جلسه‌ی شورای هماهنگی برنامه‌ی درسی و فضای مجازی با تمرکز بر موضوع «مختصات فضای مجازی و دلالت‌های آن در برنامه‌ریزی درسی» برگزار شد و مورد نقد و بررسی قرار گرفت.
به گزارش روابط عمومی و امور بین‌الملل سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، این جلسه با حضور رئیس، معاونین و مدیران سازمان صبح امروز یکشنبه 7 آذرماه برگزار شد.
ضرورت توجه به فرصت‌ها و تهدیدهای فضای مجازی
در ابتدای این جلسه، دکتر حسن ملکی ریاست سازمان بر اهمیت فضای مجازی تأکید کرد و گفت: ما در سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، باید نسبت فعالیت‌های خودمان را با فضای مجازی در معنای عام آن، تعریف و یا بازتعریف کنیم تا از کنار آن بتوانیم، مطابق مأموریت‌های سازمان پژوهش با این واقعیت گسترده یعنی فضای مجازی مواجهه‌ی منطقی داشته باشیم.
او افزود: مواجهه‌ی منطقی و مؤثر در این عرصه، شامل این است که فرصت‌های این فضا را به‌درستی شناسایی کنیم و احیاناً مواردی که به‌عنوان عوامل یا ابعاد تهدیدآمیز و مشکل‌آفرین برای تربیت شناخته می‌شود، را بررسی کنیم. در این عرصه باید در تک تک عناصر برنامه‌ی درسی و فضای مجازی، تعیین تکلیف کنیم.
رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی تصریح کرد: مقصود اصلی این جلسات، رسیدن به برنامه‌ی درسی مجازی به‌علاوه تحلیل عمیق و همه جانبه از فرصت‌ها و تهدیدهای این فضا است که البته این مقدم بر ارائه‌ی برنامه است. در این عرصه و طی جلسات قبل، مباحثی مطرح شد و بنا بر گفتگوهای زیادی که انجام شد، دستور جلسه‌ی امروز بر مبنای آن شکل گرفت و بنا بر این شد که به تفکر عمیق در خصوص «مختصات فضای مجازی و دلالت‌های آن در برنامه‌ریزی درسی»، بپردازیم.
دکتر ملکی ادامه داد: این نکته که فضای مجازی چه مختصات و ویژگی‌هایی دارد، مبحثی است که باید طی گفتگو و بحث به آن دست پیدا کنیم و بر این اساس بتوانیم دلالت‌هایی برای برنامه‌ریزی درسی تعیین کنیم لذا مباحث این جلسه دارای دو قطب است که در یک سوی آن فضای مجازی و در سوی دیگر، برنامه‌ی درسی قرار دارد، بر همین مبنا نسبت بین این دو، تحلیل و تبیین آن و دستیابی به یک برنامه‌ی درسی مناسب، جهت‌گیری اصلی این جلسه است.
او تأکید کرد: در این عرصه یقیناً مباحث فرعی‌تری نیز مطرح خواهد شد و مباحثی مانند اینکه برنامه‌ی درسی دوره‌ی ابتدایی یا متوسطه با فضای مجازی چه نسبتی دارد؟ مطرح خواهد شد ضمن اینکه اگر وارد فعالیت‌های دیگر سازمان پژوهش شویم، فروع دیگری نیز، به بحث‌ها اضافه می‌شود و مسائلی نظیر اینکه مجلات رشد ما در مواجهه با فضای مجازی چه موقعیتی خواهند داشت؟ مطرح خواهد شد بنابراین لازم است که ابعاد گسترده مباحث را مد نظر قرار دهیم.
فضای مجازی علاوه بر بستر یادگیری می‌تواند موضوع یادگیری نیز باشد
دکتر احسان طوفانی‌نژاد در ادامه‌ی این جلسه، بیان کرد: به نظر من، با سه دیدگاه متفاوت، می‌توان به این موضوع نگاه کرد. در نگاه اول دانش‌آموز و افراد، صرفاً زمانی را برای یادگیری فضای مجازی اختصاص می‌دهند و بر این عرصه تأکید وجود دارد. در این دیدگاه موضوع امکانات و ویژگی‌های فضای مجازی مورد تأکید است و این مسأله به‌عنوان یکی از مهارت‌های اولیه مد نظر قرار میگیرد که باید به آن توجه کرد اما مسأله بُعدی یادگیری به کمک فضای مجازی است که در آن می‌توان از بستر فضای مجازی برای یادگیری و آموزش استفاده کرد.
او افزود: در این راستا می‌توان، از کلاس‌های مجازی کنونی یاد کرد که در دوران کرونا مورد بهره‌برداری قرار گرفت. در این عرصه، فناوری را با سه دید دسترسی به منابع، تسهیل ارتباط و تعامل و غنی سازی محتوا و محیط یادگیری می‌توان مد نظر قرار داد.
طوفانی‌نژاد خاطر نشان کرد: نگاه سوم و مناقشه برانگیز در این عرصه، یادگیری از فضای مجازی و فناوری است زیرا در این محیط ما فناوری را خنثی نمی‌بینیم و خود این فضا می‌تواند به ما مهارت‌هایی بدهد و حتی تفکر ما را نیز دچار تغییر کند.
او ادامه داد: در این تفکر ما از خود فضای مجازی می‌آموزیم و در این زمینه بحث‌های مرتبط به اثرات پنهان فضای مجازی وجود دارد که هم دارای ویژگی‌های مثبت و هم منفی است.
توجه ویژه به آسیب‌ها
خانم دکتر نورالهی نیز، در ادامه‌ی این جلسه، گفت: پیرو صحبت‌های مطرح شده و مؤلفه‌هایی که عنوان شد، من فکر می‌کنم، باید به آسیب‌ها توجه ویژه کرد. در این راستا، یکی از آسیب‌هایی که در ارتباط با فضای مجازی و برنامه‌ی درسی وجود دارد این است که ما این فضا را صرفاً یک بستر ببینیم و عملاً غنی‌سازی در این عرصه، رخ ندهد.
او افزود: بدیهی است که ما برای غنی‌سازی در فضای مجازی، نیاز داریم که نگاهمان را فراتر از کانال ارتباطی ببریم. لذا من فکر می‌کنم که اگر بخواهیم یکی از مؤلفه‌های اصلی را در برنامه‌ی درسی مد نظر قرار دهیم، باید در بدو امر دیزاین فناوری و طراحی آن را تغییر دهیم.
نورالهی ادامه داد: در این مسیر ما می‌توانیم بر این تمرکز کنیم که مواردی نظیر بازی‌های اینترنتی چگونه می‌توانند در برنامه‌ی درسی ایفای نقش کنند البته ما نباید فناوری را، به چشم یک غول چراغ جادو نگاه کنیم و طراحی باید بر پایه‌ی اصول تربیت و مباحث تخصصی باشد لذا برای ایجاد یک تناسب باید از نظریه‌های تخصصی بهره گیری کنیم.
سه دیدگاه نسبت به فضای مجازی
دکتر علی محبی، معاون برنامه‌ریزی درسی و تولید بسته‌های تربیت و یادگیری سازمان پژوهش نیز در بخش دیگری از این جلسه، بیان کرد: این نکته که ما می‌توانیم از سه منظر به فضای مجازی نگاه کنیم، قابل توجه است اما شاید دو منظر نخست برای برنامه‌ی درسی به معنای واقعی و کاربردی مصداق پیدا کند.
او افزود: در مورد نکته‌ی اول، خود فناوری اطلاعات و ارتباطات نیازمند یادگیری است لذا وقتی این مسأله را در برنامه‌ی درسی کشورهای مختلف می‌بینیم، متوجه می‌شویم که این بخش به‌عنوان یک شایستگی مد نظر قرار گرفته است بنابراین سواد فناوری بُعدی است که باید دانش آموزان آن را بیاموزند.
معاون سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی تصریح کرد: مسأله‌ی آموزش فناوری، خود دارای دو بُعد است که یک بعد آن سواد فناوری اطلاعات و ارتباطات برای یادگیری و فعالیت در حوزه‌ی برنامه‌ی درسی است. در این دیدگاه دانش‌آموز ما به‌عنوان یک شایستگی مشترک و با این هدف که این سواد فناوری اطلاعات و ارتباطات به‌عنوان بستر فهم و یادگیری برنامه‌ی درسی است، آن را می‌آموزد اما یک زمانی این امر به‌عنوان یک شایستگی مشترک برای نظام تعلیم و تربیت در نظام زندگی مد نظر قرار میگیرد لذا شخص فناوری را در حدی می‌آموزد که در زندگی به آن نیاز دارد.
دکتر محبی خاطر نشان کرد: چنانچه ما فضای مجازی، را به‌عنوان بستر و ظرفیتی برای برنامه‌ی درسی ببینیم، نگاه متفاوت می‌شود لذا ابتدا باید بستر و ظرفیت را در بخش‌های مختلف برنامه‌ی درسی شامل طراحی، تدوین و ارزیابی مشخص کنیم زیرا در هر کدام از این بخش‌ها اقتضائات و دلالت‌های مختص به خود، وجود دارد.
او افزود: یکی از چالش‌هایی که ما در این مسیر داریم، بحث تربیت و پرورش است زیرا پرورش ابعاد نگرشی و مباحثی از این دست را شامل می‌شود لذا ما لازم داریم که ابتدا چیستی و ماهیت هر کدام از این دو مسئله یعنی برنامه‌ی درسی و فضای مجازی را مشخص کنیم و سپس فرایند و دلالت‌ها را کاملاً بررسی کنیم.
آموزش در فضای مجازی فرامکانی و فرا زمانی است
سعید بدیعی مدیرکل حوزه‌ی ریاست نیز در ادامه‌ی جلسه با نمایش فایلی پژوهشی و در خصوص فضای مجازی به توضیح این عرصه پرداخت و گفت: فضای مجازی شامل مباحث متعددی است و بخشی از فضای سایبری در فضای مجازی قرار میگیرد اما قسمتی دیگر از آن در فضای زیرساختی قرار دارد بنابراین باید تعاریف را به شکل درست مشخص کنیم.
او افزود: در فضای مجازی آموزش‌ها می‌تواند فرا مکانی و فرا زمانی باشد و دستیابی آسان به آخرین اطلاعات آسانتر است. جذابیت و تنوعی که می‌توان به برنامه‌های درسی داد، آزادی اطلاعات و ارتباطات و دسترسی به منابع در این فضا نکات دیگری است که باید به آن توجه کرد اما مهم‌ترین نکته‌ی تعاملی بودن در فضای مجازی است.
بدیعی خاطر نشان کرد: بدیهی است که در این عرصه آسیب‌هایی نیز وجود دارد که باید به آن توجه کنیم. کمرنگ شدن ارزش‌های مترقی در جامعه یکی از این آسیب‌هاست. در این بخش باید به تضعیف فرهنگ‌های کم حضور و جولان دادن فرهنگ‌های قالب که معمولا متناسب با ما نیست، باید توجه کنیم. تضعیف اعتقادات و شبهات فکری، نکته دیگری است که باید بر روی آن فکر کنیم.
او ادامه داد: رواج سطحی‌نگری فکری، ایجاد سردرگمی، گسترش محصولات فرهنگی غربی و عدم رعایت حقوق مؤلفین از دیگر آسیب‌های این عرصه است که بر برنامه‌ی درسی نیز تأثیرگذار هستند.
بدیعی بر لزوم توجه به آسیب‌های روانی تأکید کرد و گفت: افسردگی و منزوی شدن دانش‌آموزان، از جمله آسیب‌های روانی این عرصه است که باید به آن توجه کرد. در کنار این امر، بحران هویت و اختلال در شکل‌گیری شخصیت نیز از دیگر آسیب‌های روانی است که در کنار اعتیادهای مجازی و به واسطه‌ی پر رنگ شدن فضای مجازی، بروز و ظهور پیدا کرده است.
آسیب‌های فضای مجازی نگرانی بین‌المللی است
مهندس شریفی‌نیا نیز بیان کرد: بخش قابل توجهی از آسیب‌هایی که ما امروز به‌عنوان نگرانی از آن یاد می‌کنیم تقریباً در سطح دنیا مشترک است و اینگونه نیست که صرفاً ارزش‌های مورد باور ما، تحت تهاجم قرار گرفته است.
او افزود: نگرانی درباره‌ی کنشگری فرزندان، هویت و مباحث اخلاقی فرزندان و موضوعاتی از این دست در فرهنگ‌های مختلف مشترک است. در واقع اگر به‌عنوان یک محصول فرهنگی به این مسئله نگاه کنیم، می‌توانیم از تجارب و پاسخ‌هایی که آنها برای این مسائل پیدا کرده‌اند، استفاده کنیم در واقع با این روش، بخشی از نگرانی‌های ما، با این روش، حداقل در بخش راهبردها حل خواهد شد اگر چه که ما به‌دنبال مصادیق فرهنگی خود هستیم اما پدیده‌ی ارزش‌گذاری، فرهنگ و شبهات اجتماعی، در بازترین فرهنگ‌ها نیز محل نگرانی است و پایش می‌شود.
شریفی‌نیا خاطر نشان کرد: تجربه نشان داده که راهکارهای دنیا مبتنی بر انسان و توانمندسازی اوست لذا ما می‌توانیم از این تجارب بین‌المللی استفاده کنیم. در ایام کرونا نیز، تلاش این کشورها بیشتر بر این قرار گرفت که دانش‌آموزان برای انتخاب توانمند شوند و الگوی انتخاب به‌عنوان یک ابزار تصمیم‌سازی در اختیار آنان قرار گیرد.
محسن باهو، مشاور فناوری رئیس سازمان نیز در ادامه بر لزوم توجه به تفکر عمیق در خصوص فضای مجازی تأکید کرد و گفت: شاید لازم باشد که نگاه فلسفی به موضوع داشته باشیم زیرا اگر عمیق نشویم، شاید از مباحث مهم تفکری باز بمانیم. در دسته‌بندی تحولات، نگاهی به تغییرات سنتی داریم که مربوط به سال 2000 است لذا همه مباحثی که به آن می‌پردازیم در دسته‌بندی و نسل‌بندی، به‌عنوان کارهای لازم و ضروری است زیرا بستر تحول را آماده می‌کند.
او افزود: از سال 2000 تا 2005 یک نگاه ترکیبی در دنیا شکل گرفت که در آن بحث پلتفرم‌ها و سخت‌افزارهای هوشمند مطرح شده است. در این روند یک تفکر جدید شکل میگیرد اما امروز در تحولات بزرگی قرار داریم به این معنا که امتزاج بین فضای فیزیکی و مجازی، کلید واژه‌ی جدیدی را به‌عنوان سایبر- فیزیکال شکل داده که در آن تغییر و تحولاتی فراماهیتی شکل گرفته است لذا موضوعی که امروز درباره‌ی آن صحبت می‌کنیم، همانی نیست که قرار است، رخ دهد و شکل واقعی آنچه که باید رخ دهد، یک بحث جدی به شمار می‌رود.
دکتر حسین اسکندری، در بخش دیگری از جلسه، گفت: بر مبنای پژوهش‌هایی که در استان خراسان رضوی و در راستای موضوع فناوری داشتم، می‌توانم بگویم که لازم است اندکی برای چنین مباحثی، واقع‌نگر باشیم. در واقع ضروری است که از توهم فضای مجازی خارج شویم.
او افزود: در این راستا ما نباید توهم زده باشیم و نباید بیاندیشیم که تمام مشکلات را می‌توانیم به واسطه‌ی این فناوری رفع کنیم. تحقیق و پژوهش من در روستاهای محروم، نشان داده که لازم است که با نگاه واقع‌بینانه‌تر وارد عمل شویم و به این نکته توجه کنیم که این عرصه را نباید انقلابی نگاه کنیم و عملگرا وارد عرصه شویم.
نیازمند فهمی عمیق از فضای مجازی هستیم
دکتر سیدرسول عمادی نیز در بخش دیگری از این جلسه، گفت: در نگاه مختصاتی در یک موضوع، فوراً باید بر مباحث کاربردی و عملیاتی برویم. در این مسیر بنا بر این قرار دارد که زمان را به‌عنوان بُعد چهارم مد نظر قرار دهیم.
او افزود: در این مسیر ما می‌توانیم از سند تحول برای عملیات و پایه‌ی کار استفاده کنیم اما راهکار دوم این است که سند تحول را با استفاده از پژوهش‌هایی که انجام می‌دهیم، به سمت بازبینی سوق دهیم.
دکتر زهرا پروازی مقدم نیز در بخشی از این جلسه گفت: ما باید تغییرات، تحولات و نگاه‌های تحول یافته در حوزه‌ی آموزش و پرورش را، با تأکید بر نگاهی واقع‌گرایانه باید دنبال کنیم لذا در این مسیر توجه به یادگیرنده و معلم، به‌عنوان گروهی که نقشی اساسی در این بخش دارند، باید مد نظر قرار گیرد.
او افزود: یادگیرندگان امروز دارای ویژگی‌های خاصی هستند که ضروری است به آن توجه کنیم زیرا شاید بتواند مسیر و مختصات راه را دچار تغییر کند. دانش‌آموزان امروز در فضایی زندگی می‌کنند که گرایش‌ها و علایقشان در فضاهای مجازی بسیار مشهود است تا جایی که می‌توان گفت این گروه تقریباً در فضای مجازی غوطه‌ور هستند و کنشگر به‌شمار می‌روند.
پروازی مقدم ادامه داد: یادگیرندگان امروز، خلق کننده‌ی پیام‌ها نیز هستند اما نکته‌ی اصلی این است که گروه یادگیرنده، نسلی توافق‌پذیر هستند به همین خاطر گرایش به گروه‌های همپا دارند و دست به انتخاب می‌زنند.
او خاطر نشان کرد: در این مسیر، و در برخی از فضاهای کلاس‌ها، بچه‌ها به سمت چالش کشیدن معلم می‌روند و با نگاه جستجو گر و پرسش گر، فضایی را ایجاد می‌کنند که نشان دهنده تغییر در کلاس است. نکته دیگر این است که تنوع پذیری در دنیای یادگیری امروز مشهود است لذا توجه به این ویژگی‌ها، می‌تواند ما را به سمت و سوی بهتری راهنمایی کند.
دکتر حسن ملکی در بخش پایانی این جلسه به جمع بندی مباحث مطرح شده، پرداخت و گفت: نکات مطرح شده دارای یک پیام اصلی است و نشان می‌دهد که نیازمند فهمی عمیق از فضای مجازی هستیم. بدیهی است که مباحث مطرح شده، بخش‌هایی از آن را مشخص می‌کند اما هندسه دقیقی به دست نمی‌آید.
او افزود: اقدام هوشیارانه در این مسیر و در کنار فهم عمیق مورد نیاز ماست و در آن تردیدی نیست. برای اقدام هوشیارانه، ما نیازمند واقع‌نگری هستیم لذا نباید به قدری بلند پروازانه حرکت کنیم که واقعیت‌ها به فراموشی سپرده شوند. نکته‌ی دیگر مبانی فلسفی است که باید مد نظر قرار دهیم.
رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی تصریح کرد: توجه به عناصر اربعه در مبانی فلسفی و تأثیر آن در مباحث فضای مجازی به فهم عمیق ما منجر می‌شود و اقدامی هوشیارانه خواهد بود لذا برای جلسه‌ی بعد نیازمند به دست آوردن فهم عمیق هستیم تا بر اساس آن بتوانیم توصیف‌هایی را ساماندهی کنیم تا آنها تبدیل به دلالت‌های اقدام هوشیارانه ما باشد.
انتهای پیام
ارسال نظر