسند تحول بنیادین آموزش و پرورش مورد توجه قرارگرفته است. در متن سند تحول، دو راهکار اجرایی به امر مشاوره اختصاص یافته که راهکار 7-3 و 4-21 می‌باشند.راهکار7-3 به ارائه خدمات مشاوره‌ای تربیتی در کلیه سطوح تحصیلی برای افزایش سلامت جسمی و روحی دانش آموزان اختصاص یافته و نیز راهکار 4-21براستقرارنظامراهنماییومشاورهتربیتیمبتنیبرمبانی اسلامیوافزایش نقشمعلماندراینزمینه و به کارگیریمشاورانمتخصصبرایایفایو ظایفتخصصیدر تمام دوره‌های تحصیلیمربوط می‌شود(شورای‌عالی آموزش و پرورش،1390، ص31و ص47). مرور یافته‌های پژوهشی و گزارش‌های منتشر شده نشان می‌دهدکه تحقق منویات دو راهکار فوق مستلزم شناسایی آسیب‌ها و مشکلات و برنامه‌ریزی به منظور تحقق هدف‌هاست. گام نخست در این زمینه شناسایی آسیب‌های وضع موجود ارائه خدمات مشاوره‌ای و بررسی موانع تحقق هدف‌هاست.
4-هدف های پژوهش
هدف اصلی این تحقیق،آسیب شناسی خدمات مشاوره دانش آموزان دوره دوم متوسطه و ارایه راه‌کارهای مناسبمی‌باشد.
5- سوالهای پژوهش
- آسیب‌ها‌ی‌خدمات‌مشاوره در زمینه‌ی نیروی انسانی(آموزش‌ها، ویژگی‌ها، نگرش‌ها و مهارتهای مورد نیاز مشاوران، مدیران، معاونان، سایر کارکنان مدرسه و کارشناسان و مسئولان ذیربط و...) در دوره متوسطه دوم کدامند؟
- آسیب‌های خدمات مشاوره در زمینه تکنولوژی و فناوری(پرونده الکترونیکی، نرم افزارهای مناسب، سایت، بانک اطلاعات، سرعت و سهولت دسترسی به اطلاعات و برنامه‌های فناورانه، سخت افزارهای مناسب، روش ها و مهارتهای فنی و...). در دوره متوسطه دوم کدامند؟
- آسیب‌ها‌ی‌خدمات‌مشاوره در زمینه‌ی آزمون‌ها و ابزارها (استعداد تحصیلی ،رغبت سنجی، هوش و...) در دوره متوسطه دوم کدامند؟
- آسیب‌ها‌ی‌خدمات‌مشاوره در زمینه‌های امکانات و تجهیزات و چگونگی استفاده از آنها (اتاق مشاور و لوازم آن، صندوق ارتباط با مشاور، تابلوی اعلانات و..) در دوره متوسطه دوم کدامند؟
- آسیب‌ها‌ی‌خدمات‌مشاوره در زمینه قوانین و مقررات (اساسنامه‌ها، آیین نامه‌ها، دستورالعملها) در دوره متوسطه دوم کدامند؟
- آسیب‌ها‌ی‌خدمات مشاوره در زمینه‌های بودجه و منابع مالی- اداری (هزینه‌ها، درآمدها و اعتبارات تخصیص یافته) در دوره متوسطه دوم کدامند؟
- برای ارائه خدمات مشاوره به دانش آموزان دوره متوسطه دوم براساس شناسایی انواع آسیب‌ها، پیشنهادهای مناسب کدامند؟
6-روش پژوهش
تحقیق پیش رو در پی آن است تا آسیب های خدمات مشاوره دانش آموزان را در دوره متوسطه دوم مدارس شناسایی کرده و براساس نتایج آنها راه کارهای مناسبی ارایه دهد.لذا،روش تحقیق از نظرهدف کاربردی و از لحاظ ماهیت از نوع توصیفی - پیمایشی است.
7-جامعه آماری
جامعه‌ی آماری در این تحقیق شامل کلیه والدین عضو انجمن اولیا ومربیان مدارس دوره متوسطه دوم سراسر کشور وکلیه مشاوران مدارس دوره متوسطه دوم در سراسرکشور در سال تحصیلی1394-1393می‌باشد.
8-حجم نمونه و روش نمونه‌گیری
حجم نمونه:حجم نمونه مورد نیاز براساس فرمول کوکران به شرح زیربرآوردشد:
-برآورد حجم نمونه والدین:
-برآوردحجم نمونه مشاوران مدارس:
باتوجه به پیش بینی های لازم درخصوص افت نمونه ها و احتمال عدم بازگشت پرسشنامه‌ها، حجم نمونه مورد مطالعه به تفکیک درجدول زیر آمده است:
جدول 1:حجم نمونه تحقیق به تفکیک پیش بینی واجراشده
|
گروه موردمطالعه |
حجم نمونه پیش بینی شده |
حجم نمونه اجراشده |
|
والدین عضو انجمن اولیا ومربیان مدارس متوسطه دوره دوم |
200 نفر |
252 |
|
مشاوران مدارس متوسطه دوم |
100نفر |
119 |
|
جمع کل |
300نفر |
371 |
روش نمونه‌گیری: در این تحقیق، برای انتخاب نمونه‌های مورد نظر از روش نمونه‌گیری چند مرحله‌ای به شرح زیر استفاده شد:
ابتدااز بین 32 استان سراسر کشور، با توجه به وضعیت جغرافیایی(شمال، جنوب، غرب، شرقو مرکز)5 استان به صورت تصادفی انتخاب شد. سپس از هر استان، مرکز استان و سه شهرستان به صورت تصادفی انتخابشد.آنگاه از هر شهرستان منتخب 5 مدرسه متوسطه دوم به صورت تصادفی انتخاب شد. در صورت نبود این تعداد ازشهرستان های دیگر نمونه انتخاب شد و در ادامه از هر مدرسه منتخب2نفر از والدین عضو انجمن اولیا ومربیان ومشاورآن مدرسه باتوجه به حجم نمونه تعیین شده و به صورت تصادفی ساده انتخاب شدندکه اطلاعات آن در جدول 2 آمده است.
جدول 2 ، استان‌های منتخب و تعداد والدین و مشاوران مدارس و پرسشنامه‌های تکمیل شده
|
نام استان منتخب |
تعداد والدین وپرسشنامه‌های تکمیل شده |
تعداد مشاوران و پرسشنامه‌های تکمیل شده |
|
گلستان |
42 |
23 |
|
زنجان |
36 |
21 |
|
آذربایجان غربی |
41 |
24 |
|
شهرتهران |
22 |
5 |
|
خراسان رضوی |
76 |
25 |
|
فارس |
35 |
21 |
|
جمع |
252 |
119 |
9-ابزار های گرد آوری اطلاعات
برای بررسی آسیب‌های خدمات مشاوره دانش آموزان دوره متوسطه دوم، پرسشنامه‌هایی باتوجه به اهداف و سوالهای اصلی پژوهش ویژه والدین و مشاوران مدارس براساس مهمترین اجزاء و مولفه‌های فرایند خدمات مشاوره در مدارس متوسطه دوم ساخته شد. مولفه‌ها و ویژگی‌های زیر در تدوین پرسشنامه‌ها موردتوجه قرارگرفت:
مولفه نیروی انسانی با ویژگی‌هایی از قبیل: آموزش‌ها، ویژگی‌ها،نگرش‌ها و مهارتهای مورد نیاز مشاوران، مدیران، معاونان، سایر کارکنان مدرسه و کارشناسان و مسئولان ذیربط؛ مولفه تکنولوژی و فناوری با ویژگی‌هایی از قبیل: پرونده الکترونیکی، نرم افزارهای مناسب، سایت مشاوره، بانک‌های اطلاعات تحصیلی و شغلی، سرعت و سهولت دسترسی به اطلاعات و برنامه‌های فناورانه، سخت افزارهای مناسب، روش‌ها و مهارتهای فنی؛ مولفه آزمون‌ها و ابزارها با ویژگی‌هایی از قبیل استعداد تحصیلی، رغبت سنجی، هوش و...) و تجهیزات (اتاق مشاور و لوازم آن، صندوق ارتباط با مشاور، تابلوی اعلانات و...) و چگونگی استفاده و نگهداری آنها؛ مولفه امکانات و تجهیزات با ویژگی‌هایی از قبیلاتاق مشاور و لوازم آن، صندوق ارتباط با مشاور، تابلوی اعلانات و...) و چگونگی استفاده و نگهداری آنهاومولفه قوانین و مقررات با ویژگی‌هایی از قبیل اساسنامه‌ها، آیین‌نامه‌ها، دستورالعملها، تشکیلات؛ مولفه بودجه و منابع مالی با ویژگی‌هایی از قبیل هزینه‌ها، درآمدها و ا عتبارات تخصیص یافته.برای تعیین روایی پرسشنامه‌ها از روش روایی صوری و محتوایی استفاده شد. بدین ترتیب که با مراجعه به صاحب‌نظران و مشاوران با تجربه، نظرات آنها درباره پرسشنامه‌ها با توجه به اهداف و سوالهای پژوهش و میزان انطباق هدف هر سوال با محتوی سوال اخذ شد. مجموع نظرات به دست آمده از متخصصان نشان داد که سوالهای طراحی شده درهر پرسشنامه، هدف‌های موردنظر را تحقق می‌بخشد. آنگاه سوالات پرسشنامه‌ها براساس قضاوت‌های آنها اصلاح گردید. برای تعیین پایایی پرسشنامه‌ها ازضریب آلفای کرونباخ استفاده شد، بدین ترتیب که ابتدا 30 نفر از هرگروه از پرسش‌شوندگان در شهر تهران(والدین ومشاوران مدارس) به صورت تصادفی انتخاب و از آنان درخواست شد که پرسشنامه‌ها را تکمیل کنند. پس از نمره‌گذاری پرسشنامه‌ها، از ضریب آلفای کرونباخ برای بررسی پایایی آنها استفاده شد. پایایی هر دوپرسشنامه والدین و پرسشنامهمشاوران مدارسبرابر با96/0بودکهضرایب قابل قبولی به شمار می‌روند.
10-روش های آماری تحقیق داده ها
داده های جمع آوری شده این تحقیق با استفاده از روش‌های آمار توصیفی (شامل درصد، فراوانی، شاخص‌های تمایل مرکزی و پراکندگی، جداول، نمودارها) و روش‌های آمار استنباطی (شامل آزمون‌های آماری پارامتریک و ناپارامتریک از جمله: آزمون‌های همبستگی، تحلیل واریانس، آزمون دو جمله‌ای و آزمون فریدمن) براساس سوالات و اهداف پژوهش تجزیه و تحلیل شد.
11- نتایج و یافته‌های پژوهش
در زمینه نیروی انسانی
- یافته‌های این پژوهش نشان داد از نظر والدین از میان عبارات آسیب‌شناسی در زمینه نیروی انسانی، عبارت "اطمینان و رضایت‌مندی دانش آموزان به رازداری و محرمانه نگه داشتن اطلاعات شان توسط مشاور مدرسه"، و از نظر مشاوران مدارس، عبارت "مفیدواثربخش بودن آموزش های ضمن خدمت به مشاوران در راستای ارایه خدمات مشاوره" کمترین وضعیت آسیب‌‌‌زاییرا داشته است، ولی از نظر هر دو گروه عبارت"کافی و مناسب بودن ساعت اختصاص داده شده به مشاوره در مدرسه به ازای هر15نفردانش‌آموز1ساعت خدمات مشاوره‌ای" بیشترین وضعیت آسیب‌زایی را دارا بوده است.می‌توان گفت، دانش‌آموزان بخاطر اطمینان و رضایت‌مندی که از رازداری و محرمانه نگه داشتن اطلاعاتشان توسط مشاور مدرسه دارند، به آنان مراجعه می‌کنند. این یافته با نتایج پژوهش شیروانی(1390) که نشان داد، نگرانی از فاش شدن مشکلات توسط مشاور در عدم مراجعه دانش آموزان برای دریافت خدمات مشاوره‌ای بیشترین تاثیر را داشته است، همخوانی دارد. همچنین می‌توان نتیجه گرفت که ارایه آموزش‌های ضمن خدمت به مشاوران مدارس در راستای ارایه خدمات مشاوره‌ای مفید و اثربخش است. این یافته نیز با یافته‌های ابراهیمی(1393)که نشان داد توانمندسازی حرفه‌ای و روان شناختی و آموزش صلاحیت‌های حرفه‌ای به مشاوران می‌تواند به بهبود عملکرد مشاوران مدارس منجر گردد، همخوانی و همپوشی دارد.
-یافته‌های پژوهش حاضر نشان داد که آموزش‌های ضمن خدمت به مشاوران مدارس در راستای خدمات مشاوره‌ای مفید و اثربخش است این یافته با نتایج پژوهش شفیع آبادی (1392) هماهنگ نیست. وی نشان داد بین توانمندی روان‌شناختی مشاوران مدارس و جلب دانش آموزان برای مراجعه به آنان تفاوت معنی‌داری وجود ندارد.
در زمینه تکنولوژی وفناوری
نتایج پژوهش نشان داداز نظر والدین، عبارت "وجود پرونده الکترونیکی مشاوره ای برای تمامی دانش آموزان در مدرسه" کمآسیبترین عبارت بوده ولی عبارت‌های "محرمانه ماندن اطلاعات پرونده الکترونیکی مشاوره‌ای دانش‌آموزان"، "مناسب بودن زیرساخت‌ها و امکانات لازم برای انجام مشاوره از راه دور مثل استفاده از ویدئو کنفرانس، پست الکترونیکی و...در مدرسه"، "جامع بودن سایت پرونده الکترونیکی مشاوره‌ای دانش آموزان از تکمیل تا گزارش‌گیری "آسیب پذیرترین وضعیت را داشته است. از نظر مشاوران مدارس، عبارت "برخورداری مشاوران مدرسه از سایت مشاوره در ارایه خدمات مشاوره‌ای به دانش آموزان"کمترین وضعیت آسیب زایی را داشته است ولی عبارت‌های "امکان‌پذیر بودن ثبت مسایل و مشکلات دانش آموزان در پرونده الکترونیکی مشاوره"، "ارتباط سایت مشاوره‌ای مدرسه با سامانه نام‌نویسی الکترونیکی دانش‌آموزان"، "به‌روزبودن سایت مشاوره مدرسه و تسریع دراطلاع رسانی به‌موقع تغییرات و اصلاحیه‌های مربوط به خدمات مشاوره‌ای دانش‌آموزان" و "جامع بودن سایت پرونده الکترونیکی مشاوره ای دانش آموزان از تکمیل تا گزارش‌گیری" وضعیت مناسبی نداشته و به ترتیب ازآسیب زایی بیشتری برخورداربودند. نتایج این پژوهش مبنی بر اینکه برخورداری مشاوران مدرسه از سایت مشاوره درارایه خدمات مشاوره‌ای به دانش آموزان کمترین وضعیت آسیب زایی را داشته است، با بخشی از یافته‌های پژوهش ابراهیمی(1393)که نشان داد استفاده از اینترنت برای دستیابی به تازه‌ترین یافته‌ها در زمینه راهنمایی و مشاوره دانش آموزان و کاهش مشکلات آنان تاثیردارد، هماهنگ است.
در زمینه آزمون ها و ابزارها
نتایج پژوهش نشان داد از نظر والدین"تاثیرآزمون‌های اجرا شده در انتخاب و تعیین رشته" کم آسیب‌ترین عبارت در زمینه آزمون‌ها و ابزارها بود. ولی از نظر مشاوران مدارس، عبارت"آشنایی با نحوه استفاده از نتایج آزمون‌های استعداد، رغبت سنج، توانایی، شخصیت و هوش در فعالیت‌های مشاوره"کمترین آسیب را در این زمینه داشته است.یافته‌های این پژوهش با برخی پژوهش‌ها همسو استکه به این قرارند:مخاطب (1391) نشان داد از میان انواع آزمون‌ها بیشترین آزمون‌های استفاده شده درخدمات مشاوره، آزمون‌های هوش و شخصیت است. مصطفوی (1393) نشان دادباید به همسانی توانمندی‌ها، رغبت‌ها، شخصیت‌ها، ارزش‌ها و مهارتهای دانش‌آموزان با رشته‌ی انتخابی درآزمون‌ها توجه شود. تریسی ورابینسون(2012) سازه‌های محتوایی توانایی‌ها، رغبت‌ها و شخصیت را به عنوان سه عامل موثر در پیش‌بینی، هدایت و انتخاب رشته تحصیلی - شغلی مورد نظر قرار دادند و رعایت آنها را درساخت واجرای آزمون‌ها پیشنهاد دادند.گیبسون(2012)، مهمترین فعالیت‌های مشاوران را اجرا ، تعبیر و تفسیر آزمون‌های استاندارد دانسته است.
در زمینه امکانات وتجهیزات
یافته‌های پژوهش نشان داد از نظر والدین عبارت "بهره مندی ازسالن اجتماعات مدرسه برای برگزاری جلسات برای مشاوره گروهی دانش آموزان و اولیا" و از نظر مشاوران مدارس، عبارت "بهره مندی از تابلوی اعلانات توسط مشاور"وضعیت آسیب‌پذیری کمتری را نشانداد ولی از نظر هر دوگروه عبارت"در معرض دید دبیران و دانش آموزان قرارگرفتن اتاق مشاور و مطلع نشدن سایرین از مراجعه دانش‌آموزان به آن" ازآسیب پذیری بیشتر برخودار بود. در ادامه برخی ازیافته های پژوهشی همسو با یافته‌های این پژوهش بیان می‌شود: احمدی (1389)نشان داد از راه‌کارهای توسعه و تعمیق فرهنگ مشاوره در بین اولیا توسعه و تجهیز مراکز مشاوره و مدارس به صورت تخصصی و مدرن می‌باشد. زابلی (1382) نشان داد مشاوران مرد و زن عدم دسترسی به امکانات فنی از قبیل بروشورهای شغلی و..را درخدمات مشاوره آسیب‌زا دانسته‌اند.اقتداری نائینی (1380) نشان داد از مهمترین مشکلات مربوط به به خدمات مشاوره، نبود امکانات و تجهیزات فیزیکی بود و بین این مشکلات و جنسیت مشاوران تفاوت معنی داری وجود ندارد. رجبلو (1379) نشان داد اتاق مشاوره فضایی مهم برای تدارک محیطی امن در جلب و جذب دانش آموزان مشکل دار می‌باشد و حدود هفتاد درصد از مدارس دارای اتاق مشاوره هستند. به اعتقاد مشاوران اغلب اتاق‌های موجود محیط مناسبی ندارند و دانش آموزان در معرض دید دیگران می باشند. بنابراین کمتر احساس امنیت و آرامش می کنند.
در زمینه قوانین،مقررات و دستورالعملها
یافته‌های پژوهشی نشان داد از نظر والدین،عبارت"بهادادن اولیا به کارها و نقش های مشاور درارایه خدمات مشاوره" و از نظر مشاوران مدارس،"آشنایی مشاوران مدرسه با دستورالعملها و شیوه نامه‌های هدایت تحصیلی و شغلی و به کارگیری آنها" وضعیت تقریباً مناسبی را در میان سایر عبارات مربوط به زمینه قوانین و مقررات داشته و در کمترین وضعیت آسیب‌پذیری قرار داشته است، ولیاز نظر هر دو گروهعبارت‌های "تعدد دستورالعملها و بخش نامه‌های ارسالی مرتبط با خدمات مشاوره"، "ناکارآمدی و دست و پاگیر بودن قوانین، مقررات و دستورالعملها و بخشنامه‌های مرتبط با خدمات مشاوره‌ای دانش‌آموزان"،"کافی و مناسب نبودن زمان تخصیص داده شده برای هر دانش آموز دبیرستانی مراجعه کننده به مشاور برای رفع مشکل اش توسط مشاور" و "تداخل شرح وظایف مشاور مدرسه با شرح وظایف معاون و مربی پرورشی مدرسه" وضعیت مناسبی نداشته واز آسیب پذیری بیشتری برخوداربوده است.یافته‌های این پژوهش با یافته‌های پژوهش شیروانی(1390)همسوست. شیروانی (1390) نشان داد عدم آگاهی از اهداف مشاوره و اختصاص دادن زمان محدود زنگ تفریح به منظور استفاده دانش‌آموزان از خدمات مشاوره‌ای ازآسیب های خدمات مشاوره ای درمدرسه است. کاویانی وهمکاران(1389) نشان دادند شرح وظایف مربی تربیتی و مشاورباید روشن شود ،زیرا کار مربی تربیتی با مشاوره تداخل داشته و در مواقعی به امور تربیتی بهای بیشتری داده می‌شود.یافته‌های پژوهشی که با یافته‌های این پژوهش تا حدودی ناهمخوان به نظر می‌رسند، به این قرار است:احمدی (1389) نشان داد اصلاح قوانین و مقرراتی که مانع از توسعه و تجهیزات مراکزومدارس و بازآموزی مشاوران شود،نیازاست.حسینیان (1384)بر این باور است که در نظام نامه اخلاقی انجمن های مشاوره تفاوت موجود بیشتر جنبه ساختاری و فرهنگی دارد.شریعتی نجف آبادی (1377) نشان داد وقت مشاوران در مدارس متناسب با شرح وظایفشان نیست،33 درصد از شاغلین مشاوره در مدارس متوسطه از وجود دبیر راهنما محروم بوده و اذعان داشته اندکه دبیران راهنما به شرح وظایف خود آشنائی کمی داشته و به میزان کمی با مشاور مدرسه همکاری دارند.
در زمینه بودجه،منابع مالی و اداری
یافته‌های پژوهش نشان داد که از نظر والدین عبارت"موافقت با درآمدزایی مدارس در قبال ارایه خدمت مشاوره" کمآسیبترین وضعیت را در"زمینه بودجه، منابع اداری و مالی" داشتهولی عبارت‌های "وجود محدودیت برای مشاور در پی‌گیری و حل و فصل مشکل دانش آموزان در خارج از مدرسه"،"تاثیر ناهماهنگی بین والدین، مشاوران و دبیران مدرسه در ارایه خدمات مشاوره‌ای به دانش‌آموزان"و عبارت"رضایت از اعتبارات اختصاص داده شده در حوزه مشاوره تحصیلی و شغلی به دانش‌آموزان"آسیب پذیرترین وضعیت را در این زمینه داشته اند.از نظر مشاوران مدارس، عبارت‌های "تاثیر فعالیت‌های ارایه شده مشاوره‌ای به دانش‌آموزان در تغییر نگرش مدیران نسبت به تامین و جذب اعتبار لازم" و "اعتقاد مدیر مدرسه به اختصاص اعتبار لازم برای ارایه خدمات مشاوره ای به دانش‌آموزان" کمترین وضعیت آسیب زایی را در این زمینه داشته ولی عبارت"جذب اعتبار از استانداری، شهرداری، فرمانداری و ... توسط مدرسه برای ارایه خدمات مشاوره" بیشترین وضعیت آسیب را در این زمینه داشته و از آسیب‌های‌گسترده محسوب می‌شوند. در این زمینهپژوهش‌هایی صورت گرفته است که بخشی ازیافته های آنها بایافته های این پژوهش همسو و برخی دیگر ناهمسوست، احمدی (1390) نشان داد از موانع موثر بر توسعه فرهنگ مشاوره در میان خانواده‌ها می‌توان به هزینه‌های بالای مشاوره و ناتوانی خانواده‌ها در پرداخت آنها اشاره کرد. سالاریان (1386) نشان داد بیشترین فراوانی و تراکم مشکلات مشاوره حق الزحمه مشاوران بوده است.باقری ( 1383) نشان داد مشکلات اداری مشاوره تا حد زیاد یکی از نارسائی‌ها و کاستی‌های نظام راهنمایی و مشاوره می باشد و بین نظرات سه جامعه مدیران، مشاوران و دانش آموزان در خصوص مشکلات اداری مشاوران تفاوت وجود دارد. زابلی (1382) نشان داد عدم حمایت کافی مالی مشاوران براساس وظایف محوله از طرف مسئولین از موانع فعالیت‌های مشاوره ای در مدارس است. رجبلو (1379) نشان داد: فقدان پشتوانه مالی که در برخی شرایط لازمه‌ی پیشگیری از بحران‌هاست ازمهم ترین موانع خدمات مشاوره در مدارس است.مانی (1962) مشکلات مادی و استخدامی را در ارایه خدمات مشاوره‌ای به دانش‌آموزان دارای اهمیت دانسته است.از طرف دیگر برخی ازیافته های پژوهشی ناهمسو بایافته های پژوهش حاضر به شرح زیر هستند: راد (1390) نشان داد مهم ترین عامل اقتصادی مشکل ساز از نظر دانش‌آموزان تهیه وخرید امکانات و لوازم تحصیلی و از دیدگاه مشاوران اهمیت جامعه به مسائل مادی می‌باشد. احمدی (1389) نشان داد از راه‌کارهای توسعه و تعمیق فرهنگ مشاوره در بین اولیا و دانش‌آموزان کاهش هزینه مشاوره و یا رایگان نمودن آن خصوصاً برای افراد نیازمندویا ارجاعی است. صافی (1394) نشان داد از علل عدم توفیق مشاوره عدم همراهی لازم سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور در تامین منابع مالی مربوط به خدمات مشاوره در مدارس بوده است. اقتداری نائینی (1380) در نشان داد از مهمترین مشکلات خدمات مشاوره، مشکلات اداری و مالی مشاوران بوده است.
12-پیشنهاد‌ها
- چون یافته‌های این پژوهش نشان داد "ساعت اختصاص داده شده به مشاوره در مدرسه به ازای هر 15نفر دانش‌آموز 1ساعت خدمات مشاوره‌ای" بیشترین وضعیت آسیب را دارا می‌باشد، لذا پیشنهاد می‌شود وزارت آموزش و پرورش از طریق مقتضی و طی مذاکره با سازمان امور اداری و استخدامی و سازمان برنامه و بودجه کشور، نسبت به اصلاح ضوابط در این زمینه اقدام کند.
- زمینه برخوداری مشاوران از اتاق کار مستقل، استاندارد و متناسب با خدمات مشاوره‌ای و بهره‌مندی ازسالن اجتماعات مدرسه برای برگزاری جلسات برای مشاوره گروهی دانش آموزان و اولیا، بیش از بیش فراهم گردد.
- باتوجه به اینکه "در معرض دیددبیران و دانش آموزان قرارگرفتن اتاق مشاور و مطلع شدن سایرین از مراجعه دانش‌آموزان به اتاق مشاور" از آسیب بیشتری برخوداربود، بنابراین توصیه می‌شود محل اتاق مشاوران در جایی خارج از دید همگانی باشد.
- در زمینه امکانات و تجهیزات: اتاق مشاور برای مشاوره گروهی مناسب باشد و استانداردی جهت مقایسه دراین زمینه فراهم گردد و در تابلوی اعلانات مشاوره،اطلاعات مناسبی گنجانده شود و تعبیه آن درهمه مداس الزامی شود واز طرف مسئولین به آن اهمیت داده شود.
- نظر به این که شرح وظایف مشاور مدرسه با شرح وظایف معاون و مربی پرورشی مدرسه تداخل داشته و قوانین، مقررات و دستورالعملها و بخشنامه‌های مرتبط با خدمات مشاوره‌ای دست و پاگیر هستند، توصیه می‌شود شرح وظایف مربیان پرورشی و مشاوران بازنگری گردد و قوانین و مقررات جدیدی وضع گردد تا ابهامات فوق را نداشته باشد.
- از آنجایی‌که "قوانین لازم در مصوبات مجلس شورای اسلامی در حمایت از فعالیت‌های مشاوره در مدارس" یا کمتر مشاهده شده و یا اغلب به روز نبودند، بنابراین، پیشنهاد می‌شود، در این خصوص باهماهنگی و همکاری بخش‌های اداری و فنی، نسبت به اصلاح وبه روز رسانی مقررات مورد نیاز قدم های لازم برداشته شود.
- آیین‌نامه‌های مربوط به مشاوره با شرایط روز متناسب سازی شود، دست و پاگیر نباشد، به فوریت به مدارس ابلاغ گردند و به موقع در اختیار مشاوران قرار‌گیرند و جامع و کامل باشند.
- نظر به این که دو گروه مورد مطالعه "با درآمدزایی مدارس و مراکز مشاوره در قبال ارایه خدمات مشاوره" موافق بودند و از طرفی خواستار "برداشتن محدودیت برای مشاور در پی‌گیری و حل و فصل مشکل دانش آموزان در خارج از مدرسه" بودند، لازم است برای هماهنگی بیشتر بین والدین، مشاوران ودبیران مدرسه در ارایه خدمات مشاوره‌ای به دانش‌آموزان اعتبارات مناسبی برای حوزه مشاوره تحصیلی و شغلی به دانش‌آموزان اختصاص داده شود و در رفع این آسیب‌ها و مشکلات اختیارات لازم به مدیر و مشاور مدرسه داده شود.
- در زمینه بودجه و منابع سیستم نظارتی، ارزیابی غیرمحسوس برقرار شده و راه درآمدزایی در زمینه مشاوره در مدارس فراهم شود و نگاه مصرفی به خدمات مشاوره در مدارس به تدریج تغییر یابد.
- شیوه‌نامه ارایه انواع خدمات مشاوره(تربیتی، تحصیلی و شغلی) به صورت جامع و با حضور مشاوران مدارس و مراکز و صاحب‌نظران ذیربط تهیه شده و به دوره ابتدایی به ویژه پایه‌های پنجم و ششم و دوره متوسطه اول به ویژه پایه نهم تسری و تعمیم داده شود.
- برنامه آموزش تخصصی مناسب و با تاکید بر یافته‌های این پژوهش تهیه و از طریق مراجع ذیربط و به ویژه دانشگاه فرهنگیان اجرا شود.
- موقعیت‌ها و فرصت‌های لازم برای تعامل و ارتباط بیشتر مشاوران و دانش آموزان از طریق سایت فراهم شده و امکان پاسخ‌گویی و رفع برخی مشکلات از این طریق فراهم شود.
- آزمون‌ها و ابزارها در مدارس به درستی اجرا شده و کارکرد و اهداف آنها مشخص شده و با شرایط روز متناسب گردد.
- نسبت به استاندارد و بومی سازی آزمون‌ها اقدام شده و در اختیار همه مدارس قرارگیرد.
پیشنهاد‌هایی برای پژوهش‌های آتی
- نظر به این که این پژوهش دردوره متوسطه دوم انجام شد توصیه می‌شود دردوره متوسطه اول و همچنین دوره ابتدایی نیز انجام گردد.
- از آنجایی که در این پژوهش تنها شناسایی آسیب ها وموانع خدمات مشاوره وارایه راه کارها مدنظر بود.ازاین رو، پیشنهاد می‌شود، پژوهشی در زمینه امکان سنجی این خدمات در دوره ابتدایی نیز صورت گرفته سپس نسبت به تصمیم‌گیری مناسب‌تر برای تعمیم این خدمات به دوره‌های پایین‌تر اقدام لازم صورت گیرد.
- نظر به این که این پژوهش به‌صورت پیمایشی و مصاحبه انجام گردید، توصیه می‌شود پژوهش دیگری بارویکرد مطالعه تطبیقی با کشورهای جهان هم طراحی و انجام شود.
- ازآنجایی که درزمینه‌های مورد نظر این پژوهش تحقیقات جداگانه و پراکنده زیادی صورت گرفته و از انسجام واعتبار کافی برخودار نبوده‌اند و از طرفی لازم است از یافته‌ها و پیشنهادهای آنها استفاده شود. لذا توصیه می‌شود، درباره تک تک این زمینه‌ها پژوهشی از نوع فراتحلیل صورت گیرد.
- پیشنهادمی‌شود درمورد هریک از زمینه‌های شش‌گانه پژوهش آسیب‌شناسی جداگانه‌ای طراحی و انجام شود.
- باتوجه به این که درپژوهش حاضر ،سنجش میزان وشدت آسیب‌های خدمات مشاوره مدنظر نبود توصیه می‌شود ازاین منظرنیز پژوهشی طراحی واجرا گردد.
- ازآنجایی‌که در پژوهش حاضر انواع خدمات مشاوره (تربیتی، تحصیلی و شغلی) آن هم به صورت تلفیقی و توأمان مدنظر بود و لذا توصیه می‌شود در پژوهش دیگری این خدمات به تفکیک مورد مطالعه و بررسی قرار گیرند.