به گزارش خبرنگار آموزش و پرورش خبرگزاری فارس، سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی یکی از سازمان‌های بسیار مهم در بدنه وزارت آموزش و پرورش است و مسؤولیت تدوین و آماده‌سازی محتوای آموزشی را بر عهده دارد.
حیدر تورانی اواخر اسفند ماه سال گذشته به عنوان سرپرست سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی شروع به فعالیت کرد؛ خبرگزاری فارس در گفت‌وگویی با تورانی با عنوان «حرکت به سمت فروپاشی سلطنت کتاب‌های درسی» به بررسی سیاست‌های این سازمان پرداخت.
اکنون سؤال‌های متداولی که مخاطبان خبرگزاری فارس، از وی دارند، مورد پرسش قرار می‌گیرد.
فارس: برخی کارشناسان می‌گویند حجم کتب درسی زیاد است؛ آیا شما هم این موضوع را قبول دارید؟
اینکه حجم کتاب درسی کم یا زیاد است یک موضوع قابل بررسی است اما حجم به چند موضوع بستگی دارد؛ حجم تابع توان و روش تدریس معلم، تجهیزات و امکانات کلاس درس، تعداد دانش‌آموزان یک کلاس و چگالی مطالب است.
امکان دارد یک کتاب صد صفحه‌ای را به شما بدهند که درباره فلسفه باشد، خب مفاهم آن سخت است اما اگر یک کتاب رمان بدهند که ۴۰۰ صفحه است، خواندنش و درک آن راحت است؛ حجم به وزن و تعداد صفحات باز نمی‌گردد.
البته امکانش هست که بعضی از کتاب‌های ما از یک چگالی سنگین برخوردار باشند یعنی برای دانش‌آموزان یک پایه خاص زیاد باشند که روی این موضوع مدت‌هاست کار می‌کنیم.
از طرفی بعضی اقدامات در مدارس انجام می‌شود که به حساب کتاب درسی می‌گذارند مثلا دانشآموز مجبور می‌شود، کتاب‌هایی را بخواند که درسی نیست و برای یک مؤسسه آموزشی است.
برگزاری آزمون‌های مختلف در مدارس و جزوه و کپی به دانش‌آموزان دادن هم موجب می‌شود که حجم محتوایی که در اختیار دانش‌آموزان قرار می‌گیرد، بالا برود و همین می‌شود که مردم می‌گویند حجم مطالب درسی زیاد است.
فارس: پس نتیجه می‌گیریم ممنوعیت آزمون‌های زائد در مدارس ابتدایی، به نفع آموزش محتوای کتب درسی است؟
آزمون مدام دانشآموز را قضاوت می‌کند اما دانشآموز با قضاوت یاد نمی‌گیرد؛ دانشآموز با ارزیابی یاد می‌گیرد. ارزیابی به معنای در مسیر پیشرفت قرار گرفتن است؛ دانشآموز باید در مسیر پیشرفت قرار بگیرد و معلم از دانشآموز بازخورد بگیرد و به او بازخورد دهد.
در مسیر تعامل و بازخورد دادن و بازخورد گرفتن است که بچه‌ها یاد میگیرند نه در مسیر وزن کردن؛ با برگزاری آزمون، بچه یاد نمی‌گیرد بلکه استرس بالا می‌رود.
فارس: پس شما معتقدید یک بخش انتقاد از حجم کتب درسی، دست مدارس است؟
ببینید هر جلسه کلاس درس، 50 دقیقه است آیا در همه مدارس، این زمان رعایت می‌شود؟ و اگر زمان درسی رعایت نشود، معلم برای آموزش وقت کمتری دارد.
از سوی دیگر برخی مدارس هستند که پُز کاذب علمی می‌دهند؛ مثلا برای اینکه بگویند ما خوب کار می‌کنیم یک چیزی به بچه‌ها یاد می‌دهند که در آن پایه تحصیلی نیست و مربوط به سال‌های بعد است.
فارس: برخی می‌گویند از بعضی مفاهیم کتاب درسی هیچ استفاده‌ای نمی‌توان کرد؟ نظر شما چیست؟
اینکه هر آنچه در کتاب درسی هست، تاپ و عالی است، این چنین نیست. کتاب‌های درسی ما مطلوب نیست اما مخروب هم نیست.
کتاب درسی می‌تواند خیلی بهتر باشد اما این مطالب هم که هست انصافاً بلااستفاده نیست. کتاب‌های درسی مخصوصاً علوم سال‌هاست که حافظه محور نیست و مسئله محور و خلاقیت محور است اما چون همزمان با این کتاب‌ها، معلمان آموزش کافی ندیدند و امکانات کافی فراهم نشده است باعث شد خودش را نشان ندهد.
فارس: برخی دانش‌آموزان می‌پرسند چرا ما باید بعضی درس‌ها مانند تانژانت و کتانژانت را بخوانیم؟ پاسخ شما چیست؟
ببینید دو نگاه وجود دارد؛ اول اینکه شاید واقعا برخی مطالب کاربردی نباشد که ما هم با مردم هم‌عقیده هستیم اما کتاب‌ها را هر سال ارزیابی و ارزشیابی می‌کنیم و اگر به ما بازخورد دهند، بررسی می‌شود؛ آموزش و پرورش تلاش‌های بسیاری در زمینه محتوای کتب درسی انجام داده است اما اینکه تمام زحمات و فعالیت‌ها نادیده گرفته می‌شود، مورد دیگری است.
فارس: پس موافق هستید که برخی از مطالب کتاب درسی نیاز به اصلاح دارد؟
آموزش و پرورش و کتاب درسی، مطلوب و مطلق نیست اما آنچه را هم که در آن داریم، مخروب نیست.
نظرات کارشناسی از طریق هر دستگاه و بخشی منتقل شود ما اصلاح می‌کنیم و دستشان را می‌بوسیم؛ ما همه نیاز به کمک داریم.
البته همانطور که گفتم درباره محتوای مطالب، دو نگاه وجود دارد؛ اول اینکه ممکن است ایرادی هم در کتاب درسی باشد اما بخشی از این موضوع که عنوان می‌شود برخی محتوای کتاب درسی به درد زندگی نمی‌خورد، به عدم معرفی هدف از درج این دروس باز می‌گردد.
دانشآموز می‌گوید ریاضی به چه دردی می‌خورد؟؛ چرا شعر را حفظ کنیم؟؛ به ما چه ربطی دارد که پایتخت فلان کشور کجاست؟
در حقیقت اشکال این است که ما باید به معلمان آموزش دهیم که این درس برای چیست، البته در ابتدای کتاب درسی آ‌مده است؛ ما اگر بتوانیم اهداف آن درس و چرایی را به دانش‌آموزان بگوییم ، درس برای آنها شیرین می‌شود. پس دلیل این است که ما علت یادگیری بعضی از مطالب را به بچه‌ها نمی‌گوییم.
به عبارت دیگر وقتی بعضی اوقات عنوان می‌شود این مطلب به چه درد می‌خورد، دلیلش این است که چرایی آن تبیین نشده است؛ بچه‌ها با تاریخ، زمان را و با جغرافیا، مکان را می‌فهمند.
فارس: درباره غلط‌های کتاب درسی بگویید؛ آنچه مسلم است کتاب درسی، یک کتاب معمولی نیست؟ تیمی به عنوان مؤلفان روی آن کار می‌کنند و مدت‌ها زمان می‌گذارند. چرا باید غلط در کتاب درسی باشد؟
معتقدم اگر در کتاب درسی یک ویرگول هم جابجا شود، اشکال دارد چه برسد به جملات؛ به ویژه در دوره ابتدایی بچه‌ها کتاب درسی را مقدس می‌دانند و اگر ایرادی داشته باشد حتی اگر همه خانواده جمع شوند و بگویند اشتباه است، می‌گوید در کتاب من اینگونه نوشته شده است.
البته قبلا هم غلط کم بود اما اینکه در چند سال اخیر بیشتر شده است به خاطر این است که کتاب‌ها با عجله نوشته شده است و این تعجیل در نوشتن کتاب‌ها باعث ایجاد غلط شده است.
فارس: درباره رسم‌الخط کتاب درسی هم برخی ایراد میگیرند مثلا یک کلمه در کتاب فارسی جدا نوشته شده و در کتاب هدیه آسمانی به هم چسبیده است؟
این اشکال هم وارد است و قبول دارم. باید تابع رسم الخط ملی باشیم که به ما می‌دهند و باید در کتاب درسی رعایت شود. چون برای بچه‌ها هزار سوال ایجاد شود البته این امکان هم وجود دارد که نوشتن آن کلمه به هر دو شکل درست باشد.
فارس: در مورد برخی تصاویر کتاب درسی هم ایراد گرفته می‌شود که مثلا در تصویر قبلی، فلان شخصیت سیاسی بوده اما اکنون حذف شده است؟
امکان دارد در تغییرات به لحاظ فنی، بعضی از اسم‌ها و عکس‌ها تغییر کند اما دلیلش باید دقیقا تبیین شود؛ در برخی موارد جاجایی مطالب و تصاویر در دروس به لحاظ فنی صورت می‌گیرد مثلا یک عکس از کتابی به کتاب دیگری در پایه بالاتر یا پایین‌تر منتقل می‌شود یا حذف می‌شود که باید دلایل تمام این اقدامات اعلام شود.
ما اگر خدای ناکرده روی نگاه‌های حزبی، جناحی و سیاسی، موردی حذف شود، غلط است و باید با آن مبارزه شود و نباید اصلا اتفاق بیفتد.
فارس: آقای دکتر در برخی دروس، غلطی است که هیچوقت درست نمی‌شود به عنوان مثال اسم «ازبرعلی حاجوی» که در کتاب درسی با عنوان «ریزعلی خواجوی» از او نام برده شده است و به رغم اعتراض او، هیچگاه این نام تغییر نکرد.
باید درست شود البته آنچه در مورد ریزعلی خواجوی مهم بوده است، فداکاری او بود.
فارس: این اشتباه را قبول دارید؟
اگر واقعا اسمش چیز دیگری بود باید همان در کتاب بیاید و باید اصلاح می‌شد.
فارس: عنوان می‌شود سواد دانش‌آموزان ما به نسبت کسی که دیپلم 30 سال پیش را داشته است،کمتر است؟ قبول دارید؟
این حرف غیرکارشناسی است و تصورات سنتی است که عنوان می‌شود و اصلاً اینگونه نیست . امروز خیلی دامنه علم گسترده شده است؛ قدیما یک نفر خیلی کارها را انجام می‌داد دندان می‌کشید سر اصلاح می‌کرد اما اکنون دامنه علم تخصصی شده است.
فارس: می‌گویند بچه‌های قدیم خط قشنگتری داشتند و هم اینکه یک نامه اداری را بهتر می‌نوشتند؟
خط را قبول دارم؛ آن موقع‌ها کپی نبود و باید همه چیز را رونوشت می‌کردیم؛ تایپ نبود و بچه‌ها مجبور بودند همه چیز را بنویسند همه چیز با نوشتن بود اما اکنون بچه‌ها خط‌شان زیر سؤال رفته است؛ من سر کلاس دانشگاه به دانشجویان می‌گویم اگر خط‌تان بد باشد، تصحیح نمی‌کنم.
فارس: درباره سواد نوشتن نامه اداری نظرتان چیست؟
این به ذوق و شوق بچه‌ها بستگی دارد. بعضی‌ها خوب می‌نویسند.
فارس: برنامه‌ای دارید برای اینکه نوشتار دانش‌آموزان بهتر شود؟
در بخوانیم و بنویسیم آنجا داریم که خط چگونه باشد؛ اما چون در جامعه کاربرد ندارد، بچه‌ها به سمت خوش خطی نمی‌روند.
فارس: در فضای مجازی، نوجوانان حضور فعالی دارند و از کلمات شکسته یا زبان متفاوتی استفاده می‌شود، نظر شما چیست؟
درست نیست؛ خیلی حرف‌ها هم که در زبان شفاهی به کار می‌برند، ریشه فارسی ندارد. در درازمدت در نوشتن و صحبت ما تأثیر می‌گذارد؛ یکی از اشکالات فضای مجازی همین است که باید مدیریت شود.
فارس: برخی مؤسسات آموزشی، PDF کتاب درسی را که شما روی سایت سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی بارگذاری کردید، برمی‌دارند و با تغییراتی مثل حل کردن تمرین‌ها یا نکته برداری با قیمت گران به خانواده‌ها می‌فروشند، چه باید کرد؟
امکاناتی که ایجاد کردیم باید تبدیل به فرصت شود نه تهدید؛ وقتی کتاب را روی سامانه می‌گذاریم برای اینکه افراد متخصص و کارشناس نظر دهند تا کتاب اصلاح شود اما متاسفانه برخی افراد کارهای دیگری می‌کنند که بخش حقوقی سازمان هم برخورد می‌کند؛ این کارها از نظر اخلاقی و حرفه‌ای درست نیست.
فارس: می‌گویند سازمان پژوهش تنها با یک سری مؤلف در ارتباط است و فقط از آنها استفاده می‌کند، نظر شما چیست؟
اگر حرف شما درست باشد باید مبارزه کرد. اما این حرف اساساً غلط است. باید کاری کنیم افکارهای مختلف بیاید.
فارس: خیلی‌ها می‌گویند کتاب‌های درسی مانند گذشته‌ها جذاب نیست؟ یعنی همان حس نوستالوژیک کتب درسی را می‌گویم.
من هم یک همچین حسی دارم و خیلی‌های دیگر هم دارند اما ماندگاری 2 معنا دارد یکی اینکه کتابی که می‌نویسیم 2 سال تغییر نکند و دیگری ماندگاری مطالب است.
برخی از مطالب کتاب درسی خیلی ماندگار است مثل تصمیم کبری، کوکب‌خانم، روباه و خروس، دوستی خاله خرسه که باید به این ماندگاری‌ها بیشتر توجه شود.
ما در ماندگاری دنبال این هستیم که مطالب در ذهن بچه‌ها ماندگار شود و بعد از ۲۰، ۳۰ سال بگویند یادش بخیر.
فارس: خیلی ممنون که در این گفت‌وگو شرکت کردید.
من هم از شما سپاسگزارم.
ارسال نظر