مدیریت در تعلیم و تربیت ثبات ندارد

برنامۀ پرسشگر، 29شهریور1398، با موضوع چالش‌های پیش روی نظام آموزشی در سال تحصیلی جدید روی آنتن شبکۀ آموزش صدا و سیما رفت.

شماری از وزرای پیشین آموزش‌وپرورش از جمله علی‌رضا علی‌احمدی، علی‌اصغر فانی و محمود فرشیدی در این برنامه نگاه خود را به این پرسش ارائه کردند.

گزارش این برنامه را به روایت خبرگزاری فارس می‌خوانید:

مدیریت در تعلیم و تربیت ثبات ندارد

علی‌رضا علی‌احمدی گفت: نیروی انسانی و منابع انسانی اصلی‌ترین زیرنظام تعلیم و تربیت است ولی با توجه به اتفاقات در دنیا و نقش مدیریت، ضمن احترام به معلمان، اگر مدیریت درستی بر مجموعه کارها داشته باشیم همه اینها می‌تواند پوشش داده شود.

وی ادامه داد: مدیریت به مفهوم نظام تعلیم و تربیت نیست، بلکه از مجلس و دولت تا تمام دستگاه‌ها که می‌توانند در خدمت آموزش‌وپرورش کار کنند را در بر می‌گیرد؛ اغلب نگاه به آموزش‌وپرورش را هزینه‌ای می‌بینند و توجه به اینکه این وزاتخانه وظیفه ساخت نیروی انسانی کشور را بر عهده دارد، مورد توجه نیست.

علی‌احمدی با تأکید بر مدیریت منابع انسانی، گفت: اگر به درستی تدبیر کنیم، معلمان با آمادگی کامل در خدمت نظام تعلیم و تربیت قرار می‌گیرند اما در حال حاضر می‌بینیم با فشار کسانی که جویای کار هستند، مجلس تصمیم می‌گیرد که این افراد وارد آموزش‌وپرورش شوند اما شاید آمادگی کامل برای کار در آموزش‌وپرورش را نداشته باشند.

وی اضافه کرد: در دوره‌ای که بنده وزیر آموزش‌وپرورش بودم، نیروی انسانی را با بازنشستگی و بازنشستگی پیش از موعد کاهش دادیم و بدهی 17 ساله را تسویه کردیم؛ در آن زمان 175 هزار نفر با اختیار خودشان و مناطق بازنشسته شدند که موجب شد سهم بودجه که روند افزایشی داشت، حرکت افزایشی را داشته باشد و نیروی انسانی کمتر شود و در نتیجه سهم بودجه پرسنلی 80 درصد و سهم بودجه کیفیت‌بخشی و پژوهشی 20 درصد شود.

وزیر پیشین آموزش‌وپرورش ادامه داد: در حال حاضر مشکل‌مان این است که آموزش‌وپرورش دست خود آموزش‌وپرورش نیست و به خیلی جاها باز می‌گردد و نمی‌تواند نیروی مورد نیاز خود را از مراکز تربیت معلم و فارغ‌التحصیلان برجسته دانشگاه‌ها برگزیند و جذب نیرو دست سازمان برنامه و بودجه و سازمان اداری و استخدامی است.

وی افزود: به عنوان مثال وقتی دیدیم که سطح تحصیلات مراکز تربیت معلم، کاردانی است، یک سال طول کشید تا مجوز گرفتیم که سطح تحصیلات مراکز تربیت معلم از کاردانی به کارشناسی تبدیل شود یا وقتی حق‌التدریس‌ها می‌رفتند در مقابل مجلس تحصن می‌کردند و به نمایندگان فشار می‌آوردند، نمایندگان طرحی برای استخدام آنها می‌دادند.

علی‌احمدی تصریح کرد: اگر می‌خواهیم معلم انگیزه، منزلت و توانمندی داشته باشد باید درست مدیریت کنیم؛ نیاز داریم که سند آموزش و پرورش، یک زیر سند علاوه بر 6 زیرنظام برای کف کار در مدرسه داشته باشد و نه تنها مدرسه بلکه سایر نهادها را نیز مدیریت کند.

وی با گلایه از عدم ثبات مدیریت در آموزش‌وپرورش، بیان کرد: باید مدیران اعتقاد به سند تحول داشته باشند. برخی کشورها کفیل برای آموزش‌وپرورش دارند؛ کفیلی که با تغییر دولت‌ها تغییر نمی‌کند؛ باید معاون آموزشی، معاون پرورشی و معاون کتب درسی، ثبات داشته باشند.

علی‌احمدی تصریح کرد: متأسفانه ثبات مدیریت را تدبیر نکردیم، سند تحول را در مدرسه تفویض اختیار نکردیم و نوع مدیریت ما از بالا به پایین است.

وی ادامه داد: برای تفویض اختیار به مدارس باید یک سری تحولاتی را اجرا کنیم و باید شایسته‌سالاری در مدیران داشته باشیم ضمن اینکه باید نظام انگیزشی برای معلمان داشته باشیم.

 

آموزش‌وپرورش بدون معلم تعطیل است

علی‌اصغر فانی، وزیر پیشین آموزش‌وپرورش در برنامه پرسشگر اظهار کرد: در سند تحول آموزش و پرورش، 6 زیرنظام شامل منابع انسانی، منابع مالی، فضا و تجهیزات، ارزشیابی و پژوهش، مدیریت و برنامه‌ریزی درسی تعریف شده است.

وی ادامه داد: این 6 زیرنظام باید در آموزش‌وپرورش و در کنار هم باشند اما اگر یکی از این زیرنظام‌ها که زیرنظام منابع انسانی است که معلم را در بر می‌گیرد، نباشد، نظام آموزشی تعطیل می‌شود؛ درحالی‌که اگر هر کدام دیگر از زیرنظام‌ها نباشد، نظام آموزشی تعطیل نمی‌شود بلکه ناقص اجرا می‌شود اما اگر معلم نداشته باشیم، آموزش‌وپرورش تعطیل است. یعنی از میان این زیرنظام‌ها، مهم‌ترین‌شان معلم است.

فانی اضافه کرد: 10 سال پیش، کتاب درسی در اول مهر آماده نبود، یعنی از 10 کتاب، 2 کتاب آماده نبود اما معلم این ضعف را جبران می‌کرد؛ یادم می‌آید مدرسه‌ای را دیدم که 10 کلاس با 9 اتاق داشت و کلاس چهارم الف در حیاط تشکیل می‌شد؛ میز و نیمکت در حیاط گذاشته بودند و تخته هم روی دیوار حیاط بود، یعنی فضا و تجهیزات مناسب نبود اما کلاس تشکیل می‌شد ولی اگر یک روز معلم نباشد، مدرسه تعطیل می‌شود.

وی با بیان اینکه معلمان باید دو ویژگی جدی داشته باشند که عامل تحول شوند، گفت: اگر معلم دو ویژگی انگیزه و توانمندی برای پاسخگویی به دانش‌آموز را داشته باشد، عامل تحول است؛ فرهنگی که 20 سال پیش به استخدام آموزش‌وپرورش درآمده است باید به‌روز باشد و از سوی دیگر باید انگیزه فعالیت داشته باشد به خصوص معلمان مرد به دلیل مشکلات مالی از نظر انگیزش با مشکل مواجه هستند؛ لازمه اجرای سند تحول این است که معلم این دو ویژگی را داشته باشد.

وزیر پیشین آموزش وپرورش درباره مشکل مالی آموزش‌وپرورش اظهار کرد: هر ساله 25 تا 30 درصد کسری بودجه در آموزش‌وپرورش داریم و هر سال بخشی پرداخت و بخشی به سال بعد منتقل می‌شود؛ اگر به دنبال اجرای سند تحول هستیم، اولین و مهم‌ترین کار این است که باید مشکل منابع مالی را حل کنیم.

وی ادامه داد: اقداماتی درباره رتبه‌بندی معلمان در زمانی که بنده هم در آموزش‌وپرورش بودم، انجام شد؛ فاز جدید آن قرار است تا چند هفته آینده انجام شود که یک بخش از مشکلات معیشتی را حل می‌کند.

فانی با بیان اینکه هرچه تعداد نیروی انسانی آموزش‌وپرورش زیاد باشد بودجه که تخصیص می‌یابد، کمتر است، افزود: باید صورت کسر بیشتر و مخرج کوچک باشد، یعنی آموزش و پرورش، خود را چابک کند و نیروی انسانی کمتر شود.

وی اضافه کرد: حدود 10 درصد بودجه دولت به آموزش‌وپرورش اختصاص می یابد، گاهی اوقات به 8 و حتی 14 درصد هم رسیده است؛ اگر سهم آموزش‌وپرورش از بودجه دولت به حدود 14 تا 15 درصد برسد و با چابکسازی که اشاره کردم، وضعیت بهتر می‌شود.

وزیر پیشین آموزش‌وپرورش در واکنش به این جمله که عنوان می‌شود کمبود نیروی انسانی داریم، گفت: توزیع نیروی انسانی به لحاظ جنسیت و رشته مناسب نیست. در تهران در مناطق شمالی با تورم و در مناطق جنوبی و حاشیه‌ای با کمبود نیرو مواجهیم.

وی افزود: در حال حاضر بحث آموزش‌وپرورش فنلاند مطرح است و می‌گویند آموزش و پرورش متحولی است؛ در این آموزش‌وپرورش اختیار معلم بالاست و انگیزه و توانمندی دارد؛ در استرالیا هر مدرسه‌ای نیروی انسانی و برنامه درسی را در چارچوبی که اعلام شده، تدوین و اجرا می‌کند اما کشور ما متمرکز است؛ البته بحث تفویض اختیار در آموزش‌وپرورش امکان پذیر است و  لازمه تفویض اختیار، توانمندی افراد و تقریب نگرش‌هاست.

فانی ادامه داد: سالی که وارد وزارتخانه شدم 800 بخشنامه از وزارتخانه صادر می‌شد و گفتیم هر سال باید این بخشنامه‌ها را کم کنیم که 340، 350 بخشنامه شد؛ ما بخشنامه‌ها را کاهش دادیم و هر روز یک بخشنامه شد.

 

شورای عالی اقتصاد آموزش و پرورش زیرنظر رئیس جمهور ایجاد شود

محمود فرشیدی در برنامه پرسشگر در پاسخ به این پرسش که «در مجموع حال وضعیت نظام آموزشی را خوب می‌دانید؟ »، اظهار کرد: به طور مطلق نمی‌توان پاسخ این سؤال را داد؛ کار معلم و نقش معلم بی‌بدیل است اما مشکلات زیادی دارند.

وی در پاسخ به پرسش دیگری مبنی بر اینکه «آیا آموزش‌وپرورش نیاز به تحول دارد؟ »، گفت: بله قطعاً همین‌طور است؛ معتقدم که نقش اصلی با معلم است، یعنی اگر معلمان تحول‌خواه داشته باشیم و با سند تحول بیشتر آشنا شوند، به موازات تحول از بالا می‌توان حرکاتی را از پایین شروع کرد.

فرشیدی با اشاره به لزوم نگاه تحولی در معلمانی که از دانشگاه فرهنگیان وارد آموزش‌وپرورش می‌شوند، افزود: اگر مدرسه به‌عنوان نهاد پویا و بالنده باشد و به آن اختیارات بیشتر دهیم، شاهد تحول خواهیم بود.

وی ادامه داد: در بخش اختیاردادن به مدارس باید معلم را اضافه کنید؛ اختیار معلم در ارتباط با کلاس و نمره باید افزایش یابد؛ البته در همه جای کشور دچار بروکراسی هستیم و در حقیقت مدرسه خط مقدم بود و ادارات ایجاد شد تا دست معلم را بگیرند اما اختیارات را کم کردند.

وزیر پیشین آموزش‌وپرورش با اشاره به لزوم تفویض اختیار به مدارس، افزود: باید نگاه‌ها از مدیریت تک‌بعدی کنکورمحور تحول پیدا کند؛ البته باید این کار تدریجی صورت گیرد.

وی با بیان اینکه معتقدم که در بحث معیشت فرهنگیان باید شورای عالی اقتصاد آموزش‌وپرورش زیرنظر رئیس جمهور ایجاد شود، اضافه کرد: وزیر آموزش‌وپرورش در حال حاضر مشاور اقتصادی تعیین کردند اما حواس‌مان باشد که نگاه اقتصادی به آموزش و پرورش برای آموزش و پرورش باشد و نگاه اقتصادی به تعلیم و تربیت مانند کم‌کردن نیرو یا تعطیلی کلاس‌ها ضرر است.