ارسال نظر

نگاهی به تالیف و تدوین کتاب‌های درسی در نظام نوین آموزش و پرورش(بخش نخست) معلم نظارت بیشتر، دانش‌آموز فعال تر(گزارش روز) گروه گزارش خیلی‌ها یادشان هست، آن سال‌هایی که تا ده سال بعد و قبلش همه کلاس اولی‌ها یک درس را می‌خواندند. کتاب‌های ابتدایی با آن داستان‌های شیرین و دوست داشتنی‌اش هنوز در یاد خیلی از ما هست تصمیم کبری، روباه و زاغ و حسنک کجایی، کوکب خانم، دو درخت و .... داستان‌هایی که هنوز هم مرور آنها خیلی‌ها را با خودش به آن سالها می‌برد. کتاب‌های ساده ما و درس‌هایی با خط نستعلیق آشنا و روال مرسومی که معلم‌ها از ما می‌خواستند روخوانی کنیم و بعد هم خودشان یکی‌یکی جملات را با صدای بلند می‌خواندند و ما هم پشت سرشان تکرار می‌کردیم و در آخر هم مشق شب که خوان هشتم مدرسه رفتن بود و برای خیلی از بچه‌های آن روزها رمقی برای بازیگوشی‌های دیگر نمی‌گذاشت. کتاب‌های دیگرمان هم همین جور چند درس همیشگی که احتمالا سال‌ها بعد هم در کتاب خواهر و برادرهای بزرگ‌ترمان بدون هیچ تغییری همان‌ها را می‌دیدیم و خلاصه که درس‌ها و مباحث کتاب‌های درسی مدرسه تا مدت‌ها همان بود که بود،بدون هیچ تغییر و دگرگونی. الان سال‌هاست که تقریبا یکی از گلایه‌های بسیاری از والدین، این تغییرات بی‌وقفه درس‌های دانش‌آموزان است. بسیاری از این والدین مدعی هستند که مباحث کتاب‌های درسی گاهی چنان سخت و پیچیده می‌شود که حتی بسیاری از والدین با داشتن تحصیلات عالیه هم نمی‌توانند کمک زیادی به یادگیری بیشتر و یا حل مسئله‌های درسی به فرزندانشان کنند. در این سلسله گزارش‌ها قصد داریم به موضوع تغییرات محتوای کتاب‌های درسی و چگونگی تدوین و تالیف کتاب‌های جدید نگاهی بیندازیم. یک مسئله و ده راه حل درحال حاضر در اولین سال تحصیلی و در مقطع اول ابتدایی کتاب‌های آموزش قرآن، علوم تجربی، ریاضی، فارسی بخوانیم و فارسی بنویسیم به دانش‌آموزان تدریس می‌شود. کتاب‌هایی که حتی با یک تورق ساده هم به آسانی می‌توان فهمید که نه‌تنها با دوران مدرسه رفتن ما که حتی با دوران چند سال قبل هم تفاوت‌های باورنکردنی داشته است. تفاوتی که از یک سو کار آموزش را برای معلمان دشوار‌تر می‌کند و از سوی دیگر، والدین دانش‌آموز را از کمک و همراهی او باز می‌دارد. این همه تغییر کتب درسی،چرا؟ مینا موذنی 37 ساله و کارمند است. او که یک فرزند 8 ساله دارد درباره کتاب‌های درسی پایه دوم و مشکلاتی که درخصوص کمک به دانش‌آموزان وجود دارد به گزارشگر کیهان می‌گوید: «ببینید نمی‌شود گفت که کتاب‌ها پیچیده‌تر شده است یا دانش ما برای کمک به فرزندانمان به روز نیست. مثلا من و همسرم با وجود داشتن تحصیلات عالیه در رشته اقتصاد اما قادر به تشریح و تجزیه جزئیات درسی مثل هدیه‌های آسمانی یا حل سوالات کتاب‌های کمک درسی ریاضی یا علوم نیستیم. در واقع این به معنای این نیست که نمی‌توانیم مثلا جواب یک مسئله را پیدا کنیم. نه. چه‌بسا حتی در نگاه اول هم جواب را بیابیم اما رسیدن به جواب طبق فرمول‌ها و راه حلی که در کتاب تدریس شده است واقعا دشوار است.» او همچنین در ادامه می‌افزاید : «کتاب‌های درسی در مقاطع مختلف واقعا تغییرات زیادی کرده است.زمانی هم که این موضوع را با معلم‌ها مطرح می‌کنیم آنها هم تایید می‌کنند و هم توان کم والدین در کمک کردن به بچه‌ها را مقدمه خوبی برای تلاش بیشتر دانش‌آموز می‌دانند.در حالی که اگر قرار باشد دانش‌آموزان فقط از معلم‌ها و افراد متخصص در مقطع تحصیلی‌شان اشکالات درسی را بپرسند واقعا ممکن است این شبه ایجاد شود که پدر و مادرها از سواد و دانش کافی برخوردار نیستند. ضمن اینکه کتاب‌های کمک درسی که در خیلی از مدارس چه دولتی و چه غیر انتفاعی به بچه‌ها توصیه می‌شود واقعا حتی در خیلی از مواقع سنگین‌تر و پیچیده‌تر از خود کتاب درسی است. البته طبیعی است که هیچ کدام از والدین با به روز شدن و بالاتر رفتن درجه علمی کتاب‌های مدرسه فرزندانشان مشکلی ندارند اما خود من به عنوان یک مادر واقعا خیلی دوست دارم که در جریان چرایی و چگونگی تغییر مداوم محتوای کتاب درسی قرار بگیرم. ضمن اینکه همیشه این سوال در ذهنم وجود دارد که واقعا اگر مطالب و محتوای کتاب‌های درسی برای آموزش بچه‌ها کافی است، واقعا چه لزومی دارد آن‌قدر بر روی تهیه و استفاده از کتاب‌های کمک درسی تاکید شود؟» مقدمه تغییرات، کارشناسی یا عجله؟ به اعتقاد بسیاری از کارشناسان و فعالان حوزه تالیف محتوای درسی، در 3 سال اخیر تغییرات وسیعی در محتوای کتاب‌های درسی بدون رعایت استانداردها و بدون هیچ‌گونه نظارتی اعمال شده است. درپی آن، کتاب‌ها بدون طی مراحل آزمایشی و رفع اشکالات محتوایی در فاصله زمانی کوتاهی تالیف و بلافاصله تدریس آنها توسط معلمانی که آموزش ندیده بودند آغاز شده است. همه اینها در کنار هم مشکلاتی را ایجاد کرده است که عده ای آن را برای آغاز استفاده از کتاب‌های جدید طبیعی دانسته‌اند و عده‌ای نگران از این موضوع. در دهه 80 سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی وزارت آموزش و پرورش به این نتیجه رسید که باید برای همه محتواهای درسی یک نقشه وجود داشته باشد و براساس همین نتیجه‌گیری، برنامه درسی ملی تدوین شد و اکنون سند تحول بنیادین آموزش و پرورش ملاک تولید کتاب‌های درسی است. حجت‌الاسلام والمسلمین محی‌الدین بهرام محمدیان، رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی درسی درباره روند و نحوه این تغییرات می‌گوید: «در گذشته عمده برنامه‌های آموزش و پرورش براساس ترجمه از سایر کشورها بود و ما نقشه جامع علمی نداشتیم اما اکنون نقشه جامع علمی کشور تدوین شده است. اکنون مبنای تغییر کتاب درسی، سند تحول و برنامه درسی ملی است و تولید کتاب‌های جدید‌التالیف یا فرآیند تغییر در محتوا کاملا براساس این سند انجام شده است البته این بدان معنی نیست که در تالیف کتاب‌ها براساس سند تحول، صددرصد موفق بوده‌ایم. برای سال تحصیلی گذشته در پایه چهارم 3 کتاب و در پایه هشتم 5 کتاب جدید التالیف تدریس شد و در پایه چهارم برای سال تحصیلی ۹۳-۹۴ کتاب‌های ریاضی، هدیه آسمانی و مطالعات اجتماعی جدید‌التالیف بودند و مابقی کتاب‌ها تغییرات کلی همسو با برنامه درسی ملی داشتند. همچنین به فراخور تالیف کتاب‌های جدید پایه هفتم، کتاب‌های دروس زبان انگلیسی، عربی، تفکر و سبک زندگی، مطالعات اجتماعی و کار و فناوری پایه هشتم نیز جدید‌التالیف شد و سایر کتاب‌های این پایه غنی‌سازی محتوایی داشتند. اما در سال جدید تغییر محتوای کتاب‌های درسی پایه پنجم و نهم صورت گرفته است. ۲۹ عنوان کتاب درسی در پایه پنجم و نهم درسال تحصیلی ۹۴-۹۵ جدید التالیف هستند. همچنین در سال تحصیلی 95-96 کتاب‌های درسی پایه دهم تغییر می‌کند.کتاب‌ها تولید محتوا و اعتبار بخشی اولیه شده‌اند و اکنون در مرحله تجدید نظر واعمال نظرات در اعتبار بخشی است.» آموزش از راه حل مسئله حمید رضا امیری ،کارشناس مسئول واحد تحقیق، توسعه و آموزش ریاضی دفتر تالیف کتاب‌های درسی است. او در خصوص تغییرات صورت گرفته در کتاب ریاضی مقاطع مختلف به گزارشگر کیهان می‌گوید: «در هر سال همه پایه‌ها تغییر نمی‌کنند. در حالی که نظام آموزشی ما تغییر کرده و به صورت 3، 3، 6 در آمده است که همین نظام آموزشی هم شامل دوره اول ابتدایی، دوره دوم ابتدایی و متوسطه اول و متوسطه دوم است.خب از همان زمانی که نظام آموزشی تغییر کرد کتاب ریاضی اول هم تغییر کرد .بعد از آن و طبق برنامه‌ریزی دفتر تالیف و برنامه‌ریزی درسی وزارت آموزش‌وپرورش، کتاب ریاضی پایه 2 و 6 تغییر کرد چون کلاس پنجمی‌ها باید می‌رفتند اول راهنمایی ولی نرفتند و باید کتاب پایه 6 تدوین و تالیف می‌شد. این روند همین طور ادامه پیدا کرد و سال بعد از آن پایه 7 و8، پارسال پایه 4 و 8 و امسال پایه 5 و 9 جدید التالیف هستند. در واقع تمام این روند تغییرات به دلیل تغییر سیستم آموزشی ما هست و این دستوری است که سازمان پژوهش به گروه‌های مختلف صادر کرده است. امسال درگیر تغییر کتاب ریاضی پایه دهم هستیم با همان شیب هم بعد از کتاب‌های دهم به سمت کتاب یازدهم و دوازدهم خواهیم پرداخت.» این کارشناس مسئول تدوین و تالیف گروه ریاضی در ادامه با اشاره به چگونگی این تغییرات و انتخاب محتوای مباحث ریاضی می‌گوید: «پیش از این رویکرد اصلی در تدوین و تالیف کتاب ریاضی، آموزش برای حل مسئله بود یعنی آموزش ما با رویکرد حل مسئله بود در حالی که الآن هم رویکرد حل مسئله است اما نه آموزش برای حل مسئله بلکه آموزش از طریق حل مسئله. در حال حاضر کتاب‌ها فعالیت محور شده است برای مثال دیگر مثل گذشته‌ها فرمول نمی‌دهیم و از دانش‌آموز بخواهیم مثلا لگاریتم یا تصاعد را محاسبه کند. بلکه خود دانش‌آموزان در روال آموزش و حل مسئله مشارکت دارند. الآن تمام دنیا به همین سمت پیش رفته که خود دانش‌آموزان هم مشارکت داشته باشند و بیشتر روی مفاهیم کار شود تا روی حل مساله. ما سعی داریم در این نوع فعالیت‌ها نوع چالش و نوع مطرح کردن سوال را به دانش‌آموزان آموزش دهیم. مثلا با یک کار در کلاس می‌توانیم بسنجیم که آیا موفق شده‌ایم در بیان مسئله به هدف مورد نظرمان دست پیدا کنیم یا نه؟ با کار در کلاس دانش‌آموز تمرین می‌کند و با کار در منزل آن مفهوم را در ذهن تثبیت می‌کند.برای ما مهم این است که دانش‌آموز با انجام این فعالیت‌ها به آن مفهوم برسد و نکته مهم‌تر اینکه با کار در کلاس نقش معلم کمرنگ‌تر می‌شود و معلم بیشتر نقش نظارتی دارد. این رویه ای است که طبق استاندارد جهانی در تمام دنیا اجرا می‌شود.» او همچنین می‌افزاید : «الان در تمام دنیا در زمینه تدوین درس ریاضی شاهد یک تحول گسترده هستیم . مثلا الان در تمام انجمن‌های مطرح ریاضی در جهان، برنامه درسی به سمت متمرکز شدن پیش می‌رود،ما هم در تلاش هستیم بتوانیم این استانداردها را پیاده‌سازی کنیم. در مرحله اول هم راهنمای درسی نوشته شد. برای ما تمام موضوعات درسی که باید در پایه‌های مختلف تدریس شود از 0 تا 100 مشخص است. برای مثال کاملا تعریف شده است که مثلا در مقطع هفتم در کتاب ریاضی چه میزان باید به مبحث تساعد یا جبر پرداخته شود. یا مثلا چقدر در مقطع ابتدایی باید هندسه آموزش داده شود یا چقدر در مقطع راهنمایی یا متوسطه و... تمام این چارچوب‌های آموزشی براساس استانداردهای جهانی تالیف و تدوین شده است. همین‌طور دانش‌آموزان و خانواده‌ها می‌توانند با مراجعه به سایت ما در واحد تحقیق، توسعه و آموزش ریاضی با جزئیات بیشتر درباره تالیف مباحث و کتاب‌های ریاضی اطلاعات کسب کنند و همچنین از دیگر امکانات سایت مثل مقالات علمی و کتاب‌های جدید التالیف، کتاب‌های کشور‌های دیگر و برنامه‌های درسی کشور‌های دیگر و... استفاده کنند.»