حساسیت به محیط زیست باید از دوران ابتدایی آغاز شود

گنجاندن کتاب «انسان و محیط زیست» به دروس ۱۲ سال تحصیلی دانش آموزان گرچه نشان از حساسیت زیست محیطی و آینده کشور در آموزش و پرورش دارد اما ارائه این درس انتقادهایی را نیز به همراه دارد.

به گزارش خبرنگار مهر، ۲۹ دی ماه روز هوای پاک بود. در بهترین حالت در سال، حدود ۲۰ روز در تهران هوای پاک را تجربه می کنیم. این وضعیت کمابیش برای شهرهای بزرگ نیز قابل استناد است. علاوه بر این کشور ایران با ۴ بحران زیست محیطی مهم درگیر است که شامل بحران آب، خاک، هوا و تنوع زیستی و علیرغم این وضعیت نه تنها مردم عادی که حتی عمده مسئولان کشور هم با هیچ یک از این بحران ها آشنایی کافی ندارند و این را در تصمیمات آنها که منجر به تشدید این بحران ها شده و می شود نیز می توان شاهد بود.

از سال تحصیلی ۹۶-۹۷ موضوع محیط زیست در کتاب «انسان و محیط زیست» برای دانش آموزان پایه یازدهم دوره دوم متوسطه گنجانده شد و به چارت برنامه درسی ۱۲ سال تحصیلی دانش آموزان راه پیدا کرد.

کتاب «انسان و محیط زیست» یک درس مشترک بین همه دانش‌آموزان پایه یازدهم است. هدف این کتاب، آموزش محیط زیست به دانش آموزان است تا بتواند نسلی آگاه و مدبر تربیت کند. در این کتاب به معرفی سرمایه‌های طبیعی پرداخته شده است و راهکارهای استفاده درست و حفظ طبیعت را آموزش می‌دهد.

این کتاب در هفت درس تهیه شده است که شامل: «آب، سرچشمه زندگی»، «خاک، بستر زندگی»، «هوا، نفس زندگی»، «انرژی، حرکت، زندگی»، «زباله، فاجعه محیط زیست»، «تنوع زیستی، تابلوی زیبای آفرینش»، «محیط زیست، بستر گردشگری مسئولانه» است. اما شاید مهمترین نکته درباره این کتاب، نحوه تدریس و پایه تحصیلی که در آن گنجانده شده باشد که مورد نقد فراوان است و باعث می شود این حرکت شایسته که نسل آینده را نسبت به محیط زیست آگاه کنیم، در محاق قرار بگیرد.

مهرداد حق شناس که دو سالی است این کتاب را تدریس می کند و اتفاقا تحصیلاتش را در همین رشته محیط زیست پشت سر گذاشته است، درباره رویکرد این کتاب و نقدهایی که به آن وارد است، به خبرنگار مهر گفت: یکی از مسائل جدی این کتاب این است که به بخش های جذاب محیط زیست کم پرداخته شده است. مثلا حیات وحش و ویژگی های رفتاری جانوران در حال انقراض که می توانست فصل جذابی برای دانش آموزان رقم بزند در این کتاب نیست و در تمام کتاب هیچ اسمی از یوزپلنگ ایرانی برده نشده و به عکسی از این گونه در حال انقراض در کتاب بسنده شده است.

وی ادامه داد: این کتاب می خواهد دانش آموز را با چالش های محیط زیستی که کشور با آن درگیر است، آشنا کند و به دانش آموز نگاهی محیط زیستی بدهد اما اتفاقا به دلیل رویکرد خیلی محافظه کارانه ای که نسبت به توسعه غیرپایدار همچون سد سازی و انتقال آب و صنایع و معادن و... داشته حداقل حساسیت لازم را هم به دانش آموز منتقل نمی کند.

این مدرس دبیرستان بیان کرد: مشکل اصلی دیگر این درس ارائه آن در پایه ای است که دانش آموزان درگیر کنکور و تست زدن و... هستند. در اغلب مدارس از معلم ها خواسته می شود که هر چه سریع تر درس را به پایان برسانند به صورت فشرده در یک ترم تدریس کتاب را تمام کند تا جلسات زیادی برای دانش آموزان آزاد شود و به درس های کنکوری بپردازند.

حق شناس اظهار کرد: علاوه بر این در اغلب مدارس از معلم خواسته می شود که امتحان این درس را به صورت صوری برگزار کنند و در این درس نمره مناسب به دانش آموزان بدون توجه به برگه امتحانی اختصاص بدهند.

به گفته وی ۷ فصل این کتاب در عمل به گونه ای است که باید در کل سال تدریس شود و در این باره گفت: چون حوزه محیط زیست فیلم های آموزشی بسیاری دارد و سفر و کارگاه آموزشی و ... نیز می توان برای آن ارائه داد تا این درس را جذاب کند، اتفاقا درسی است که تدریس آن زمان بر است. اما خیلی از مدارس از معلم می خواهند در یک نیم سال آن را به پایان برسانند که همین مسئله باعث می شود کلاس فشرده و غیر جذاب و بدون استفاده از محتوای کمک آموزشی و نکات اضافه ضروری برگزار شود.

وی با بیان اینکه این کتاب محتوای آموزشی خوبی دارد و به ۴ بحران محیط زیست ایران می پردازد، اضافه کرد: اما در بخش های زیادی از کتاب، محتوای آن کاربردی نیست. نکات کاربردی ساده را می شد یاد داد که به آنها اشاره ای نشده است و این نکات را حتما باید معلم ارائه کند که معلم هم چون معمولا معلم زیست شناسی است و نه معلم تخصصی محیط زیست عملا این اتفاق نمی افتد. جالب اینجاست که  بیشترین فارغ التحصیل بیکار در کشور را در رشته محیط زیست داریم و آموزش و پرورش می تواند این افراد را جذب کند. معلم زیست شناسی از بسیاری از نکات این کتاب اطلاعی ندارد.

این معلم با بیان اینکه این درس را در دو مدرسه تدریس می کند و در نظرسنجی در هر دو مدرسه این درس جزء جذاب ترین درس ها از دید دانش آموزان بوده، گفت: همه جذابیت درس به دخالت دادن دانش آموز در فرایند تدریس و اضافه کردن نکات مهم توسط معلم است.

وی در پایان پایه تحصیلی پیشنهادی برای ارائه این درس را پایه هفتم یا هشتم عنوان کرد و گفت: محتوای این درس نیاز به پیش نیازهای سنگین و پیچیده ندارد که دانش آموز پایه هفتم و هشتم نتواند آن را درک کند و بهتر است به جای پایه یازدهم و به این صورت فشرده این درس در پایه دیگری تدریس شود. البته عموم متخصصان اعتقاد دارند آموزش محیط زیست باید از پایه ابتدایی شروع شود و هر چه پیش می رویم نگاه تخصصی تر شود.