آنچه از هجدهمین جشنواره کتاب رشد باید بدانیم

دبیر هجدهمین جشنواره کتاب رشد فرایند برگزاری این دوره از جشنواره در شرایط همه گیری ویروس کووید 19 را تشریح کرد.

شرایط همه گیری ویروس کرونا همه فعالیت ها را تحت تاثیر قرار داده و رعایت پروتکل های بهداشتی باعث شده تا تمایل بیشتری به برگزاری جلسات و جشنواره ها به شکل مجازی باشد، هنوز هم برنامه هایی وجود دارد جایگاه خود را حفظ کرده اند؛ یکی از این برنامه ها، هجدهمین جشنواره کتاب رشد است که مراسم اختتامیه و معرفی برگزیدگان آن سه شنبه 23 دی ماه ساعت 10 تا 11:30 در مدرسه تاریخی دارالفنون برگزار خواهد شد؛ به منظور قرار گرفتن مطلوبتر در چگونگی شرایط این جشنواره مهم آموزشی گفت‌وگویی با دکتر کیومرث جهانگردی، سرپرست معاونت سامان‌دهی منابع آموزشی و تربیتی دفتر انتشارات و فناوری آموزشی انجام شد که متن کامل آن در زیر می آید:

در خصوص فرایند هجدهمین جشنواره کتاب رشد توضیح دهید؟

جشنواره کتاب رشد از جشنواره‌های مهم کشور در حوزه کتاب و کتاب‌خوانی است و از آنجاکه مخاطب آن علاوه بر خواندن کتاب برای یادگیری کلی درصدد یادگیری برای زندگی آتی خود هستند، حتی می‌توان گفت که اهمیت مضاعفی هم دارد. در کشور ما جشنواره‌های متعددی در حوزه کتاب و کتاب‌خوانی برگزار می‌شود، اما جشنواره کتاب رشد با همه آن‌ها یک تفاوت مهم دارد. این جشنواره تنها جشنواره‌ای است که در آن اولاً کتاب‌های آموزشی مورد داوری قرار می‌گیرد و ثانیاً به کتاب‌های آموزشی و تربیتی توأمان توجه می‌شود.

برپایی این جشنواره از سال 1379 آغاز شده و قدمتی بیست ساله دارد. در ادوار مختلف این جشنواره، تاکنون بیش از 1000 عنوان کتاب برگزیده یا شایسته تقدیر انتخاب شده است و همکاران ما در این سال‌ها کوشیده‌اند با انتخاب‌های خود الگوهای مناسبی را خصوصاً در حوزه کتاب‌های آموزشی به ناشران معرفی کنند. این موضوع را ناشران هم تأیید می‌کنند. ناشران با سابقه‌تر، که کتاب‌های آموزشی را در آن سال‌ها دیده‌اند، تأیید خواهند کرد که جشنواره بر کیفیت کتاب‌های آموزشی اثر مثبتی گذاشته است. ارزیابی‌های ما هم این یافته را تأیید می‌کند. مطابق آمار موجود در نخستین دوره‌های جشنواره فقط 18 درصد کتاب‌های آموزشی رسیده به جشنواره تایید می‌شده است، که امروزه این رقم چیزی در حدود 50 درصد است.

با توجه به شرایط کرونایی چه اقداماتی برای برگزاری این دوره صورت گرفته است؟

یکی از مهم‌ترین امتیازات این دوره، که بیش از هم تحت تأثیر کرونا و شیوع بیماری کوید 19 صورت گرفت، طراحی سامانه‌ای الکترونیکی برای داوری بود. همکاران ما این سامانه را طوری طراحی کرده‌اند که داوران محترم بتوانند تمام مراحل داوری را از مرحله غربالگری گرفته تا معرفی کتاب‌های برگزیده و شایسته تقدیر و حتی تنظیم بیانیه، در سامانه انجام دهند. به‌جز یکی دو گروه که تقاضا داشتند به دلیل تعداد زیاد کتاب‌ها و تسریع در داوری، برایشان جلسه حضوری برگزار کنیم، بقیه فرایند را از همین طریق دنبال کردند. روشن است که درباره این گروه‌ها ـ که حداکثر سه نفر بودند ـ کوشیدیم تمام دستورالعمل‌های بهداشتی را رعایت کنیم و در عمل هم خدا را شکر هیچ‌کدام از داوران عزیز به واسطه حضور در این جلسات دچار بیماری نشدند.

شیوه ‌اطلاع‌رسانی به ناشران چگونه بود و کدام گروه از ناشران در جشنواره شرکت کرده‌اند؟

در نخستین دوره‌های جشنواره، فراخوان ویژه‌ای برای برگزاری جشنواره منتشر می‌شده است. بعد کتاب‌های رسیده غربالگری کلی می‌شد و سپس کتاب‌هایی که در مرحله ارزیابی مناسب شناخته می‌شدند، کنار هم قرار می‌گرفتند و بین آن‌ها داوری می‌شده است. ضمن اینکه با توجه به گستردگی کار، هر دوره از جشنواره معمولاً به یک یا دو دوره تحصیلی اختصاص می‌یافت. از جشنواره دهم چند تغییر در فرایند صورت گرفت. نخست اینکه هر جشنواره شامل تمام دوره‌های تحصیلی شد و حتی دامنه شمول آن به دوره‌های پیش‌دبستانی و آموزش و پرورش کودکان استثنایی گسترش یافت. ثانیاً مقرر شد کتاب‌هایی به جشنواره راه یابد که قبلاً به دبیرخانه دائمی سامان‌دهی ارسال و مناسب شناخته شده باشد. به این ترتیب همه کتاب‌ها در طول سال و با دقت کافی دیده می‌شدند. البته در زمان جشنواره با ناشران به شکل‌های گوناگون تماس گرفته می‌شود و آن‌ها به جشنواره دعوت می‌شوند و در حاشیه جشنواره مباحث مرتبط طرح می‌شود. ناشران فعال به‌خوبی می‌دانند که کتاب‌های مناسب هر سال، در جشنواره سال بعد خودبه‌خود شرکت داده می‌شوند. از توضیحی که دادم، می‌توان دانست در این جشنواره ناشران بسیار متنوعی حضور دارند. ناشران آموزشی فعال از دوره‌های ابتدایی تا متوسطه اعم از ناشرانی که کتاب‌های کمک‌درسی یا دانش‌‌افزایی تولید می‌کنند، ناشران آثار داستانی، ناشران حوزه‌های پیش‌دبستانی، ناشران حوزه‌های فنی و حرفه‌ای و کاردانش و ناشران حوزه آموزش و پرورش کودکان استثنایی همه در جشنواره شرکت می‌کنند. بر این‌ها بیفزایید ناشران دانشگاهی را که برخی آثارشان ممکن است برای دانش‌افزایی معلمان و مربیان ما مناسب باشد.

روش اجرای هجدهمین جشنواره کتاب رشد به چه شکل است؟

کتاب‌هایی که طی سال از ناشران محترم دریافت، ارزیابی و مناسب شناخته شده بر حسب موضوعات درسی در گروه‌ها دسته‌بندی می‌شوند. اگر تعداد کتاب‌های مناسب در یک موضوع بسیار کم باشد، طبعاً نمی‌توان برای آن یک گروه داوری مستقل تشکیل داد. در این صورت می‌کوشیم این آثار را حتی‌الامکان در گروه‌هایی که به لحاظ موضوعی به آن نزدیک هستند ادغام کنیم تا جایی که هیچ‌کتابی از داوری بیرون نماند. مگر آن‌که موضوعات در گروه‌های دیگر قابل ادغام نباشد. مثلاً در جشنواره هجدهم تعداد کتاب‌های حوزه مناسب کشاورزی کلاً سه عنوان بود. بنابراین امکان تشکیل گروه برای آن وجود نداشت و با دیگر گروه‌‌ها ادغام شد. در حوزه اقتصاد که ما فقط یک یا دو کتاب بیشتر واصل نشد، همکاران این آثار را با توجه به تخصص داوران محترم در دل گروه حسابداری و بازرگانی گنجاندند.

به هر حال پس از مشخص شدن گروه‌ها، کار انتخاب داوران آغاز و ‌تلاش شد تا افرادی که خود در جشنواره کتاب دارند در گروه‌ها داوری عضو نشوند. در این دوره از جشنواره 26 گروه سه‌نفری داوری تشکیل شد. این گروه‌ها در مرحله نخست از طریق غربالگری، حدود ده ـ دوازده کتاب را به مرحله نهایی فرستادند. در این مرحله هر کدام از داوران برای هر کتاب یک فرم ارزیابی تکمیل و سپس تعدادی از کتاب‌ها که امتیازشان پایین‌تر از بقیه است کنار گذاشته ‌شدند و پس از بحث و گفت‌وگو بر روی کتاب‌های باقی‌مانده، گروه، تعدادی از بهترین کتاب‌ها را به عنوان نامزد دریافت جایزه به دبیرخانه معرفی کرد و  اعضای گروه از بین کتاب‌های نامزد شده و بر حسب سهمیه اختصاص داده شده، یک یا دو کتاب منتخب برگزیده یا شایسته تقدیر خود را معرفی کردند. در این دوره شش گروه به دلیل تعداد بالای کتاب، دو سهمیه داشتند. ناگفته نماند کمیته علمی بر فرایند داوری‌ها نظارت می‌کند و مراقب است تا فرایند داوری به شکل مناسبی طی شود.

تعداد ناشران شرکت کننده و تعداد آثار در این دوره چطور بود؟

در این لحظه 1218 ناشر در سامانه کنترل کیفیت منابع مکتوب عضو هستند که اغلب از فعال‌ترین ناشران مرتبط با آموزش و پرورش هستند. این ناشران همه کتاب‌های خود را برای ما نمی‌فرستند. بنابراین در هر دوره از جشنواره ممکن است تعداد ناشران تغییر کند. در این دوره با توجه به کاهش شدید کتاب‌های تولید شده و شرایط دشواری که هم به‌لحاظ بازار کتاب و هم کرونا در کار نشر داشتیم، 270 ناشر برای ما کتاب فرستاده‌اند. مجموع کتاب‌های ارسال شده نیز 3499 عنوان بود که 1463 عنوان از آن‌ها مناسب تشخیص داده شد و در نتیجه به جشنواره هجدهم راه یافتند.

اما درباره تعداد آثار باید بگویم، مطابق آمار، در دو گروه داوری داستان کودک و داستان نوجوان بیشترین کتاب را داشتیم که به ترتیب شامل 363 و 197 عنوان بود. گروه‌های زبان و ادبیات فارسی با 89 عنوان، تعلیم و تربیت دینی با 87 عنوان و دو گروه آداب و مهارت‌های زندگی و علوم تجربی هر کدام با 79 عنوان بیشتر از بقیه گروه‌ها کتاب داشتند. کتاب‌های پیش‌دبستانی نیز در دو گروه آموزشی و داستانی مورد داوری قرار گرفت که به ترتیب شامل 66 و 50 عنوان کتاب می‌شد و تعداد کتاب‌های بقیه گروه‌ها کمتر از 50 عنوان بود.

اگر بخواهیم کمیت کتاب‌ها را بر اساس حوزه‌های تربیت و یادگیری بررسی کنیم باید بگویم حوزه زبان و ادبیات فارسی با 744 عنوان کتاب از بیشترین فراوانی برخوردار است. پس از آن علوم انسانی و مطالعات اجتماعی با 197 و علوم تجربی با 103 عنوان قرار دارد. قرآن و معارف اسلامی با 87، مهارت‌های زندگی و بنیان خانواده با 79 و کار و فناوری با 78 عنوان نیز رده‌های بعد را به خود اختصاص داده‌اند. زبان‌های خارجی نیز تنها حوزه‌ای بود که به دلیل تعداد اندک کتاب‌های مناسب‌(فقط یک کتاب)، در این دوره از جشنواره گروهی برای آن تشکیل نشد.

در این دوره مجموعاً 3499 عنوان کتاب در دبیرخانه ساماندهی کتاب دریافت و ثبت شد. از این تعداد 1463 عنوان مناسب تشخیص داده شد که به‌مرور و به‌صورت ماهانه در سایت دفتر انتشارت و فناوری آموزشی به آدرس https://samanketab.roshdmag.ir به مخاطبان معرفی شده است. این 1463 عنوان کتاب برای انتخاب به‌عنوان اثر برگزیده یا شایسته تقدیر به مرحله داوری جشنوارة 18ام کتاب رشد راه یافت و در 26 گروه داوری سه‌نفره مورد داوری قرار گرفت.

بررسی آماری این کتاب‌ها نشان می‌دهد که بیشترین تعداد کتاب به دو گروه داستان کودک با 366 عنوان و داستان نوجوان با 197عنوان اختصاص دارد. همچنین زبان و ادبیات فارسی با 89 عنوان، تعلیم و تربیت دینی با 87 و آداب و مهارت‌های زندگی و علوم تجربی هر کدام با 79 عنوان دیگر گروه‌هایی بودند که بیشترین کتاب را داشتند.

داوری بر اساس چه شاخص‌هایی انجام شده است؟

همان‌طور که اشاره شد، کتاب‌ها پیش از آن‌که به جشنواره برسند، یک بار فرایند ارزیابی را از این منظر که مناسب مدرسه‌اند از سر گذرانده‌اند. در این ارزیابی مبنای ما احراز حداقل‌ استانداردهاست تا کتاب پذیرفته شود. اما در جشنواره چون هدف انتخاب بهترین کتاب‌ است به عناصری مانند نوآوری، خلاقیت، زبان، انسجام، اصالت تصاویر ومحتوا، اثربخشی بر مخاطب توجه بیشتری می‌شود. ناگفته نماند که داوران محترم برای کتاب‌هایی که از مرحله غربالگری می‌گذرند، برگه‌هایی را تکمیل می‌کنند و میانگین امتیازات هر کتاب جایگاه آن را مشخص می‌کند. البته در مرحله نهایی فضا برای بحث و گفت‌وگو درباره کتاب باز است.