ملاک و معیار نقد کتاب های درسی

نکات علمی در نقد و بررسی مطالب درسی کتب مختلف

 نقد و بررسی استوکیومتری محلول ها

صفحه ی 30-27 کتاب شیمی 3 و آزمایشگاه

 تهیه و تنظیم : گروه شیمی منطقه سامان آبان  ماه 1390

تعریف :

محتوا عبارت است از مجموعه مفاهیم ، مهارتها و گرایشهایی که از سوی برنامه ریزان انتخاب و سازماندهی می شود در عین حال محتوا آثار حاصل از فعالیتهای یاددهی ـ یادگیری معلم و شاگرد را نیز در برمی گیرد .

محتوا ، ممکن است به صورت متون و کتب درسی تدوین شود رایج ترین شکل محتوای مکتوب ، همان کتابهای درسی است .
محتوا ممکن است به صورت متون و کتب درسی تدوین شود رایج ترین شکل محتوای مکتوب همان کتابهای درسی است .
محتوا ممکن است به صورت شفاهی باشد مانند توضیحات معلم در تدریس در مجموع می توان محتوا را معادل برنامه درسی فرض نمود زیرا حقایق خاص ، عقاید ، اصول ، مسائل و موارد مختلف دیگر معمولا در یک درس خاص گنجانده می شود

ملاک انتخاب محتوا
1 ـ اعتبار علمی : محتوا باید از نظر علمی معتبر باشد ، یعنی مفهوم و اصولی که آموزش داده می شود اعتبار علمی داشته باشد .
2 ـ متناسب بودن با نیازهای فراگیران .

3 ـ سازماندهی مناسب ، اجزاء و عناصر محتوا به نحوی سازماندهی گردد که یکدیگر را تقویت کنند و باعث یادگیری موثر گردند 4 ـ با هدفهای درسی و نظام آموزشی مرتبط باشد

5- با شرایط و ویژگیهای فرهنگی ، محیطی و اجتماعی ارتباط داشته باشد

6 ـ با زندگی روزمره دانش آموزان مرتبط باشد

7 ـ روحیه تحقیق و فعالیت یادگیری را پرورش دهد

8ـ اطلاعات صحیح و معتبری را با استفاده از آخرین یافته های علمی ارائه نماید

9 ـ موجب پرورش تفکر خلاق گردد

10ـ درجهت برآوردن نیازهای فردی و جمعی باشد

سازماندهی محتوا
به معنی تنظیم اجزاء و عناصر محتوا است به نحوی که باعث یادگیری موثر گردند. محتوا به منزله مصالح یک ساختمان و سازماندهی محتوا به منزله چیدن و ترکیب کردن مصالح برای ساختن یک بناست.
ملاک سازماندهی محتوای برنامه درسی :

معمولا برای سازماندهی برنامه درسی سه ملاک اساسی ذکر می شود

1 ـ توالی 2 ـ تداوم 3 ـ وحدت

الف ) توالی را می توان تنظیم مواد یا تجارب یادگیری به صورت پیاپی نامید

می توان در رابطه با توالی سازماندهی محتوا این سه سوال را مطرح کرد ـ چه چیزی ترتیب توالی آموزش را باید تعیین کند ؟ـ چه چیزی به دنبال چه چیزی باید بیاید و چرا؟ ـ بهترین زمان مناسب برای فراگرفتن موضوع معین کدام است ؟.
در توالی ، چگونگی پشت سرهم قرارگرفتن عناصر و اجزای مختلف محتوا مورد توجه قرارگیرد . موضوع بحث در توالی ، چگونگی ترتیب ارائه هریک از اجزای یک موضوع درسی است مانند:

الف ) از آسان به مشکل    ب ) تنظیم براساس پیش نیازها     ج ) ترتیب زمانی    د ) توالی مطالب از کل به جزء

این روند معمولا در برنامه های درسی رعایت می گردد البته سازماندهی از کل به جزء با توجه به بعضی از مکاتب مانند رفتارگرایی ممکن است در بعضی مواد درسی از جزء به کل سازماندهی شود

در مجموع غرض از توالی ، تکرار مطالب یادگیری نیست . بلکه تنظیم محتوا ، تجارب یادگیری به نوعی از ترتیب است که امر یادگیری را با توجه به رشد یادگیرنده تسهیل نماید
ب ) تداوم  مداومت

تداوم به معنی پیش بینی فرصتهای پی درپی و مداوم برای تعمیق و گسترش معلومات و مهارتها به طور پیشرونده است .

تداوم به توالی ارتباط دارد با این وجود تداوم در فرد هنگامی ایجاد می شود که او در طول زمان پیشرفت کرده و ترتیبی از تجربیات را به صورت عمودی کسب نموده است . در حالی که توالی به وسیله طرح ریزان برنامه درسی و معلمان تنظیم شده و از این نظر نسبت به فراگیر خارجی می باشد تداوم نسبت به فراگیر درونی است بهرحال تنظیم محتوا با رعایت اصل توالی می تواند تداوم یادگیری را برای یک فردگیر به وجود آورد . (
پ ) وحدت محتوا
آیا محتوای برنامه های درسی به صورت مجزا از هم انتخاب و سازماندهی شوند؟ و یا وحدت و ارتباط آنها با یکدیگر باید موردنظر برنامه ریزان باشد ؟ این یکی از پرسشهای اساسی برنامه ریزی درسی است .
تعداد زیادی از صاحبنظران تعلیم و تربیت از آموزش بین رشته ای حمایت می کنند و آموزش موضوع مدار را مورد انتقاد قرار می دهند . برنامه های درسی متداول در مدارس کشور ما مبتنی بر رشته ها علمی است

معتقد است اگر در تهیه محتوای برنامه درسی تنها از ساختار رشته علمی استفاده کنیم برنامه درسی ماهیت رشته علمی را به خود خواهد گرفت و برای یادگیرنده معنی دار نخواهد بود .
اگر به این روش برنامه درسی تنظیم شود مفاهیم کلی و بنیادی رشته علمی را در برنامه درسی دوره ابتدایی و مطالب جزئی تر را در دوره های بالاتر باید آموزش دهیم در حالی که دانش آموزان دوره ابتدایی دارای تفکر عینی هستند و مطالب ملموس مربوط به زندگی پیرامون آنها برای یادگیری این مقطع مناسب تر می باشد .
از طرفی دیگر ، روشهای تحقیقی هررشته با هم تفاوت دارند مثلاً در فیزیک روش تجربی و در ریاضیات روش قیاسی بیشتر مورد استفاده قرارمی گیرد . هر رشته علمی با روشهای خاص خود به توصیف پدیده ها می پردازد و توصیف آن از یک جنبه نمی تواند به فرد دیگری برای شناخت کمک زیادی نماید مگر آنکه موضوعات ارائه شده از یک وحدت و انسجام خاصی برخوردار باشند به عبارتی دیگر بین دروس مختلف یک ارتباط منطقی یا یک نظم و رابطه افقی وجود داشته باشد .

معیارهای نقد و بررسی یک کتاب

1-معیارهای نقد و بررسی تربیت دینی :    2- معیارهای نقد و بررسی تربیت اجتماعی .

3-معیارهای نقد و بررسی تربیت هنری و زیباشناختی .    4-معیارهای نقد وبررسی مهارت چهارگانه ی زبان ( گوش دادن ، سخن گفتن و خواندن و نوشتن ) .                   

5 - معیارهای نقد و بررسی کاوشگری ،تحقیق و تفکر خلاق و نقاد .  6-معیارهای نقد وبررسی روان شناختی کتب درسی .  

 7- معیارهای نقد وبررسی سازمان و تناسب محتوا .

معیارهای نقد و بررسی تربیت دینی :

-انعکاس زیبائیهای آفرینش و زندگی در ابعاد مختلف کتاب (مانند داستانهایی که شادابی و نشاط زندگی کودکانه را     می رساند ‏‏‏‏‏، بازی در فضای طبیعی را ترسیم می کند ، لذت بردن از زیبائیهای اطراف را ممکن می کند و. . . )

-فراهم شدن فرصتهای تقویت حس مذهبی ( مانند مشارکت در مراسم مذهبی ، کمک به دیگران ، انفاق ، مراسم نیایش و . . )

-توجه به نعمتهای خدا در زندگی و سپاس از نعمتها (مانند خوبیها و نعمتهای پیرامون ما ، توانائیها و امکاناتی که در اختیار هر دانش آموز هست و . . . )

-تقویت روحیه مشارکت در مسئولیتهای اجتماعی و ایفای نقش خود ( مشارکت در کارهای خیر ((معروف )) و دوری و منع از بدیها (( منکر )) ، البته مناسب با سن خود مانند توجه به نظافت کلاس به عنوان یک وظیفه دینی ، دوری از اسراف در آب و توجه دادن دانش آموزان دیگر به آن )

معیارهای نقد و بررسی تربیت اجتماعی :

 - احترام گذاشتن به قوانین و مقررات ( عبور و مرور و ......)

  -  مشکلات انسان در دنیای امروز و مخاطرات محیطی (رشد جمعیت ، آلودگی های زیست محیطی و......)

  -  تعاون و همکاری در امور ( همکاری گروهی ، مشورت در کارها، مقاومت در برابر در خواست های منفی دیگران و.......)

معیارهای نقد و بررسی تربیت هنری و زیباشناختی

-  استفاده از شعر و عبارات شیرین و جذاب در ارائه مطالب .-              

-  انتخاب تصاویر و عکس های متناسب با علایق دانش آموز ومفاهیم و مهارتهای مورد نظر .

-  صفحه آرایی مناسب و سازماندهی عناصر مختلف کتاب به طور مطلوب در یک واحد درسی.

معیارهای نقد وبررسی مهارت چهارگانه ی زبان      ( گوش دادن ، سخن گفتن و خواندن و نوشتن ) :                   

- یادداشت برداری ( این مهارت در پایه های بالا مورد توجه است . ) 

- بحث و گفت وگو ( شرکت در بحث های دو طرفه یا گروهی )

- اظهار نظر ( مانند نظر دادن در باره ی مسائل اجتماعی ، اظهار عقیده به صورت گفتار یا نوشتار )

- توضیح و تفسیر در باره ی یک مطلب ( توضیح و تفسیر در باره ی یک رویداد ، یک پرسش ، یک آزمایش ، یک مسئله ریاضی ، توضیح در باره ی تصاویر )                - ترسیم نمودار ، جدول ، نقشه برای تلخیص مطالب

معیارهای نقد و بررسی کاوشگری ،تحقیق و تفکر خلاق و نقاد :

- وجود سؤالات یا فعالیت هایی که یافتن پاسخ و حل آنها مستلزم به کار گیری مراحل کاوشگری ، تحقیق و روش علمی باشد

- وجود موضوعات یا مسائلی که یافتن پاسخ و حل آنها مستلزم به کارگیری مهارتهای جمع آوری و پردازش اطلاعات (از منابع گوناگون ) باشد .

- وجود سؤالات و فعالیت هایی که دانش آموزان را در موقعیت های مبهم و خلاقیت برانگیز قرار می دهد وراه حل مشخصی مستقیماً در کتاب برای آنها ذکر نشده است و تشویق به ارائه راه حل های جدید و ابتکاری .

- تقویت تفکر نقاد( بررسی همه جانبه یک موضوع و قضاوت آگاهانه ) از طریق طرح پرسشها ، فعالیت ها و متون مناسب.

- تقویت روحیه ی علمی به معنای برخورد منطقی و استدلالی در هنگام رد یا قبول یک نظریه .

- تقویت روحیه ی مسأله یابی و تشخیص مسائل از دنیای اطراف خود .

معیارهای نقد وبررسی سازمان و تناسب محتوا :

1-میزان انطباق اطلاعات و مطالب کتاب درسی با یافته ها و اطلاعات جدید علمی .

2- وضوح و روشنی مطالب نوشته شده  

3-  میزان تشریح مطالب ( به خصوص مطالب پیچیده و دشوار ) در کتابهای درسی                  

4- میزان صحت توالی مطالب وموضوعات در کتاب درسی

5- میزان ارزشمند بودن مطالب به طوری که نتوان موضوعات را جابه جا یا بخشی از آن را حذف کرد .

6-  میزان صحت عمل در تنظیم عنوان ها ، خلاصه بندی ها و مواردی از این قبیل

7-  میزان راهنمایی به استفاده از وسایل و طرق دیگر در یادگیری به جز استفاده از کتاب درسی

8-  میزان استفاده از تصاویر به تناسب محتوای نوشتاری         

9-  میزان هدفدار بودن و همراه بودن تصاویر با توضیح کافی

10- میزان تناسب مکا نی تصاویر ومحتوای نوشتاری            

11-  میزان استفاده از کتاب ، نقشه ، نمودار و جدول ها

12-  میزان صحت عمل در استفاده از جدول ها ، نمودار و نقشه ها     

13-  میزان احتراز از درج مطالب نابجا  در نوشته ها و نقشه ها                  

14-  بیان شروع درس ها با مثال های آسان جهت تقویت اعتماد به نفس دانش آموزان

15-   اتمام درس با مثال های پیچیده تر جهت آماده کردن شاگردان به مواجهه با مسائل واقعی

16-  میزان استفاده از وسایل مناسب جهت جلب توجه دانش آموزان مانند نمودار ها ، تنظیم جداول و غیره

17-  میزان تسهیل دسترسی به اطلاعات توسط دانش آموزان از طریق جدا کردن بخش های مختلف متن ، مشخص کردن اطلاعات مهم با درشت نمایی یا تفاوت رنگ                   

18-   تناسب شیوه تنظیم محتوا و روش های تدریس

19-  میزان توجه به قابلیت اجرا در موقعیت واقعی کلاس درس، مدرسه و محیط دانش آموز

20-  میزان تناسب محتوای کتاب درسی با روش  پیشنهادی ارزشیابی از آموخته های دانش آموزان

21- میزان توجه به برقراری ارتباط موضوع در پایه های مختلف تحصیلی        

22- میزان توجه به پیش نیازهای یادگیری ، در یادگیری موضوع جدید                 

23- میزان انسجام کلی کتاب از طریق پیوند قسمتهای مختلف کتاب

24-  میزان ارتباط یادگیری موضوع درسی با سایر موضوعات درسی در یک پایه

25-  میزان استفاده از یادگیری قبلی ( استفاده از مثال های آشنا ) برای توضیح مفاهیم جدید ونا آشنا

عناصر نقد کتب درسی (چه چیزی را باید نقد کنیم ؟)
1- اهداف کتاب        2- متن کتاب        3- فعالیت ها و تمرین های کتاب      4- اشکال ، تصاویر و نمودارهای کتاب
با توجه به چه معیار ها و شاخص هایی کتب درسی را نقد کنیم
1- انتخاب اهداف مناسب به لحاظ نیاز دانش آموزان

2- انتخاب اهداف مناسب به لحاظ ضرورت های زندگی اجتماعی ، دانش افرایی ، مهارت آموزی و ایجاد نگرش ها و گرایش های مناسب در زمینه تحصیل و کسب موفقیت ها

3- انتخاب اهداف مناسب با توجه به یافته های جدید علمی  

4- هماهنگی بین اهداف کتاب

5- هماهنگی بین اهداف کلی و جزئی     

6- هماهنگی بین اهداف و محتوای کتاب

7- توازن بین اهداف شناختی ، عاطفی و مهارتی  

8- رعایت استاندارد های نگارشی

9- تنوع و جذابیت اهداف و محتوای کتاب  

10- ترغیب مخاطبان به مشارکت در امر یاد گیری

11- تشویق دانش آموزان به بحث و گفتگو و کار و فعالیت گروهی 

12- رعایت اصول تعلیم و تربیت دانش آموز محور و اصول یادگیری

13- فراهم نمودن امکان ارزشیابی

امیدواریم اطلاعات داده شده برای شما در نقد و بررسی مباحث مختلف از جمله : مبحث نظریه های سینتیکی کتاب شیمی پیش دانشگاهی مفیدو مؤثر واقع گردد.  

نقد و بررسی استوکیومتری محلول ها صفحه ی 30 -27 کتاب شیمی 3 وآزمایشگاه

همکار محترم خانم  / آقای                        

خواهشمندیم در هر مورد نظر خود را بطور کامل توضیح دهید

1-  ارتباط مبحث درسی با رشد شناختی دانش آموزان .

2 – توجه به  مهارت های مانند حل مسئله، محاسبات ذهنی، تجسم فضایی ، استدلال ، تفکر منطقی و....  

3 - ایجاد و تقویت خلاقیت و ابتکار در دانش آموزان .

4- هماهنگی اهداف مباحث با نیازهای امروز ( کاربرد مبحث در زندگی روزمره ) دانش آموز.

  5- تناسب و هماهنگی بین مفاهیم درس و تصاویر و شکل های رسم شده .

 6- اثر رنگ ها، شکل ها، طرح ها در برانگیختن ذوق و شوق دانش آموزان .

 7- رعایت ارائه مطالب از ساده به مشکل ، از عینی به ذهنی در تنظیم محتوای درس.

8-تنظیم  فعالیت های یادگیری بر اساس چهار مرحله ی پیش بینی شده درآموزش (مفهوم – تکنیک – مهارت – کاربرد ) .

 9 – تناسب تمرین های درس با رشد ذهنی دانش آموزان .

 10- کافی بودن  تعداد تمرین ها و مسئله ها در مبحث درسی .

 11- اشتباهات علمی در تمرین ها و مثال های درس .

 12- هماهنگی و ارتباط منطقی بین مبحث مورد نظر در این درس با مطالب کتابها در سایر پایه ها .

  13- هماهنگی و ارتباط منطقی میان مبحث مورد نظر در این پایه با سایر مطالب کتاب .

 14- شیوه ی نگارش ، و کاربرد واژگان در متن ( از جهت قابل فهم بودن ) با توجه به رشد سنی و آموخته های دانش آموزان است.

  15- رعایت  ارتباط طولی مطالب در تنظیم محتوای درس .