ویراستار جنین

در فروردین ماه گذشته، «جان جیو هوآنگ» (Junjiu Huang) نخستین مقاله علمی جهان را با موضوع «نتایج تغییرات ژنتیکی در جنین انسان» منتشر کرد. خبر این پیشرفت شگرف در فناوری «ژن ادیتینگ» (gene-editting) به معنای «اصلاح ژنتیکی» به سرعت در صدر تیترهای خبری قرار گرفت و بحث های داغی را درباره اخلاقی بودن استفاده از این روش به راه انداخت اما برخلاف بسیاری از دانشمندان، هوآنگ که فردی فروتن و آرام توصیف شده، ترجیح داد خودش را از این بحث ها دور نگاه دارد.
هوآنگ و همکارانش در دانشگاه «سان یات سن» (Sun Yat-sen) در پژوهش خود از روش «CRISPR-Cas9» استفاده کرده اند؛ ابزاری پرقدرت که می توان آن را طوری برنامه ریزی کرد که دی ان ای را دقیقا در توالی های مشخص شده تغییر دهد و همین ویژگی باعث گسترش استفاده از این روش در آزمایشگاه های زیست شناسی شده است. هوآنگ با این هدف به بررسی اصلاح ژن های جنین انسانی پرداخت، روشی که به کمک آن، نه تنها می توان مشکلات ژنتیکی مربوط به بیماری هایی چون سرطان یا دیابت را آشکار کرد، بلکه می توان عملکرد ژن ها حین تحولات جنینی را نیز زیر نظر گرفت.
هوآنگ در آزمایش خود ژن مسئول اختلال خونی «تالاسمی بتا» را اصلاح کرد و از جنین هایی اضافی (در آزمایشگاه های ناباروری) بهره گرفت که به تولد نوزادان زنده منجر نمی شد. نتایج مقاله نشان داد که جهش های ژنتیکی غیرمنتظره متعددی در این روش اتفاق می افتد. هوآنگ می گوید: «هدف ما از انتشار نتایج این تحقیق این بود که همه بدانند این روش به چه اتفاقاتی منجر می شود و تا وقتی ایمن بودن آن اثبات نشده، جلوی استفاده گسترده از آن گرفته شود. ما می خواستیم کار به بحث های اخلاقی نکشد.»
اما آنچه اتفاق افتاد دقیقا خلاف انتظار هوآنگ بود. بحث های متعاقب انتشار مقاله، جامعه علمی را چند قطبی کرد و به شکل گیری چندین گردهمایی و هم اندیشی منجر شد که مهمترین آنها اجلاس بین المللی واشنگتن دی سی در دسامبر (آذر) گذشته بود. مهمترین نتیجه این اجلاس که مورد اجماع شرکت کنندگان قرار گرفت این بود که ژن ادیتینگ هنوز برای تغییرات در جنین های انسانی و تولد نوزدان اصلاح شده آماده نیست؛ ضمن آن که این نگرانی وجود داردکه برخی مراکز درمان ناباروری بدون مجوز از این روش تکمیل نشده استفاده کنند. هر چند برخی دانشمندان معتقدند می توان از این روش در پروژه های تحقیقاتی بهره گرفت اما در مقابل، عده ای خطر آن را به قدری زیاد می دانند که اصرار دارند برای پیشگیری از هر لغزش و اشتباهی استفاده از آن ممنوع شود.
هوآنگ پیش بینی می کند که به خاطر خطرهای احتمالی، پنجاه تا صد سال دیگر طول می کشد تا نخستین نوزاد اصلاح شده ژنتیکی به سلامت متولد شود اما از کجا معلوم که این پیش بینی درست باشد؟ تا همین 10 سال پیش، کسی حتی روش «CRISPR» را نمی شناخت.