بحثی درباره تنبیه بدنی دانش‌آموزان

 ۱ - چند روز پیش به طور تصادفی وبلاگ یکی از معلمان عزیز را دیدم که متنی تحت عنوان "تنبیه بدنی" به شرح زیر در آن نوشته شده بود:

"دیروز  دو تا از دانش آموزان با همدیگر دعوا کرده بودند و یکی از آنها دیگری را تا سر حد مرگ کتک زده بود. وقتی دانش آموز کتک خورده به من  مراجعه کرد دیدم بیچاره دور چشمش کبود شده است و از درد ناله می کند. این صحنه را که دیدم خون جلوی چشمهایم را گرفت و تصمیم گرفتم حق این مظلوم رو ازآن ظالم بگیرم، رفتم که تنبیه اش کنم یاد مقررات دست و پاگیر اداری افتادم که "تنبیه بدنی" را ممنوع اعلام کرده است.  صبر کردم و جلوی در دفتر به پدرش زنگ زدم. پدرش بعد از چند ساعت آمد. جالب اینجا است که برخورد او با من  خیلی مضحک بود،    پدر به جای دلجویی از طرف مقابل از پسرش حمایت کرد و ... یاد دوران قدیم افتادم که معلمان ما را به خاطر خطا هایمان تنبیه بدنی هم می کردند و اگر تنبیه آنها نبود شاید هرگز من معلم نمی شدم. پدرم می گفت:  گوشتش مال شمااستخوانش مال من، اگر خطایی کرد بزنیدش. من به خاطر آن تنبیه ها  از معلمان گذشته ام ممنون هستم هر چند بعضی از آن تنبیه ها ناحق بود."

با توجه به اهمیت موضوع " تنبیه بدنی دانش آموزان " و پیامد های منفی آن، متن این معلم عزیز را نقطه شروعی قرار دادم تا درباره این مسئله یاداشت کوتاهی بنویسم.

 ۲ - به نظر می رسد فردی که انسانی را تنبیه بدنی می کند قصد دارد که باعث تغییر رفتار یا تغییر ذهنیت او در موردی خاص یا عام شود، تا دیگر آن رفتار را تکرار نکند و آن افکار و اندیشه را در سر نداشته باشد، ولی پژوهش های روانشناسی نشان می دهد توسط تنبیه بدنی رفتار و یا افکار مورد نظر از بین نمی روند بلکه به شکل موقتی خاموش می شوند.

معمولا تنبیه بدنی موجب ترس فرد می شود و او این ترس را به اشیاء و عناصری که همراه با تنبیه بوده است تعمیم می دهد. اگر تنبیه توسط معلم انجام شده باشد او این ترس را به معلم و عناصری که در ارتباط با معلم هستند مثل آموزش، درس، کتاب، ‌مدرسه و ... نیز تعمیم می دهد. حتی این تعمیم می تواند در ارتباط با صداها و یا رنگها موجود در موقعیت هم بوجود آید. برای مثال اگر معلم در هنگام تنبیه پیراهن زرد روشنی  پوشیده باشد با دیدن آن رنگ نیز به جای شادی و نشاط که برای آن رنگ تعریف شده است، در دانش آموز حسی از ترس، نفرت و انزجار از درس، کتاب، مدرسه و ... بیدار می شود. این واکنش در باره بقیه عناصری که در موقع تنبیه نیز حضور داشته اند صادق است.

انسان به طور طبیعی از چیزی که موجب اذیت و آزار او می شود می گریزد. کودکان و دانش آموزانی که از خانه و مدرسه فراری شده اند بیش از آنکه دنبال چیزی باشند از چیزی می گریزند. در نتیجه دانش آموز از چیزی که او را مورد اذیت و آزار قرار دهد فراری خواهد شد و در صورت تکرار و ادامه آن انزجار و گریز از مدرسه پیامد آن خواهد بود و اگر امکان گریز فیزیکی وجود نداشته باشد گریز ذهنی به کمک او خواهد آمد هر چند به نظر می رسد در مورد آسیب های شدید روانی هر دو مورد فرار فیزیکی و فرار ذهنی از عنصر آزار دهنده و عناصر مرتبط با آن وجود خواهد داشت.

تنبیه بدنی ظاهرا در جهت اقتدار معلم در محیط آموزشی اجرا می شود ولی تنبیه بدنی نشانه اقتدار نیست بلکه نشان از ضعف معلم در موقعیت های متفاوت و یا مشابه دارد.

بسیاری مواقع معلمانی که از دانش کافی برخوردار نیستند برای ایجاد جو اقتدار و عدم پرسشگری دانش آموزان در باره مواد درسی و یا موارد دیگر به این روش یا روشهای عدم توجه و منزوی کردن فرد روی می آورند تا دانش آموز پرسشگر را خاموش کنند.

بعضی از معلمان و یا خانواده ها به دلیل عدم توانایی و درماندگی در حل مشکل و موقعیت های ایجاد شده در محیط آموزشی و یا محیط خانوادگی به سوی تنبیه بدنی، خجالت دادن، تحقیر و شرمنده کردن دانش آموزان و یا کودکان در مقابل جمع و یا به شکل خصوصی روی می آورند در حالی که آسیب های فراوان روانی را به فرد مورد نظر وارد می کنند.

عدم اعتماد به نفس در کنترل یا فراهم کردن مشارکت جمعی دانش آموزان در فعالیت های کلاسی دلیل دیگری است که بعضی از معلمان را به سوی تنبیه بدنی دانش اموزان سوق می دهد تا موقعیت کلاسی را  کنترل کنند.

استفاده از روشهای تدریسی که از نظر ماهیت شرایط مناسب تری را جهت سوء استفاده و تنبیه دانش آموزان فراهم می کند. در روشهای انتقال دانش ( اطلاعات، پیام ) با توجه به اینکه معلم متکلم وحده است و حالت تعاملی مناسبی نیز ندارد و مخاطب همچون ظرفی در نظر گرفته شده است که باید به هر طریق توسط معلم ( یا رسانه های جایگزین آن ) پر شود  نسبت به  روشهای فعال و روشهای کار گروهی که ماهیت آن فعال بودن دانش آموز، کار در گروه، انتخاب یادگیری و ساخت دانش توسط دانش آموزان است شرایط مناسب تری را در اختیار معلمی که قصد تنبیه داشته باشد قرار می دهد. هر چند این مطلب نفی کننده آن نیست که در هر کدام از این روشها امکان دارد معلمی به تنبیه بدنی روی آورد یا از آن استفاده نکند.