ضرورت تدوین استانداردهای طراحی و تولید بسته‌های یادگیری

دکتر عابد بدریان، دفتر انتشارات و فناوری آموزشی

استانداردهای آموزشی مجموعه‌ای از قواعد، اصول، معیارها، اطّلاعات نظری و کارهای عملی به هم پیوسته و مرتبط در سطح عمومی و تخصّصی هستند که به صورت صریح و روشن در خصوص ابعاد مختلف نظام آموزشی، در قالب موازینی چون مجموعه سر فصل‌ها‏ی درسی، شرایط دانش‌آموز از لحاظ جسمی، سنی، جنسی، تحصیلی، ساعات آموزش نظری و عملی، تجهیزات، ابزار و مواد مصرفی مورد نیاز که متناسب با هر رشته آموزشی گردآوری و تعریف شده‌اند و مبنای توسعه تفاهم، تسهیل ارتباطات، گسترش و تأمین همه جانبه عدالت آموزشی و تربیتی،  صرفه‌جویی در منابع، تضمین و بهبود کیفیّت، ترسیم و توجیه وضعیت قابل دسترس، متناسب‎سازی فعالیت‌ها با اهداف و مطابقت خروجی با الزامات اساسی و مقررات اسناد تحولی در دستیابی به اهداف و میزان مطلوبی از نظم در اجرای یک برنامه جامع تعلیم و تربیت است.

تعلیم و تربیت استاندارد- محور در واقع عبارت است از تغییر کامل محیط آموزشی برای نیل به نتایج مورد نظر که این امر مستلزم در نظر گرفتن معیارها و الگوهای مشخصی است که مسیر حرکت نظام آموزشی را مشخص می‌کنند. بنابراین استاندارد کردن آموزش عبارت است از تسهیل و تنظیم فعالیت‌ها و عملکردهای آموزشی در بهترین شرایط ممکن.  

امروزه دست‌یابی به یک نظام آموزشی برتر، کارآمد و پیشرفته جزو مهمترین هدف‌های عمومی تمامی کشورهاست و برای تحقق این فرایندها به سمت استانداردهای آموزشی حرکت می‌کنند. تهیه استانداردهای برنامه درسی بویژه در کشورهایی که دارای سند برنامه درسی ملی هستند، بیشتر به چشم می‌خورد. در راستای برنامه درسی استاندارد- محور می‌توان اهداف واقعی و عملیاتی تعلیم و تربیت را مشخص کرد. در کشورهایی که دارای سند برنامه درسی ملی هستند، این سند را می‌توان به عنوان راهنما و سرنخ در تهیه و تدوین استانداردهای طراحی و تولید بسته‌های یادگیری، استانداردهای تضمین کیفیّت آموزشی، استانداردهای تضمین کیفیّت تحصیلی و سایر استانداردهای مرتبط با مؤلفه‌های تعلیم و تربیت مورد استفاده قرار داد. اهمیت تدوین استانداردهای برنامه درسی به حدی است که در برخی از کشورها، عمده مباحث مطرح شده در سند برنامه درسی ملی به این امر مهم اختصاص دارد.

در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران، برای نیل به هدفهای کلان و تحقق هر چه بیشتر آنها در راستای گسترش و تأمین همه جانبه عدالت آموزشی و تربیتی، ارتقای اثربخشی و افزایش کارایی در نظام تعلیم و تربیت رسمی عمومی و همچنین کسب موقعیت نخست تربیتی در منطقه و جهان اسلام و ارتقای فزاینده جایگاه تعلیم و تربیت ایران در سطح جهانی، طراحی و تدوین استانداردهای آموزشی پیشنهاد شده است. اهمیت استانداردسازی آموزشی در این سند را می‌توان به وضوح در هدف‌های عملیاتی و راهکارهای پیشنهادی به شرح ذیل ردیابی کرد:

راهکار 1-7 : استاندارد سازی تمام مؤلفه‌ها و عوامل درون مدرسه‌ای؛

راهکار 2-19 : تدوین استانداردهای کلّی تضمین کیفیّت برای گذر از دوره‌های تحصیلی؛

راهکار 5-5 : طراحی استانداردهای ارتقای کیفیّت و تقویت هویت اسلامی- ایرانی دانش‌آموزان؛

راهکار 6-20 : طراحی استانداردهای مصرف و تعبیه‌ساز و کارهای پیشگیری از اسراف و تبذیر؛

راهکار 7-2 : استاندارد سازی و تدوین شاخص‌های کیفی برای ارزیابی فعالیت‌های فرهنگی و تربیتی مدارس.

در سند تحول بنیادین، نظام آموزش و پرورش به شش زیرنظام تقسیم شده است که عبارتند از:

برنامه زیرنظام‌ها، بخش‌های اساسی در پشتیبانی از جریان تعلیم و تربیت برای تحقق اهداف و وظایف نظام آموزش و پرورش می‌باشد و اجرای دقیق و عملکرد مناسب آن، تمام مؤلفه‌های نظام تعلیم و تربیت را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد. در این برنامه‌ها دلالت‌های نظری و عملی سند تحول در هر یک از زیر نظام‌ها  و حوزه‌ها تعیین و تدوین شده است و مبنای برنامه‌ریزی‌ها و تصمیم‌گیری‌های اجرایی قرار خواهند گرفت.

سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی به واسطه مأموریت سازمانی، متولی تدوین و اجرای زیرنظام‌های برنامه درسی ملی، پژوهش و ارزشیابی و همچنین استانداردسازی برنامه‌های زیرنظام تأمین فضا، تجهیزات و فناوری است. از آنجایی که در آینده بسیار نزدیک استقرار و شروع به کار حوزه‌های یادگیری یازده‌گانه را نظاره‌گر خواهیم بود، یکی از مأموریت‌های اصلی این حوزه‌ها که در اصل رکن اصلی علمی و فکری و محتوایی سازمان و مرجع پژوهش و برنامه‌ریزی درسی محسوب می‌شوند، باید طراحی، تدوین و تولید استانداردها و چارچوب‌های تولید بسته‌ها، رسانه‌ها و مواد یادگیری تعریف گردد تا شاهد به بار نشستن روند عملیاتی برنامه درسی ملی و تحقق بخش‌های حیاتی سند تحول بنیادین یعنی ارتقا، بهبود  و تضمین کیفیّت نظام آموزشی و تربیتی کشورمان باشیم.

هر کدام از حوزه‌های یادگیری علاوه بر سیاست‌گذاری، استانداردسازی و هدایت تولید بسته‌های آموزشی مرتبط با برنامه درسی حوزه، وظیفه نظارت، ارزیابی و بررسی علمی بسته‌های یادگیری تولید شده به شیوه برون‌سپاری را عهده‌دار بوده و اقدام به انتخاب و معرفی منابع آموزشی مفید و متناسب با برنامه درسی خواهد کرد. همچنین با فراهم آوردن امکان تبادل نظر و تجربه میان اندیشمندان، صاحب‌نظران، پدیدآورندگان بسته‌های یادگیری و مجمع شورای عالی هر حوزه یادگیری، تدوین راهبردها، چارچوب‌ها و استانداردهای تولید بسته‌ها، رسانه‌ها و مواد یادگیری میسور خواهد گشت.

با ایجاد سامانه مدیریتی کارآمد و اثرگذار جهت مدیریت و تولید بسته‌های یادگیری دوره‌های تحصیلی، می‌توان از فرصت‌ها و امکانات بخش دولتی و غیر دولتی در تولید و عرضه بسته‌های یادگیری مبتنی بر اهداف و استانداردهای برنامه‌های درسی و تربیتی به نحو احسن استفاده کرد و فرایند شناسایی، معرفی و تشویق نویسندگان، تولیدکنندگان و ناشرانی که بیشترین نقش را در حوزه تولید بسته‌های آموزشی و در راستای تحقق و تعمیق هدف‌های آموزش و پرورش داشته‌اند را تحقق بخشید.