بررسی و تحلیل برنامه درسی ملی از منظر توجه به ارزشهای انقلاب اسلامی و روشهای انتقال آن به دانش آموزان

بررسی و تحلیل برنامه درسی ملی از منظر توجه به ارزشهای انقلاب اسلامی

و روشهای انتقال آن به دانش آموزان

دکتر حسن ستایش

مقدمه

پدیده انقلاب اسلامی که در آغاز پانزدهمین قرن ظهور اسلام در کشور ایران به رهبری امام خمینی (ره) روی داد به طور قطع در راستای همان وعدة الهی تعریف می شود که حکومت صالحان را بر گستره زمین نوید می دهد . انقلاب اسلامی داعیه دار زمینه سازی برای حکومت اسلامی در سطح عالم است ؛ دینی که تمامی وجوه حیات انسان را در بر می گیرد و علاوه بر تأمین آخرت , برنامه دنیوی او در تمامی ابعاد فرهنگی اجتماعی ، اقتصادی و دفاعی را همراه با حفظ کرامت و عزت انسان تدارک دیده است.

به همین دلیل ، هرگونه موضع گیری نسبت به پدیده انقلاب اسلامی ، ما را در جایگاه خاصی از قرب و بعد نسبت به معنویت قرار می دهد و بنابراین نمی توان نسبت به آن، چشم بر هم گذاشت و آن را نادیده انگاشت. بخصوص اکنون در شرایطی هستیم که انواع مخالفتها و تهاجمات فرهنگی از سوی  استکبار جهانی تعلق خاطر جوانان ما را نسبت به اسلام و انقلاب تهدید می کند.

امروزه بحران هویت ملی ، دینی و انقلابی ، عدم تبیین ماهیت انقلاب اسلامی در میان جوانان و نوجوانان  ، وجود کتابهای درسی کم محتوا و حتی مغایر با آرمانهای انقلاب اسلامی  ، بی توجهی به فرهنگ و سنن ملی کشور ، رخنه گروههای ملحد ، بی تفاوت ، مخالف و حتی معاند در میان معلمان و دانش آموزان، ممکن است جوانان و نوجوانان کشورمان را از اهداف انقلاب دور سازد. حتی در سطح جامعه نیز دشمنان اسلام و انقلاب با معرفی اسلام به صورت ناقص و تحریف حقایق و ارزشهای آن ، طرد و ترور طرفداران اسلام اصیل ، تفرقه افکنی و ایجاد اختلاف بین مسلمانان، مبارزه با ارزشهای الهی ، جنگ روانی و تهاجم فرهنگی، تخریب نیروهای علمی و متفکران اسلامی از جمله مواردی است که توجه به ارزشها و آرمانهای انقلابی و تربیت شخصیتهای انقلابی را ضروری می نماید .   

تحلیلگران سیاسی- اجتماعی معتقدند تنها راه برون رفت از بن بست هایی که جامعه امروز ما را فرا گرفته به صحنه آمدن شخصیت های انقلابی است؛ با تعریفی دقیق تر و امروزی تر.  اما تربیت چنین انسانهایی جز از طریق آموزش و پرورش مبتنی بر ارزشهای انقلاب اسلامی میسر نیست . چنانکه مقام معظم رهبری می فرمایند: " بقا و استمرار و برکات این  انقلاب، مستقیماً و تحقیقاً با تربیت انسانها ارتباط پیدا مى‌کند. اگر انسانهاى صالح و عالمى باشند که پیام انقلاب را درک کنند و آن را حفظ کنند و به آن عمل نمایند و آن راه و آن جهت را پى‌بگیرند، انقلاب زنده و مانده است و برکات آن خواهد رسید. اگر خداى نکرده در محیطى که انقلابى به وقوع مى‌پیوندد، انسانها به شکل صحیحى تربیت نشوند، اصول تربیت قلع و قمع بشود، به آن ریزه‌کاریهاى تربیتىِ اسلامى در محیط اسلامى پرداخته نشود، و خلاصه، انسانهایى که هم آگاه باشند، هم دلسوز باشند، هم احساس مسؤولیت کنند، هم کاردان باشند، هم خوش‌روحیه باشند، پرورانده نشوند، مطمئناً آن اساس اولى هم به خطر خواهد افتاد و ضایع خواهد شد."( بیانات مقام معظم رهبری ‌ در ۱۳۷۰/۱۰/۲)

ایشان می فرمایند : "بهترین و آماده ترین نسلها برای تعلم و تربیت اسلامی در اختیار آموزش وپرورش و معلمین کشور قرار دارند و از آنجا که بقاء و استمرار هر انقلابی بطور مستقیم به تربیت انسانهای صالح و عالم ارتباط پیدا می کند، میتوان گفت که فرهنگیان و معلمین ما آگاهانه مسئولیت بزرگی را نسبت به آینده کشور عهده دار هستند. " (بیانات مقام معظم رهبری, 25/10/1370 )

اما به فرمودة معظم له : " دو عیب بزرگ؛ یعنى اول، جنبه‏ ضدیت با دین - حداقل مغایرت با مبانى دینى و اخلاق دینى و تربیت دینى - و دوم هم بشدّت ترجمه‏اى بودن، وابسته بودن، تقلیدى بودن، از نیازهاى حقیقى کشور و ملت ایران نجوشیده بودن، عیب اساسى آموزش و پرورش ما بود که ماند تا دوره انقلاب اسلامى. " (بیانات مقام معظم رهبری,03/05/1386)
همچنین ایشان می افزایند : "در دورة انقلاب، خیلى کارها در آموزش و پرورش انجام گرفته است؛ اما نظام آموزش و پرورش تحول پیدا نکرده و همان نظام قدیمى است." (بیانات مقام معظم رهبری,  همان)

برخی از تحقیقات در مورد محتوای کتابهای درسی دانش آموزان نشان می دهد که ارزشهای انقلابی و مفاهیم شهید و شهادت در کتابهای فارسی اول و دوم و سوم و چهارم ابتدایی ، تعلیمات چهارم ابتدایی و دینی دوم ابتدایی کمتر مورد توجه قرار گرفته است . همچنین این مفاهیم در کتابهای درسی فارسی دوم و سوم عربی اول و دوم و سوم و دینی دوم رهنمایی کمرنگتر است. در کتابهای درسی دوره متوسطه از جمله ادبیات فارسی اول و دوم و سوم و عربی اول و سوم و پیش دانشگاهی و درسهایی از قرآن سوم متوسطه نیز با کاهش محتوا در زمینه انقلاب اسلامی مواجه هستیم . در سایر کتابهای درسی ، اگرچه مفاهیم و مطالب مربوط به ایثار و شهادت و ارزشهای انقلابی به اندازه کافی طرح گردیده است؛ ولی باز هم نیاز به تجدید نظر و اصلاح دارد. (آرمند، ص 599 )

اکنون این سوال مطرح است  که چرا ما ارزش هایی را که 36 سال پیش به راحتی کسب کرده بودیم و نسل انقلاب دنبال آن رفته بود و برای آن شهید داده بود نتوانستیم حفظ کنیم. آیا این قصور متوجه دستگاه تعلیم و تربیت نیست ؟ آیا محتوای کتب درسی دانش آموزان ما از این بابت دچار ضعف نیستند؟  

سالهاست این نگرانی وجود دارد که آموزش و پرورش ما افرادی را تربیت می کند که تناسب لازم را با اهداف انقلاب اسلامی  و یا توقعات ما از نظام جمهوری اسلامی ندارد. بسیاری از مردم این سؤال را مطرح می کنند که چرا آموزش و پرورش علیرغم برنامه ریزی و سرمایه گذاری سنگین در حیطة وظایف خود ، نمی تواند فرزندان آنها را با ویژگی های لازم که جامعه نیاز دارد ـ هم از نظر شهروندی در دنیای کنونی و هم از لحاظ صلاحیت های عمومی و ارزش های اسلامی ـ تربیت کند.

در پاسخ به این سؤالها، وقتی که این موضوع را بررسی و آسیب شناسی می کنیم، درمی یابیم که یکی از اشکالات عمده این است که در این مدتی که از عمر تعلیم و تربیت جمهوری اسلامی ایران می گذرد، کتاب های درسی براساس سلیقه های مؤلفان بوده است ، نه بر اساس یک برنامه کلی مدون مبتنی بر فلسفه آموزش و پرورش اسلامی . اینجاست که ضرورت وجود یک برنامه درسی ملی که متضمن ارزشها و آرمانهای انقلابی در برنامه های درسی و تربیتی است روشن می گردد. بدین ترتیب است که ما می توانیم ضمن مقابله با هجمه‌های فرهنگی و جنگ نرم دشمن، روشنگری‌ها و آگاه‌سازی‌های ریشه‌ای ، پاسداشت خون شهیدان وحفظ  دستاوردها، ارزشها و آرمانهای انقلاب اسلامی به تربیت شخصیتهای انقلابی همت بگماریم.

جلوه انقلاب اسلامی در برنامه درسی ملی

یکی از راههای گسترش روحیه انقلابی و تقویت و استمرار انقلاب اسلامی ، اشاعه و گسترش آن در برنامه ها و کتابهای درسی آموزش و پرورش و در راس آنها برنامه درسی ملی است . اما در  برنامه درسی ملی جمهوری اسلامی ایران، از نظر مبانی نظری باید گفت شاید در مورد ماهیت انسانی که تحت  تربیت قرار می گیرد, سنگ تمام گذارده شده ؛ اما از مبانی که بگذریم، اهداف تفصیلی برنامه های درسی و تربیتی آن چندان برخاسته از آن مبانی نیست.

مبانی هستی شناختی، انسان شناختی ، معرفت شناختی ، ارزش شناختی و دین شناختی که در این برنامه آمده است، از آن نظر که جنبه فلسفی و کلامی دارند گزاره هایی از کلام و فلسفه اسلامی در فصل پیوست ( مبانی برنامه درسی ملی ) آورده شده است. مثلاً یکی از اصول برنامه های درسی و تربیتی اصل دین محوری است و در الگوهای هدف گذاری که شامل 5 عنصر تفکر و تعقل ، ایمان ، علم و عمل و اخلاق در چهار عرصه ارتباط متربی با خود ، خدا و خلق و خلقت است ارتباط با خدا ، محور و مبنای سایر ارتباطات در نظر گرفته شده است.

همچنین در ارزش‌های مرتبط با خلق(خانواده، جامعه و کشور، امت اسلامی و جامعه‌ جهانی) از تعظیم شعائر اسلامی به عنوان یکی از  ارزش‌های مربوط به جامعه و کشور یاد شده است( برنامه درسی ملی ، بند  39/4/1). یکی دیگر از اصول، اصل تقویت هویت ملی است که طی آن برنامه‌های درسی و تربیتی باید زمینه‌ ارتقاء هویت ملی را از طریق توجه و تقویت باورها و ارزش‌های اسلامی، فرهنگ و تمدن اسلام و ایران، زبان و ادبیات فارسی، ارزش‌های انقلاب اسلامی، میهن دوستی، وحدت و استقلال ملی فراهم نماید و تلاش کند که هویت متربیان را به سطح هویت الهی ارتقاء دهد.( برنامه درسی ملی ، بند  2-3)

• التزام عملی به نظام جمهوری اسلامی ایران و تلاش در تحقق آرمان‌های انقلاب اسلامی(برنامه درسی ملی ، بند  40/4/1)
• تولّی و تبرّی، امر به معروف و نهی از منکر از جمله راه‌های مهم در جهت نیل به حیات طیبه است(برنامه درسی ملی ، بند13/4/1) 
• وطن‌دوستی، ایثارگری، فداکاری و شهادت‌طلبی در جهت حفظ مرزهای جمهوری اسلامی ایران (برنامه درسی ملی ,41/4/1)

در واقع آنچه در این برنامه بیشتر دیده می شود ، صرفاً آشنا ساختن متربیان با ویژگیهائی ا ست که کم و بیش به انقلاب اسلامی ارتباط می یابد ، نه محقق ساختن و تربیت یک انسان انقلابی ؛ و موارد اندکی از جنبه های عملی یک مسلمان انقلابی مورد نظر قرار گرفته است:  

• آشنایی با ویژگیهای نظام مردم سالاری دینی و جایگاه رسالت جهانی ایران اسلامی(برنامه درسی ملی ، ص18)
• توجه به آزادی مسئولانه و عدالت اجتماعی(برنامه درسی ملی ،33/4/1)
• تلاش برای رشد شعائر و فرهنگ دینی جامعه در شرایط مختلف اجتماعی؛ (برنامه درسی ملی ، ص22)
• احساس مسئولیت نسبت به نظام اسلامی و مشارکت در پیشرفت نظام و اقتدار و سربلندی
• آن در جهان(برنامه درسی ملی ، همان)
•   باور و التزام عملی به ولایت فقیه به عنوان ادامه دهند ه راه انبیا ( برنامه درسی ملی، 37/4/1)
• همان طور که ملاحظه می شود در برنامه درسی ملی ، اشارات غیر مستقیم به مفاهیم انقلاب ، ارزشها ، دستاوردها و آرمانهای آن شده است که بیشتر برای آگاهی از ویژگیهای یک انسان مومن و دیندار و متخلق به اخلاق اسلامی به کار می آید و به طور ویژه برای تربیت یک مسلمان مؤمن و  انقلابی که در شرایط مختلف برای کمک به نجات مملکت از بحرانهای پیش آمده، کارآمد و مفید هستند برنامه ریزی نشده است .

ویژگیهای یک شخصیت انقلابی

از ابتدای انقلاب اسلامی در ایران ، انقلابی بودن یک ارزش تلقی می شده و هنوز هم در جامعه ما این واژه، بار سیاسی و اعتباری خاصی دارد. ضرورت  انقلابی بودن و ویژگی های بارز آن در کلام حضرت امام خمینی بخوبی تبیین شده است. ایشان در این زمینه می فرمایند:

«ما نباید قناعت به این بکنیم که در عصر خودمان جمهوری اسلامی محقق شده است، ما برای عصرهای بعد باید حالا فکر بکنیم، یعنی ما همان طوری که خودمان مقاصدی داریم و روی آن مقاصد این نهضت را کردیم، اعقاب ما هم همان مقاصد را دارند، و آنها هم احتیاج دارند به اینکه اجتماع داشته باشند، بینش داشته باشند که بتوانند این چیزی را که شماها به دست آوردید آنها نگهداری کنند و آن قضیه تربیت و تعلیم است که تربیت و تعلیم باید طوری باشد که مسیرش مسیر همین نهضت باشد و دنبالة همین مسائلی که درست کردید باشد.».( امام خمینی، روح‌الله، صحیفه امام، ج 8، ص 362)

البته شخصیت انقلابی با آشوب طلبی و قدرت طلبی منافات دارد و صرفاً در شعار انقلابی سردادن یا حتی شرکت جستن در انقلاب خلاصه نمی شود، بلکه  مبارزه برای آزادی و استقلال فردی ، داشتن روحیه انتقادی نسبت به جامعه خود یا دیگر جوامع از منظر عقل و انسانیت ، داشتن توان «نه» گفتن  و تن ندادن به طوع و خاکساری و عبودیت ، داشتن روحیه شهادت طلبی، تحمل هر گونه سختی و شکنجه (زندان و حبس ) به شرط پایداری بر سر آرمان ها و مواضع، پرداخت هرگونه هزینه (جانی و مالی و عمر) در راه آرمانهای متعالی ، انقلابی بودن در همه ابعاد سیاسی، مذهبی،  هنری و فلسفی و رهایی از سرسپردگی های ویژه به قدرت، طبقه، نژاد و... از مهمترین شاخص های انقلابی بودن هستند.   

به قول مرحوم دکتر شریعتی " هر انقلابی دو چهره دارد: خون و پیام؛ و هرکسی اگر مسؤولیت پذیرفتن حق را انتخاب کرده است و هر کسی که می‌داند مسؤولیت شیعه بودن یعنی چه، مسؤولیت آزاده انسان بودن یعنی چه، باید بداند که در نبرد همیشه تاریخ و همیشه زمان و همه جای زمین ـ که همه صحنه‌ها کربلاست، و همه ماهها محرم و همه روزها عاشورا ـ باید انتخاب کنند: یا خون را، یا پیام را، یا حسین بودن یا زینب بودن را، یا آن‌چنان مردن را، یا این‌چنین ماندن را. اگر نمی‌خواهد از صحنه غایب باشد...آنچه می‌خواستم بگویم حدیث مفصلی است که در این مجمل می‌گویم به عنوان رسالت زینب، «پس از شهادت» که: «آنها که رفتند، کاری حسینی کردند، و آنها که ماندند، باید کاری زینبی کنند، وگرنه یزیدی‌اند»!...( شریعتی , 1360)

شاید شخصیت انقلابی در شرایط مختلف مستلزم ویژگیهای خاصی باشد. به نظر می رسد  صدها هزار شهید و جانباز انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی و رزمندگان سلحشور آن دوران کار حسینی کردند و خانواده های شهدا و سایر ایثارگرانی که ماندند نیز کار زینبی کردند و پیام انقلاب اسلامی  را ابلاغ نمودند . اما آنچه وظیفه نسل جدید  و وارثین انقلاب است، این است که از دستاوردها و ارزشهای انقلاب پاسداری کنند و در جهت تحقق آرمان های آن ایثارگران به ویژه امام راحل بکوشند . در واقع به قول استاد شهید مطهری : "هر انقلابی دو جنبه دارد، یکی جنبه ویران کنندگی و دیگر جنبه سازندگی،  یعنی آن جنبه که مشخص میکند جامعة آینده چگونه و بر اساس چه الگوئی باید ساخته شود (مطهری : 1358). البته جنبه ویران کنندگی طاغوت و طاغوتیان اینک 35 سال است که به سر آمده است و نوبت سازندگی رسیده است.اما همیشه ممکن است هم نیاز به خون و هم نیاز به ابلاغ پیام انقلاب احساس شود  و همیشه ممکن است موانع طاغوتی بر سر راه باشد که باید آنها را از سر راه برداشت و سپس دست به سازندگی انقلابی زد.  اگر بخواهیم یک مسلمان انقلابی تمام عیار باشیم باید متصف به اوصافی که امام (ره) در این زمینه بیان می دارند باشیم . در چارچوب دیدگاه‏های امام خمینی(ره) اصول حاکم بر ماهیت اسلامی انقلاب ایران عبارتند از:

 1.اعتقاد به الهی بودن مبدأ و مقصد انقلاب(اصل خدا محوری)

2.تأکید بر ذی‏مدخل بودن اراده و آزادی انسان‏ها در چارچوب مشیت الهی(اصل حق تعیین سرنوشت انسان‏ها)

3.تأکید بر اسلام به مثابه شیوه زندگی تمام عیار(اصل درهم‏تنیدگی دیانت و سیاست)

4.اعتقاد به ضرورت مبارزه توأمان با صاحبان زر و زور و تزویر(اصل ظلم ستیزی)

5.بر شمردن لزوم تحقق عدالت اجتماعی و گسترش معنویت به عنوان دو رکن ضروری و لاینفک انقلاب اسلامی(اصل عدالت‏خواهی و معنویت‏گرایی)

6.مخاطب قرار دادن آحاد جامعه بشری به دور از هرگونه تعلق مذهبی، قومی و نژادی و زبانی)اصل عام بودن مخاطبان) (امام خمینی، 1374).

راههای انتقال ارزشهای انقلاب به دانش آموزان

 به نظر نگارنده، مفاهیم و مطالبی که می تواند در زمینه انقلاب اسلامی و تربیت شخصیت های انقلابی در برنامه های درسی و تربیتی آموزش و پرورش مد نظر قرار گیرد، به شرح ذیل هستند. 

فعالیتهای مبارزاتی

• ایستادگی در برابر سیاستهای نامطلوب و منحرف حاکم
• برخورد با بانیان تحریف اسلام
• واکنش در برابر فسادهای اجتماعی , اداری , سیاسی و اقتصادی و فرهنگی و اخلاقی
• مبارزه با تهاجم فرهنگی و هر نوع ترفند و توطئه دشمنان
• نارضایتی عمیق از وضع نامطلوب موجود
• نه شرقی نه غربی
• عمل به امر به معروف و نهی از منکر در همه سطوح اجتماعی
• طرد فرهنگ و اندیشه های الحادی و التقاطی
• مبارزه با  استبداد ، استعمار و ظلم و فساد و فقر و تبعیض و بی عدالتی  
• بیگانه ستیزی و عدم سازش با دشمنان دین و دیانت

فعالیتهای سازندگی

• توسعه و تعمیق بینش دینی و اعتقاد اسلامی در آحاد افراد جامعه
• آگاه ساختن  جامعه با ضعفهای غرب بخصوص در زمینه اخلاقی و آثار سوء و خطرناک تهاجم فرهنگی دشمن
• ایجاد خودباوری در جامعه اسلامی و مردم
• آشنا ساختن نسل حاضر به  اسلام و شعائر اسلامی و ترویج ارزشها و الگوهای فرهنگ اسلامی  
• آشنا ساختن نسل حاضر از اهداف استکبار و استعمار
• دفاع از کیان اسلام و کشور
• دفاع از ملت و مرزهای کشور  
• دفاع از  مسلمین سایر کشورهای جهان

اما آنچه وظیفه نسل جدید است حفظ میراث ارزشمندی تحت عنوان ارزشها ، دستاوردها و آرمانهای انقلاب اسلامی است که برخی از آنها به شرح ذیل احصا می شود :

ارزشهای انقلابی

• هدفمند بودن در زندگی
• شجاعت و نترسیدن از دشمن
• آمادگی برای ایثار و فداکاری.
• ترجیح زندگی شرافتمندانه بر زندگی ننگین و بردگی
• خودشناسی و خودباوری
• صفا و خلوص در گفتار و رفتار
• داشتن روحیه اجتناب از معاصی و گناهان (دروغ، تهمت، اختلاس...)
• عشق به شهادت و شهادت طلبی
• عدم وابستگی به دنیا
• داشتن  اراده و حس پرخاشگری و خشونت علیه دشمنان  
• داشتن انگیزه های معنوی و الهی در امور
• داشتن بینش و آگاهی کامل سیاسی ، و پیگیری آگاهانه توطئه های دشمنان در کلیه صحنه ها و ابعاد 
• عدم خود باختگی نسبت به فرهنگ الحادی 
• عدم  وابستگی فکری به بیگانه و اعتقاد و اعتماد به فرهنگ خودی

دستاوردهای انقلاب اسلامی

• ارزشهای دینی و معنوی
• وحدت کلمه، ( وحدت در مبارزه با دشمن،  سازندگی و آبادانی کشور، حفظ نظام اسلامی و دستاوردهای متعالی آن)
• تعاون و همدلی در عرصه‌های اجتماعی و سیاسی
• آزادی و استقلال ملی ( اقتصادی , فرهنگی , سیاسی و اجتماعی )
• استقرار نظام جمهوری اسلامی
• اصل ولایت فقیه در حکومت اسلامی
• دخالت مردم  در سیاست

آرمانهای انقلاب سلامی

• پایبندی به اصول انقلاب و راه امام و رهنمودهای مقام معظم رهبری.
• اقامه حدود الهی
• برابری اجتماعی ـ اقتصادی
• تحقق محتوای اسلام در جمیع ابعاد
• احیاء سنت‌های الهی
• آبادانی و سازندگی کشور 
• حکومت دینی مبتنی بر ارزشهای اسلامی و اخلاقی
• عدالت و شایسته‌سالاری

آنچه تحت عنوان فعالیتهای مبارزاتی و سازندگی، ارزشهای انقلابی؛ آرمانهای انقلاب اسلامی و دستاوردهای آن برشمردیم ، همه می تواند در قالب شعر، داستان ، خاطره ، زندگینامه و نثر در کتابهای درسی و سایر مواد آموزشی که صیغة علوم انسانی دارند ارائه گردد .

نتیجه

اساسا با نگاهی کلی به برنامه درسی ملی در می یابیم که ایجاد شخصیت انقلابی در جامعه جزء اهداف اصلی طراحان آن نبوده است ؛ و به همین دلیل بسیاری از ویژگیهای یک شخصیت انقلابی یا اصلاً  وجود ندارد  و یا به طور کمرنگ دیده می شود  و متأسفانه این مطالبه حضرت امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری در این برنامه ملی و کلان مسکوت مانده است.

ارزشهایی مانند ایمان، امید، اخلاص، ایثار، شجاعت، قاطعیت، استقامت، حق طلبی، انصاف، فروتنی، همت بلند، احساس بدهکاری به خدا و خلق خدا و انگیزه خدمت صادقانه از مهمترین ویژگیهای یک شخصیت انقلابی  است و برنامه درسی ملی  باید زمینه تربیت چنین انسانهایی را فراهم کند و روحیه دینی و انقلابی جوانان را به‌گونه‌ای تقویت کند که در مواقع بروز هرگونه بحران و فتنه دشمنان، رفتارهای درست و جهت‌گیری‌های مناسبی را از خود بروز دهند. حفظ و تداوم انقلاب اسلامی بعنوان مهمترین دستاورد خون شهدا و انقلابی بودن در صحنه‌های سیاسی و اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی و نظامی از نکاتی است که می بایستی جزئیات آن در اهداف تفصیلی در برنامه درسی ملی درج شود . در این زمینه می توان از اندیشه های انقلابی امام بخصوص وصیت نامه سیاسی الهی ایشان بیشتر مدد جست.

فهرست منابع:

1. آرمند، محمد . متون ادب یرگزیده شهید و شهادت برای برنامه های درسی آموزش و پرورش ، طرح پژوهشی کاربردی تحت نظارت حسن ملکی . معاونت پژوهش و تبلیغات بنیاد شهید انقلاب اسلامی ، 1380 . 
2. تاجیک، محمد رضا و فرهاد درویشی. " آرمان های انقلاب اسلامی در عصر جهانی شدن (چالش ها و واکنش ها)" جامعه شناسی ایران  پاییز 1383 - شماره 19 .
3. خامنه ای، سید علی. بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی ، .قابل دسترس در سایت www.leader.ir
4. خمینی، روح الله( ره ) رهبر کبیر انقلاب اسلامی. آیین انقلاب اسلامی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی. 1374
5. خمینی، روح‌الله( ره ) ، رهبر انقلاب و بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران .  صحیفه نور: مجموعه رهنمودهای حضرت امام خمینی (قدس سره الشریف)‏ ج 8.  تهران ، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات، سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی ، ۱۳۷۰، ص 362.
6. دبیرخانه طرح تولید برنامه درسی ملی . برنامه درسی ملی جمهوری اسلامی ایران .طرح جامع تحول بنیادین برنامه های درسی و تربیتی . سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی . بهمن ماه  1391.
7. شریعتی ، علی. حسین (ع) وارث آدم . تهران، انتشارات قلم ، 1360 . ص 440
8. عیسی‌نیا ، رضا. راههای تداوم ارزشهای نسل انقلاب اسلامی ایران از نگاه امام خمینی . حضور : پاییز 1384 شماره 54
9.  مطهری ، مرتضی . پیرامون انقلاب اسلامی . انتشارات صدرا ، چاپ نهم : تابستان 1372