صیانت از مسیر تحول، اولین اصل در تکمیل راهنماهای برنامه‌ی درسی است

معاون وزیر و رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی با تأکید براینکه برنامه‌ریزی درسی بدون مطالعات قدم برداشتن، بیهوده است اظهار کرد: برای تکمیل راهنما باید با رویکرد تولید بسته پیش رویم چراکه هدف بعدی ما تولید بسته‌های یادگیری است.

به گزارش روابط عمومی و امور بین‌الملل سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، دکتر حسن ملکی در جلسه‌ی هم‌اندیشی چگونگی تولید مکمل‌های برنامه‌ی درسی ضمن تسلیت ایام عزاداری سالار شهیدان حضرت امام حسین^{(علیه السلام)} و یاران با وفایشان اظهار کرد: بنا نداشتیم بین کارگاه‌های آموزشی‌مان وقفه بیافتد اما شرایط به گونه‌‌ای شد که ضعف ارتباطی به وقوع پیوست اما خدا را شاکریم با جلسه‌ی امروز و یک هم‌اندیشی دیگر نیز همراه شما خواهیم بود. جلسه‌ی امروز اولین جلسه‌ای است که سرپرست دفتر تألیف کتب درسی آموزش عمومی و متوسطه‌ی نظری و معاونان حضور دارند. لازم است پیشاپیش از تیم جدید تشکر کنم و امید به بهبود اوضاع دارم.

دکتر ملکی با اشاره به اهداف تشکیل این جلسه اظهار کرد: تدوین اسناد مهم به کمک شما انجام شد و من نیز حاصل جلسات شما را گزارش دادم.

وی با اشاره به اینکه شما به‌عنوان منادیان تحول، ریشه‌دار تحول برنامه‌های درسی هستید و باید افتخار کنید افزود: وقتی‌که این اسناد ارسال شد ما از همان اول بنا داشتیم که اسناد با هندسه تنظیم شده برای تصویب در شورای عالی کفایت کند اما در سازمان به یک کار تکمیلی نیاز داریم و باید از به‌کارگیری واژه‌ی برنامه‌ی درسی مکمل پرهیز کنیم چراکه به‌دنبال تکمیل راهنمای برنامه‌ی درسی هستیم.

معاون وزیر ادامه داد: قصد داریم راهنمای برنامه‌‌ی درسی تولید و بررسی شده در شورای برنامه‌ی درسی سازمان را به نتیجه برسانیم. در جلسه‌ی امروز می‌توانیم گفت و گوی علمی برای رفع ابهام داشته باشیم تا خانم پازوکی این کار را در دفترشان مدل‌دار ادامه دهد.

رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی با تأکید بر اینکه موضوع جلسه‌ی ما برنامه‌ی درسی مکمل نیست بلکه تکمیل راهنمای برنامه‌ی درسی است گفت: برای شروع بحث نقشه‌ی کلی کار باید تعیین شود؛ از سال 99 این کار شروع شد ایستگاه‌‌های اصلی که ما دنبال کردیم مطالعات مبنایی بود که بسیار حائز اهمیت است.

دکتر ملکی با بیان اینکه در برنامه‌ریزی درسی بدون مطالعه قدم برداشتن، بیهوده است ادامه داد: در گام بعدی شوراها و کمیته‌‌های برنامه‌ی درسی تشکیل شد و به تدوین راهنماهای برنامه‌ی درسی رسیدیم؛ در سازمان هریک از این برنامه‌‌ها تحول راستین بود چراکه سعی داشتیم این برنامه را بر برنامه‌ی درسی ملی منطبق کنیم؛ برنامه‌ی درسی ملی از جهتی امام نرم‌افزاری تحول در برنامه‌ی درسی است.

وی افزود: آنچه مسلم است ساختار برنامه‌ی درسی ملی است که نباید به‌دلیل نواقص ترمز کنیم بلکه باید این موارد را برطرف کنیم. امروز باید مدل تدوین راهنماهای برنامه‌ی درسی بررسی شود. برای تکمیل راهنما باید با رویکرد تولید بسته پیش رویم چراکه قدم ما تولید بسته‌‌های یادگیری است.

معاون وزیر با اشاره به اینکه قدم بعدی اعتباربخشی است گفت: اشاعه و ترویج راهنمای برنامه‌ی درسی نیز ادامه راه خواهد بود؛ در بحث تدوین و تولید بسته‌ها در پایان شهریورماه خبرهای خوبی داریم الگوهای تولید بسته‌‌ها با رویکرد چند تألیفی را خواهیم داشت.

رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌‌ریزی آموزشی ادامه داد: در بحث اجرا و ارزشیابی چند کار داریم؛ هماهنگی با حوزه‌‌های اجرا در وزارتخانه بسیار اهمیت دارد اجرای آزمایشی بسته‌‌ها موضوعیت دارد چراکه در کار عملی اگر اجرای آزمایشی انجام نشود کار خام و نپخته خواهد بود. به‌طور مثال اگر قرار است برای 1401 حدود  10 درصد تولید بسته داشته باشیم باید اجرای آزمایشی نیز برای آن داشته باشیم.

تکمیل راهنماها با رویکرد تولیدی تهیه خواهند شد

ملکی گفت: اصلاح بسته‌‌ها و تداوم تولید، آموزش معلمان با رویکرد تحول و آموزش خانواده‌ها از دیگر موارد مهم است. سازمان پژوهش باید به قدری با خانواده‌‌ها ارتباط برقرار کند که برای آنان حوزه‌های یادگیری ملموس باشد.

وی درباره‌ی تکمیل راهنمای برنامه‌ی درسی افزود: در این مسیر اصل اول "صیانت از مسیر تحول" است که خود به نگهبانی نیاز دارد؛ مسیر تحول یعنی سند تحول بنیادین، برنامه‌ی درسی ملی و راهنماهای برنامه‌ی درسی تولید شده است.

معاون وزیر عنوان کرد: برنامه‌ی درسی ملی شفاف است البته ممکن است اشکال هم داشته باشد اما باید به تدریج برطرف شود. صیانت از مسیر تحول یک اصل است. "نگاه به تولید" نیز اصل دوم است در این بین هر مطلب تولید شده به‌عنوان یک "قاعده و نرم‌افزار" باید مشخص باشد.

رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی با تأکید براینکه باید برای تکمیل راهنمای درسی به تمام عناصر برنامه‌ی درسی توجه کنیم اظهار کرد: چهارمین اصل "ارتباط بین حوزه‌ای" است حوزه‌های 11 گانه که با پیش‌دبستان 12 حوزه می‌شود باید در تمام مراحل برنامه‌ریزی درسی حال همدیگر را بپرسند!

دکتر ملکی اصل پنجم را "عینیت و اختصاص" دانست و عنوان کرد: برای عینیت پیدا کردن مفاهیم باید مصداق داشته باشیم ما در تکمیل راهنمای برنامه‌ی درسی خود را به مصادیق نزدیک کنیم. این مصداق در هر حوزه متفاوت و بستگی به ماهیت دارد چراکه هر چه کار عینی‌تر باشد، کاربردی‌تر خواهد بود.

به همه عناصر باید توجه کرد

وی ادامه داد: بعد از این اصول به سمت چارچوب مفهومی تکمیل راهنماها می‌رویم؛ عناصر در راهنماها باید تکمیل شود؛ اهداف پایه‌های تحصیلی تعیین و سپس اهداف موضوعات درسی مشخص شود.

معاون وزیر ادامه داد: بعد از موضوعات باید عناوین درسی تعیین شود تا در عنصر هدف کار را تکمیل کنیم. برای تکمیل محتوا باید یک کار طولی و یک کار عرضی انجام دهیم تا عنصر محتوای ما تکمیل شود؛ در کار طولی باید 3 عنصر اصلی مهارت، ارزش و مفاهیم اساسی در محتوا داشته باشیم.

رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی گفت: باید در محتوا توالی را اجرا کنیم توالی یعنی "تحلیل محتوا در طول"؛ "وسعت یعنی فهم همسایگی‌های مفهومی با سایر دروس". عنصر زمان در برنامه‌ی درسی سه معنا و جایگاه دارد؛ یکی از مصادیق مفهوم زمان، "حد زمان" است، مصداق دوم، "زمان به مثابه‌ی توالی و دوره‌ی زمانی" است، هر برنامه‌ی درسی مکلف است به این سؤالات پاسخ دهد: برنامه‌ی درسی من چگونه به گذشته وصل می‌شود، چگونه در زمان حال مسائل یادگیرنده را حل می‌کند و برای آینده چه جهت‌گیری دارد؟ مصداق سوم زمان نیز "وقت" است.

وی به چارچوب مفهومی تکمیل راهنماهای برنامه‌ی درسی اشاره کرد و افزود: توالی سازماندهی طولی محتوا و وسعت نفوذ مفهومی، مهارتی و ارزشی یک محتوا در محتواهای دیگر است. باید ماهیت برنامه‌ی درسی را خوب بفهمیم.

ملکی پیرامون روش برنامه‌ریزی تکمیل محتوا عنوان کرد: تعیین توالی محتوا در این بخش شامل سطح روان‌شناختی متربی، ارتباط معنادار هر سطح با سطح قبلی و عینیت محتواست همچنین در بخش تعیین وسعت محتوا حد ضروری نفوذ محتوا به محتواهای موازی، تعیین وسعت متقابل و وسعت در هر سه رکن محتوا مطرح است.

دکتر علی محبی قائم مقام ریاست سازمان نیز در این جلسه توجه به اهداف و شایستگی‌های مشترک را یکی از پیشنهادهای خود درباره‌ی بحث مورد توجه جلسه بیان کرد.

وی چرخش‌های مهم تحولی، جدول دروس و عناوین هر پایه و تولید رمزینه‌های سریع پاسخ را از مهم‌ترین موضوعات اعلام کرد که باید به آنان توجه شود.

معصومه نجفی پازوکی سرپرست دفتر برنامه‌ریزی درسی و تولید بسته‌های تربیت و یادگیری آموزش عمومی و متوسطه‌ی نظری نیز در این جلسه درباره‌ی اهداف حوزه‌های یادگیری در هر دوره‌ی تحصیلی توضیحاتی داد.

دکتر حسن ملکی در بخش دوم صحبت‌های خود اظهار کرد: توجه به اهداف و شایستگی‌‌های مشترک لازم و ضروری است؛ در دل آن ارتباط حوزه‌ای و مسأله‌ی تلفیق نیز مهم است. چرخش‌های مهم تحولی که در مبانی نظری سند تحول بنیادین است، به‌عنوان تار و پود تحول نام برده می‌شود.

معاون وزیر با بیان اینکه برنامه‌ی درسی متناسب با اوضاع کرونا باید جدی گرفته شود ادامه داد: باید در سه سالِ اول ابتدایی با بهره‌گیری از شیوه‌ی تلفیق و محتوا کار را پیش ببریم تا با ذائقه‌ی کودک تناسب داشته باشد.

رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی در پایان درباره‌ی موضوعات پیشنهاد شده و سؤالات مطرح شده نکاتی را بیان کرد. وی ادامه داد: اهداف برنامه‌ی درسی باید مشخص باشد تا طرز تلقی از زمان نیز صورت بگیرد.

روش‌های مختلف تعیین زمان

دکتر حسن ملکی به سه روش تعیین زمان اشاره کرد و گفت: روش‌های تعیین زمان نیز اهمیت دارد؛ روش قیاسی، استقرایی و ترکیبی سه روش تعیین زمان است. در روش قیاسی هدف‌های دوره‌های تحصیلی مبنای تحلیل است که نهایتاً به جدول عناوین دروس همراه با زمان‌بندی برسیم و در روش استقرایی از داده‌های هر یک از حوزه‌های تربیت و یادگیری به یک قواره کلی‌تر یعنی جدول دروس دوره می‌رسیم. در روش قیاسی بیشتر از بالا به پایین می‌آییم و در روش استقرایی به خود حوزه‌ها می‌گوییم خواسته‌های شما چیست تا آن‌ها را مبنا قرا دهیم.

وی افزود: در روش ترکیب، دلالت‌های تعیین زمان برای هر حوزه مطرح است. با دو بسته دلالت مواجه هستیم که یک دسته برخاسته از اهداف دوره و دسته دیگر برخاسته از اهداف حوزه‌های تحصیلی است، بنابراین اهداف دوره و حوزه‌های تحصیلی و یادگیری در این روش دنبال خواهد شد که به یک جدول دروس دوره برسیم تا در آن جدول دروس تکلیف عناوین هر حوزه مشخص شود.

جدول دروس باید متوازن باشد

رئیس سازمان تصریح کرد: هر چه در ادبیات برنامه درسی بگردید درباره زمان و تنظیم آن دستورالعمل قطعی جا افتاده پیدا نمی‌کنید. بخشی از این کار قراردادی و توافقی است. اگر ما بخواهیم توافق کنیم یکی از چیزهایی که همه باید به آن پایبند باشیم ساحت‌های تربیتی است. بنابراین جدول دروس ما باید متوازن باشد زیرا ساحت‌ها، چنین چیزی را به ما می‌گوید. مبنای تربیتی ساحت‌ها هم رشد همه جانبه است.

او گفت: عنصر زمان یکی از عناصر برنامه درسی است. وقتی شما تصمیم‌گیری می‌کنید همانطور که در هر یک از عناصر هدف، محتوا و روش بدون ارتباط با عناصر جانبی نمی‌توانید به تصمیم قطعی برسید در مورد عنصر زمان هم این قاعده وجود دارد و صدق می‌کند.

سپس دکتر علی محبی درباره روش‌های تعیین زمان بیان کرد: به نظر می‌رسد که رویکرد قیاسی، استقرایی و ترکیبی برای تعیین جدول دروس خیلی هم خوب است، اما اگر بخواهیم دقیق‌تر راجع به زمان بحث کنیم و بگوییم که می‌خواهیم زمان را برای هر حوزه تربیت و یادگیری و هر موضوع درسی تعیین کنیم، شاید بشود این گونه ترسیم کرد که وقتی می‌گوییم رویکرد قیاسی، یعنی یک دانش‌آموز در طول 12 سال تحصیلش چه میزان ساعت دارد. کل این میزان شاید حدود 4 هزار ساعت باشد. بعد رویکرد قیاسی به ما می‌گوید که این 4 هزار ساعت بین دوره‌ها، پایه‌ها و حوزه‌ها و جدول دروس تقسیم شود. اما روش استقرایی می‌گوید که شما نیازسنجی کنید و براساس نیازسنجی برای هر حوزه تربیت و یادگیری، اهداف حوزه‌های تربیت و یادگیری و حدود محتوایی را با نگاه به اسناد تحولی مشخص کنید تا از طریق این روش از جزء به کل برسید.

محبی افزود: رویکرد ترکیبی که در اینجا جواب می‌دهد به این شکل است که ما به کل زمانی که در هر حوزه و در هر دوره داریم، نگاه کنیم و محتوایی که تولید کرده‌ایم را به نسبت کل بسنجیم. یعنی بخش استقرایی‌ آن محدوده زمان کلی است که ما داریم. در اینجا قیاس و استقراء در گروه‌های کانونی به کمک هم می‌آیند و با هم می‌نشینند و فکر می‌کنند و به یک توافق می‌رسند تا پایه‌ها و دروس را متناسب با حوزه‌ها تنظیم کنند.

هدف‌های متکثر را منقبض کنیم

در ادامه دکتر حسن ملکی ریاست سازمان اظهار داشت: مطرح شد که در تکمیل راهنماهای برنامه درسی، راهنمای تولید شده از قبل را هم تعدیل کنید. یکی از تعدیل‌ها می‌تواند این باشد که هدف‌های متکثر را قدری منقبض نماییم و کم کنیم و مبنای این تعدیل نیز اهداف دوره است. این کار را خود گروه‌ها انجام دهند. شما کار بزرگی انجام داده‌اید ولی ممکن است اشکالاتی در کار وجود داشته باشد و حالا که می‌خواهیم راهنماهای برنامه درسی را تکمیل کنیم این نواقص را حتی‌الامکان برطرف نماییم. پیشنهاد من این است که در هر دفتر یک کمیته فرا حوزه‌ای و فرا گروهی تشکیل دهید تا ابهاماتی که ایجاد می‌شود را از این طریق حل و فصل کنید.

ملکی سپس در پاسخ به سوالی درباره بحث تلفیق قرآن اظهار داشت: تلفیق قرآن با سایر دروس براساس فلسفه تربیتی ما یک ضرورت اعتقادی است. یعنی همه برنامه‌های درسی ما باید به طور منطقی یک جهت‌گیری دینی و قرآنی داشته باشند زیرا فلسفه تربیتی اسلامی و مبانی نظری اسناد تحولی این را به ما می‌گوید. این خاص قرآن و معارف است یعنی این دو باید در همه دروس حضور داشته باشند.

رئیس سازمان پژوهش افزود: تلفیق دروس با یکدیگر، مخصوصاً در دوره سه ساله اول ابتدایی، یک ضرورت تربیتی است، یعنی اگر در آنجا تلفیق انجام نگیرد بخشی از هدف‌های تربیتی حاصل نخواهد شد زیرا کودک در مرحله‌ای نیست که شما موضوعات مجزا از هم را به او تدریس کنید و یاد دهید و او هم رشد کند.

تقسیم‌بندی زمان باید ضمانت‌کننده رشد همه جانبه فرد باشد

معاون وزیر آموزش و پرورش در بخش نهایی جلسه در پاسخ به سوال یکی از حاضران مبنی بر اینکه حد اعلای زمان یادگیری دانش‌آموزان در یک شبانه‌روز چند ساعت تخمین زده شده است، بیان کرد: در این ارتباط هنوز شاغول قطعی تعیین‌کننده پیدا نکرده‌اند. بنده به عنوان فردی که در حوزه برنامه درسی تحصیل کرده‌ام به شما عرض می‌کنم که این سؤال همچنان سؤال است و یک نسخه شفابخش در این خصوص پیدا نشده است. زمان چیزی نیست که بشود در ارتباط با آن خط‌کشی کرد.

ملکی در پایان تأکید کرد: آنچه که مسلم است این است که عناوین درسی و تقسیم‌بندی زمان باید ضمانت‌کننده رشد همه جانبه فرد باشد که البته این کار کارشناسی هم می‌خواهد.

 

انتهای پیام