مدرسه محوری و نقش شوراهای درون مدارس

مطابق آیین‌نامه اجرایی مدارس و با توجه به سیاست‌ها و راهبردهای اساسی آموزش‌وپرورش ازجمله تمرکززدایی، مدرسه محوری، مشارکت دهی معلمان و دانش‌آموزان  و در جهت ایجاد شرایط مناسب‌تری برای تحقق اهداف تعلیم و تربیت، شوراها در مدارس تشکیل شده است. در اسناد تحول بنیادین نظام آموزش وپرورش موضوع جلب مشارکت عناصر اصلی مدرسه در فرایند تصمیم‌گیری موردتوجه و تاکید قرارگرفته است. دربند 3-6 سیاست‌های کلی ایجاد تحول در نظام آموزش‌وپرورش کشور ذکرشده است که:‌توسعه مشارکت معلمان در فرایند بهسازی برنامه‌های آموزشی، پژوهشی، تربیتی و فرهنگی. این سیاست‌ها در اجرای بند یک اصل 110 قانون اساسی توسط مقام معظم رهبری ابلاغ‌شده است. علاوه بر آن در هدف‌های عملیاتی اسناد تحول راهکارهایی به شرح ذیل به این موضوع اختصاص‌یافته است.

هدف عملیاتی:‌ افزایش نقش شوراهای آموزش‌وپرورش استان، مناطق و مدارس در تقویت فعالیت‌های تربیتی استان، منطقه و مدرسه در چارچوب سیاست‌ها و برنامه ملی (5، 2, 4 و 7)‌

راهکار 1-13- اصلاح قوانین و مقررات موجود در راستای تقویت نقش شوراهای آموزش‌وپرورش استان‌ها، مناطق و مدارس متناسب با مقتضیات تربیتی

راهکار 2-13- افزایش کارآمدی شوراهای درون مدرسه (مانند شورای معلمان و شورای دانش‌آموزی)

شایان ذکر است که پس از گذشت  سال ها از ابلاغ  این آیین نامه  اجرایی مدارس که بر اساس آن شورای معلمان  در مدارس کشور تشکیل شد، تا کنون بازنگری و اصلاحی در شرح وظایف و اختیارات شورا های درون مدرسه شامل شورای معلمان، شورای مدرسه و انجمن اولیاء و مربیان به عمل نیامده است .بر اساس پژوهش‌های انجام‌شده باوجود قوانین و آیین‌نامه های موجود که بر اهمیت و نقش مهم شوراهای درون مدرسه تأکید دارند, لکن طبق واقعیات و نتایج پژوهش ها آن‌طور که باید و شاید شوراهای مدارس در جهت  اجرای سیاست های مدرسه محوری قادر به ایفای نقش خود نیستند و کارکرد مناسب و در حد انتظار را ندارند .

معلمان انتظار دارند در مسائل مدرسه مشارکت داشته باشند. مشارکت در امور مدرسه نوعی صدا داشتن یا دادن حق اظهارنظر است و موجب توزیع قدرت نفوذ، کاهش نابرابری‌ها، افزایش روحیه کنترل فردی و گروهی، افزایش بهره‌وری، افزایش درجه مداخله و تعهد در امور، افزایش انگیزه، رضایت شغلی، نوآوری و خلاقیت و یافتن راه ها و روش‌های بهتر انجام کار می‌شود. بنابراین وجود شوراها در مدارس  ضروری است . لکن کارکرد و نقش شوراها در جهت سیاست های مدرسه محوری باید تقویت گردد .

جمع بندی برخی از آسیب های عملکرد شورای معلمان بر اساس  نتایج حاصل از تحقیق" آسیب‌شناسی فعالیت شوراها ی درون مدرسه "  عبارت  است از:

1-برخی از مدیران تأثیر شورا را باور ندارند. در جلسات شورا متکلم وحده هستند، 2-گزارشی از اقدامات انجام‌شده ارائه نمی‌گردد. 3-تشکیل جلسات شورای معلمان الزامی نیست و معلمان ملزم به شرکت نیستند.4- تبادل‌نظرمعلمان هم رشته ساختارمند وجود ندارد، 5- برنامه‌ریزی مناسب برای تعیین محتوای جلسات وجود ندارد6- به معلمان فعال در شورا توجه نمی‌شود7-. معلمانی که ساعت تدریس کمی در مدرسه دارند و در چند مدرسه مشغولند. در شورای معلمان شرکت نمی‌کنند8-. اهمیت لازم به مصوبات شورا داده نمی‌شود.9- زمان آزاد در برنامه معلمان جهت اجرای مصوبات و فعالیت ها شورا وجود ندارد. 10-درهفته ویا ماه ساعاتی در نظر گرفته نشده که معلمان بتوانند مطالعه یا بازدیدی داشته باشند.. 11-اختیارات مدیر مدرسه تابع برنامه‌های از پیش تعیین‌شده می باشد که منجر به عدم تحقق اهداف شوراها می‌گردد .. 12-9 وظیفه  از 17 وظیفه مقرر شورای معلمان، طبق نتیجه تحقیق دارای میزان اجرای کمتر از حدود متوسط است. طور کلی  شورا ی درون مدرسه اغلب به‌صورت کلیشه‌ای و ظاهری برگزار می‌شودو خروجی لازم را ندارد.

راهکار های تقویت شورای معلمان( بر اساس پژوهش انجام شده ):

 

1- درمجموع وظایف 17گانه ی شورای معلمان 8 وظیفه منطبق با اهداف شورا بیان‌شده است که این وظایف عبارت‌اند از : انتخاب نماینده معلمان - اتخاذ تدابیری در مورد مسائل آموزشی و پرورشی - مشارکت در تنظیم برنامه‌ها - تقویت اعتقادات مذهبی واخلاقی دانش‌آموزان - ارتقای کیفیت برنامه‌های درسی و بررسی افت تحصیلی- نحوه تشویق وتنبیه - نحوه استفاده از وسایل آموزشی و کمک‌آموزشی- تشکیل کلاس‌های فوق‌برنامه و بودجه‌بندی برنامه درسی . 9 بند باقیمانده انطباق کمتری با اهداف شورای معلمان دارند؛ ازجمله بند 17 (تعیین پایه تحصیلی دانش‌آموزان) و بند 10 ( بررسی محتوی کتاب‌های درسی ) و بند 15 (انتخاب و معرفی کتب کمک‌آموزشی )با وظایف دیگر ارکان مدرسه  و یا بخشنامه‌های وزارتی تداخل دارند . که لازم است موانع برای اجرا رفع گردد..

2 –شورای معلمان ازنظر انجام وظایف مصوب در اجرا، دربندهای 17 و 15 و 10 و 5  با آسیب روبه‌رو است . این بندها شامل موضوعات :  تعیین پایه تحصیلی دانش‌آموز- بررسی منابع آموزشی وکمک‌آموزشی وانتخاب و معرفی کتب کمک‌آموزشی به دانش‌آموزان - بحث در مورد محتوای کتاب‌های درسی - چاره اندیشی برای تأمین مشارکت فعال دانش‌آموزان در فرآیند آموزش‌وپرورش است . همچنین بندهای مربوط به عدم پیگیری مصوبات شورا، مشخص نبودن منابع مالی، مشخص نبودن زمان تشکیل شورا در آیین‌نامه به‌عنوان موارد دیگری از آسیب در اجرای شورا قابل‌بررسی گزارش‌شده‌اند .

3-در آیین‌نامه اجرایی و مقررات تشکیل شوراها در مدارس اشاره‌ای به نحوه تأمین هزینه‌های شورای معلمان نشده است پیشنهاد می‌گردد اعتبارات مالی موردنیاز و منابع تأمین آن برای برگزاری  جلسات و فعالیت های شورای معلمان در آیین‌نامه مشخص و ابلاغ گردد.

4-زمان و نحوه برگزاری شورای معلمان  مشخص نیست و به سلیقه و همراه با برخی محدودیت ها  مدارس این شوراها را برگزار می‌نمایند، پیشنهاد می‌گردد زمان برگزاری جلسات شوراها در خارج وقت برنامه درسی دانش‌آموزان تعیین و حق‌الزحمه یا حق الجلسه برای شرکت اعضا در جلسات شوراها منظور شود.

5-با توجه به مرجعیت علمی و فکری شورای معلمان استفاده از این امکان برای تعیین دوره‌های آموزشی موردنیاز معلمان و برگزاری دوره ها و کارگاههای دانش افزایی در توانمندسازی معلمان می تواند  انجام گردد. این موضوع می‌تواند در آیین‌نامه اجرایی و شرح وظایف شوراها درج گردد.

6-با توجه به نتایج تحقیق که یکی از آسیب‌های شوراها عدم اجرای مصوبات شوراها ذکرشده است، پیشنهاد می‌گردد در آیین‌نامه تمهیدات لازم برای نحوه اجرای تصمیمات و مصوبات شورا ذکر گردد.

7-در حال حاضر ریاست هر سه شورای معلمان، مدرسه و دانش آموزی بر عهده مدیر مدرسه است و این موضوع به‌عنوان یکی از محدودیتهای فعالیت شوراها تلقی شده است پیشنهاد می‌گردد برای تقویت نقش رییس این شورا توسط اعضای شورا انتخاب و مدیر مدرسه بر امور شوراها نظارت داشته باشد.

8-در آیین‌نامه اجرایی، وظایف شوراها درج‌شده است ولی حدود اختیارات مشخص نیست با توجه به اینکه شوراها جزء ارکان مدرسه هستند لازم است، شرح اختیارات قانونی شورای معلمان تعیین گردد.

9-ایجاد ارتباط شوراهای درون مدرسه و بین مدارس و کشوری شامل انجمن اولیاء و مربیان، شورای معلمان، شورای مدرسه و شورای دانش‌آموزی جهت بهره‌گیری از نتایج و تکمیل اقدامات امری ضروری است که در آیین‌نامه فعلی وجود ندارد. پیشنهاد می‌شود ارتباط و تعامل ساختارمند بین شوراهای درون مدرسه، بین مدارس و به‌صورت عمومی نوعی ارتباط با منطقه، استان و وزارت ایجاد گردد.