گزارشی از روند اجرای آزمایشی طرح ارزشیابی توصیفی

معاونت آموزش و پرورش عمومی
دفتر آموزش و پرورش پیش دبستانی و دبستانی
کارشناسی سنجش و ارزشیابی تحصیلی
طرح ارزشیابی توصیفی

گزارشی از روند اجرای آزمایشی طرح ارزشیابی توصیفی
تنظیم : رهرا حصاربانی کارشناس سنجش و ارزشیابی تحصیلی
در دهه هفتاد هجری شمسی کیفیت آموزش ،تحت تأثیر شرایط جهانی و همچنین چالشهای پیش روی نظام آموزشی ، یکی از مسائل اساسی نظام آموزشی شدوضروری می نمود تصمیمگیرندگان و سیاستگذاران نظام در مواجهه با این مسأله به دو سؤال اساسی زیر پاسخگو باشند و برای آن چاره جویی نمایند:
1 ـ چگونه دانش آموزان بهتر یاد میگیرند؟( این سؤال به بهبود کیفیت جریان یادگیری در مدرسه توجه دارد.)
2 ـ چگونه معلمان میتوانند بهتر آموزش دهند؟ (این سؤال به بهبود کیفیت جریان یاددهی نظر دارد.)
یکی از محورهای اساسی رشته پیوند بین این دو مسأله، یعنی یادگیری و یاددهی، نظام ارزشیابی تحصیلی است. شواهد بسیاری در دست بود که نشان می داد ،ارزشیابی تحصیلی یکی از عوامل مؤثر در بهبود کیفیت این دو باشد. پژوهشها و تحقیقات هم نشان از وجود چنین تأثیری دارد.
از سوی دیگر نارضایتی از نظام ارزشیابی موجود در محافل تربیتی، کاملاً شایع شده بود. بر این اساس نگاه تصمیمگیرندگان، متوجه این حوزه و ایجاد اصلاحات در آن شد. آغاز این توجه در طرح دو نوبتی نمودن امتحانات و برجسته کردن نقش ارزشیابی مستمر بود. در همایش مهندسی اصلاحات در آموزش و پرورش توجهی به این زمینه شد و یک مقاله نیزدر این خصوص ارائه گردید. تشکیل دفتر ارزشیابی تحصیلی و تربیتی در معاونت آموزش عمومی نیز، شاهد دیگری است بر این مدعا که ارزشیابی تحصیلی به موضوعی قابل توجه برای تصمیمگیرندگان و سیاستگذاران تبدیل شده بود.
پیرو این توجه ویژه ،شورای عالی آموزش و پرورش طی رأی صادره در جلسه 674 مورخ 2/5/81 به دفتر ارزشیابی تحصیلی و تربیتی مأموریت داد تا درخصوص تبدیل مقیاس کمی (20 ـ 0) به مقیاس کیفی، مطالعاتی انجام داده، گزارش آن را به شورا ارائه دهد. دفتر ارزشیابی تحصیلی بعد از مطالعات و بررسیهای به عمل آمده، طرحی را تحت عنوان ارزشیابی توصیفی تهیه و به شورای عالی ارائه نمود. این طرح با هدف افزایش کیفیت فرآیند یاددهی ـ یادگیری، کاهش اعتبار آزمونهای پایانی و افزایش بهداشت روانی محیط یاددهی ـ یادگیری همراه با ایجاد تغییرات زیر در نظام موجود ارزشیابی تحصیلی، تهیه شد.
- تغییر مقیاس فاصلهای (20 ـ0) به مقیاس ترتیبی
- تغییر ساختار کارنامه و تبدیل آن به کارنامه توصیفی تحت عنوان گزارش پیشرفت تحصیلی
- تغییر و تنوع بخشی به ابزارها و روشهای جمعآوری اطلاعات از وضعیت تحصیلی دانشآموز، مانند : پوشه کار ، ازمونهای عملکردی ، چک لیست ، برگ ثبت مشاهدات و ...
- تغییر در رویکرد کلی ارزشیابی از ارزشیابی پایانی به ارزشیابی تکوینی و فرآیندی
- تغییر در مرجع تصمیمگیرنده در ارتقاءدانشآموزان که در این طرح به جای امتحانات پایانی،معلم و شورای مدرسه مرجع صاحب صلاحیت تصمیمگیری تعیین شد.
طرح ارزشیابی توصیفی در سال 82 – 81 به صورت پیش آزمایشی در 25 کلاس در 5 استان (سیستان و بلوچستان، اصفهان، زنجان، شهر تهران و آذربایجان شرقی) اجرا شد. بعد از نقد و بررسی تجربه پیش آزمایشی و اصلاح و اعمال تغییرات لازم، طرح برای اجرای آزمایشی در سال 83 – 82 آماده شد.
در تاریخ 12/6/82 کمیسیون معین شورای عالی آموزش و پرورش دستورالعمل ارزشیابی توصیفی دانشآموزان را تصویب نمود. این دستورالعمل برای اجرای آزمایشی در کل کشور (100 مدرسه و 200 کلاس پایه اول ابتدایی) در نظر گرفته شد و بعد از تهیه مقدمات لازم، در شهریور ماه 82دوره توجیهی برای مجریان طرح که شامل معلمان، مدیران مدارس، کارشناس مسئولان استانی، مدیر گروه ابتدایی استان و ناظر علمی طرح در استان بود، در اردوگاه شهید باهنر تهران، برگزار شد. بعد از اجرای دوره و شروع سال تحصیلــی 83 – 82 بنا به درخواست دفتر ارزشیابی تحصیلی، گروه پشیتبانی طرح ارزشیابی توصیفی در استانهای مجری، شکل گرفت که اعضای این گروه عبارتند از:
- معاون آموزش عمومی سازمان
- معاون پشتیبانی سازمان
- مدیر گروه ابتدایی سازمان
- کارشناس مسئول ارزشیابی دوره عمومی سازمان
- ناظر علمی طرح در استان
- نماینده معلمان
این گروه با تشکیل جلسات منظم، ضمن بررسی روند اجرای طرح، حمایتهای لازم را برای اجرای با کیفیت طرح به عمل آوردند. همچنین در دفتر ارزشیابی، ستاد مرکزی طرح، تشکیل شد که در آن سه کمیته علمی، آموزش، توانمندسازی و نظارت، وظایفی را به عهده گرفتند.
در آذر ماه 82 کارگاه آموزشی ارزشیابی توصیفی به صورت قطبی برای معلمان مجری طرح، در پنج استان (آذربایجان شرقی، قزوین، کرمانشاه، خراسان و فارس) برگزار گردید. در این کارگاه معلمان مجری طرح به صورت کارگاهی با مهارتهای مشاهده و ارزشیابی عملکردی و تهیه پوشه کار، آشنا شدند. در راستای غنیسازی مهارتهای معلمان، برنامههای نظارتی و بازدید از مدارس مجری طرح انجام گرفت. گروههای متعدد بازدیده کننده از مدارس مجری طرح در سراسر کشور بازدید مینمایند. یکی از نیروهای محوری طرح، ناظران علمی استانها هستند. ناظران علمی، علاوه بر شرکت در جلسات گروه پشتیبانی با سرکشی به مدارس، مشکلات و مسائل اجرایی طرح را بررسی می نمایند و در صورت نیاز، رهنمودهای لازم را به معلمان ارائه میدهند. برای بررسی عمیقتر روند اجرایی طرح، همایش ناظرین علمی در شهر یزد در تاریخ سوم و چهارم اسفند ماه 82 برگزار گردید. ناظرین علمی استان، طی نشست دو روزه خود با تشکیل سه کمیته کاری با عنوانهای آینده طرح، مشکلات اجرایی طرح، مبانی نظری طرح، طرح ارزشیابی توصیفی را نقد و بررسی نمودند.این نشست در سال 83 با شعار آرامش مسافر کوچک سفر یاد گیری با ارزشیابی توصیفی در شهر قم تکرار شد0
در راستای تقویت و اشاعه طرح ارزشیابی توصیفی و با عنایت به ضرورت اهتمام به رویکردهای جدید ارزشیابی در فرآیند آموزش و کاهش ضررها و زیانهای ناشی از ارزشیابیهای سنتی، دفتر ارزشیابی تحصیلی و تربیتی اقدام به تهیه دو فیلم با عناوین «روی یک خط» و «سفید مثل گچ» نمود که پس از تهیه و تکثیر به کلیه استانها ارسال گردید.
شورای عالی آموزش و پرورش به پیشنهاد دفتر ارزشیابی تحصیلی و تائید پژوهشکده تعلیم و تربیت در مصوبه 710 خود مجوز اجرای سه ساله طرح را صادر نمود. بر این اساس این طرح تا پایان سال تحصیلی 85 - 1384 اجرا خواهد شد.
به دنبال این مصوبه دورههای آموزشی تکمیلی و مقدماتی برای مجریان جدید و قدیم طرح در استانها برگزار شد و با ورود تعداد 300 کلاس پایه اول به طرح، تعداد کلاسهای مجری طرح به 500 افزایش یافت و طبق برنامه پیشبینی شده 500 کلاس دیگر در سال 85 ـ 84، به طرح افزوده میشود.
به همین منظور برای تقویت و بهبود عملکرد نیروهای مجری طرح ارزشیابی توصیفی با هماهنگی دفتر آموزش و ارتقاء مهارتهای حرفهای و تربیت معلم دورههای آموزشی دیگری در نظر گرفته شد که در تابستان سال 84 برگزار میگردد.
این دورهها عبارتند از:
1 ـ دوره تربیت مدرس ارزشیابی توصیفی: این دوره برای تربیت نیروهای مجرب به منظور آموزش مجریان طرح در استانها برنامهریزی شده است.
2 ـ دوره مقدماتی ارزشیابی توصیفی: این دوره با توجه به افزایش تعداد کلاسهــــای مجری طرح در سال 85 ـ 84 برای معلمینی که به این طرح میپیوندند در نظر گرفته شده است.
3 ـ دوره تکمیلی: این دوره برای افزایش دانش و مهارت معلمان مجری طرح در نظر گرفته شده است.
4 ـ دوره آشنایی با ارزشیابی توصیفی: برای آشنایی کارشناسان و مدیران مدارس با ارزشیابی توصیفی

در زمینه ارزیابی از عملکرد کلی طرح به منظور به دست آوردن نقاط قوت و ضعف اجرای آن، دفتر ارزشیابی تحصیلی و تربیتی اقدام به جمعآوری گزارش ناظران طرح و نظریات معلمان، مدیران، والدین و کلیه دستاندرکاران نمود. این گزارش نشان میدهد که به طور کلی طرح ارزشیابی کیفی ـ توصیفی با توجه به ویژگیهای آن از جمله: توجه به ویژگیهای اجتماعی ـ عاطفی، توجه به عملکرد واقعی، افزایش علاقه به یادگیری، توجه به ارزشیابی مستمر و فرآیندی، تعامل بیشتر اولیاء با مدارس در زمینه امور تحصیلی دانشآموز، ارائه بازخوردهای پیوسته به دانشآموز و اولیاء برای بهبود عملکرد دانشآموز ـ تقویت ارتباط عاطفی بین معلم و شاگرد، از بین رفتن حس حسادت و رقابت کاذب ، افزایش استقلال دانشآموز ،حذف استرس و دلهره در دانشآموزان و اولیاء برای کسب نمرههای بالا، حذف اضطراب امتحان، شکوفایی خلاقیت و تفکر خلاق و سرانجام توجه به اهداف و معیارهای تعلیم و تربیت و برنامههای درسی دانشآموزان در ارزشیابی آنها که در مقایسه با ویژگیهای الگوهای رایج ارزشیابی پیشرفت تحصیلی که محور اصلی آنها بر مقایسه دانشآموزان با توزیع نرمال کلاس درس و وضعیت دیگر دانشآموزان است و با خود هیجانها و اضطرابهای کاذب و غفلت از اهداف و معیارهای اصلی برنامهها و مواد درسی را به همراه دارد، با استقبال و توجه روبرو شده، به عنوان یک طرح ضروی و مهم تلقی و خوانده شده است.
در گزارش به مواردی نیز به عنوان نقاط ضعف طرح اشاره شده است. از جمله: وقتگیر بودن و افزایش حجم کاری معلمان در مدرسه و خانه به دلیل تنوع ابزارها و عدم تناسب با حجم کتاب درسی، بالا بودن تعداد دانشآموزان کلاس، کمبود امکانات و تجهیزات متناسب با حجم فعالیت معلمان، اظهارنظرهای منفی و غیر کارشناسی از سوی برخی از معلمان.
در عین حال مشاهدات و نظریات نشان میدهد که اجرای آزمایشی طرح ارزشیابی کیفی ـ توصیفی در صورت توجه به ابعادی چون اطلاعرسانی و ترویج آموزشهای مستمر و تهیه کتابچهها و راهنماهای آموزشی، تأمین اعتبار و پشتیبانی مناسب مالی و اجرایی طرح و توجه به انگیزههای مالی معلمان و دستاندرکاران، بهبود ابزارها و آسانسازی و تکمیل گزارش پیشرفت تحصیلی و... میتواند در سالهای آینده و در کلاسهای بالاتر به تدریج به یک الگوی جایگزین تبدیل گردد.
از آنجا که نتایج و آثار طرحهای آزمایشی خصوصاً طرحهای مرتبط با حوزه تعلیم و تربیت را نمیتوان در یک دوره کوتاه مدت مورد مطالعه و بررسی قرار داد، با تصویب مجوز اجرای سه ساله طرح به وسیله شورای عالی آموزش و پرورش پژوهشکده تعلیم و تربیت موظف شد ارزیابی از طرح ارزشیابی توصیفی را به عهده بگیرد.
امید است با عنایت به اصول حاکم بر ارزشیابی پیشرفت تحصیلی و اهداف تفصیلی طرح ارزشیابی توصیفی که بنیان آن بر شکوفا نمودن استعدادهای طبیعی دانشآموزان وآزادی و انتخاب است به نتایج قابل توجهی در زمینه اجرای این طرح برسیم.