نسبت اختراعات به تولیدات علمی ایران چقدر است؟

نسبت اختراعات به تولیدات علمی ایران چقدر است؟

نتایج بررسی بین تعداد اختراعات ثبت شده و تولیدات علمی ایران نشان می دهد که روند رشد این دو شاخص، چندان با یکدیگر هماهنگ نبوده و تعداد اختراعات هرگز نتوانسته مانند تولیدات علمی رشد خود را حفظ کند.

تولیدات علمی برونداد و بیانگر تلاش‌های جوامع علمی و صنعتی ‏هستند. مطالعه‌ این بروندادها، گرایش‌های علمی و رویکردهای یک جامعه را نسبت به دنیای علم نشان می‌دهد. بررسی کمّی آنها نیز می‌تواند تصویری از حجم و گستردگی تلاش‌های علمی صورت‌گرفته توسط پژوهشگران منطقه یا جامعه‌ای خاص را ارائه کند. پروانه‌های ثبت اختراع یکی از مهم‌ترین این بروندادها محسوب می‌شوند.

از بین شاخص هایی که برای اندازه گیری برونداد فناوری در دسترس است، شاخص های بر اساس اختراعات ثبت شده می تواند سنجه مناسبی برای ارزیابی برونداد فعالیت های فناورانه تلقی شود.

مدارک اختراع حاوی اطلاعاتی جامع و مناسب در مورد اختراع هستند که در جای دیگری در دسترس نیست.همچنین آمارهای ثبت اختراع، منبعی منحصربه فرد برای تحلیل فرآیند تغییر فناوری هستند و در نبود شاخص های تمام عیار برونداد نوآوری، این شاخص بهرتین معیار ارزیابی برونداد نوآوری است.

اختراعات بیشتر به فرآیند پژوهش و توسعه مربوط می شوند و می توان آنها را به عنوان برونداد  پژوهش و توسعه در نظر گرفت.از این رو مکمل مهمی برای منابع سنتی اطلاعات جهت اندازه گیری اطلاعات علمی و فناوری است.

بر اساس گزارش مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی، امروز با اطمینان می توان گفت، در ایران نهادهای پشتیبان ارتقای کیفیت تولید و بالندگی فناوری در بدترین شرایط به سر می برند. برای اثبات این ادعا می توان به شاخص تعداد ثبت اختراعات مراجعه کرد.

بر اساس اطلاعات اداره ثبت اختراع سازمان مالکیت صنعتی، تعداد اختراعات ثبت شده مخترعان در ایران تا قبل از سال 1386 ، تقریباً هر ساله رشد داشته است اما از سال 1386 به بعد این تعداد کاهش یافته است.

به طوریکه تعداد اختراعات ایرانی ها از 262 اختراع در سال 1377 به 6 هزار و 783 اختراع در سال 1386 رسیده است. این در حالی است که به یکباره تعداد اختراعات در سال 1387 به 3 هزار و 570 اختراع تنزل می یابد اما در سال بعد آن جبران شده و به 5 هزار و 651 اختراع می رسد.

روند کاهش تعداد اختراعات ایرانی ها در سال های بعد ادامه می یابد و در نهایت به 2 هزار و 851 اختراع در سال 1393 می رسد.

این درحالی است که براساس پایگاه اطلاعات ISI و گزارش وزارت علوم، تحقیقات و فناوری تعداد مقالات انتشاریافته علمی در فاصله سالهای  1377 تا 1393 پیوسته درحال افزایش است. بخشی از این مقالات به حوزه هایی نظیر علوم اجتماعی، فرهنگی، هنری، سیاسی و... اختصاص دارند، اما به طور قطع بخش قابل توجهی از آنها نیز به حوزه های علوم و مهندسی مرتبط است.

حال این سؤال مطرح می شود که چرا تعداد اختراعات از یک روند صعودی مانند تعداد مقالات پیروی نمی کند؟ به عبارت دیگر می توان نتیجه گرفت بخش زیادی از فعالیت های پژوهشی نتوانسته اند در عمل مورد استفاده و ارزیابی قرار بگیرند و فقط تعداد کمی از آنها توانستهاند به پتنت تبدیل شوند.

این آمارها و نمودارها نشان می دهد که چندان نسبت متوازنی بین تعداد اختراعات و مقالات نمایه شده محققان ایرانی در پایگاه های معتبر علمی دنیا وجود ندارد و با وجود اینکه روند رشد تولیدات علمی صعودی است اما روند رشد تعداد اختراعات ثبت شده تداوم نداشته و گاهی هم با نوسان همراه بوده است و در نهایت از سال 1388 با روند کاهشی مواجه شده است.

بر اساس نتایج پژوهشی با موضوع «بررسی عملکرد نظام ثبت اختراعات ایران» ممکن است کاهش تعداد اختراعات ثبت شده به سختگیری بیشتر اداره ثبت اختراع در بررسی تقاضانامه های ثبت نسبت داده شود، اما بررسی های دقیق تر نشان می دهد که در سال های  اخیر علاوه بر تعداد اختراعات ثبت شده، تعداد تقاضانامه های ثبت اختراع نیز کاهش یافته است.

این در حالی است که در کشوری مثل کره جنوبی با حدود 48 میلیون جمعیت سالیانه بیش از 60 هزار اختراع ثبت می شود و در دو،سه سال گذشته آمار اختراعات کشور کوچکی چون فلسطین اشغالی( با تنها 8 میلیون نفر جمعیت) از تعداد اختراعات ایران پیشی گرفته است.

پژوهش دیگری برای تحلیل داده های اختراعات ثبت شده در ایران نشان داده است که سهم مخترعین منفرد ( افرادی که به خواست و هزینه خود اختراعی را انجام داده و آن را به نام خود ثبت کرده اند) از مجموع کل اختراعات ایران بسیار زیاد است. این سهم در سال 1387 معادل  83.4 درصد بوده است درحالی که در کشورهای پیشرو کمتر از 20 درصد است. برای مثال سهم نسبی مخترعان منفرد از کل اختراعات ثبت شده در هلند در سال 2008 میلادی تنها 19 درصد بوده و این سهم هم با سیاستگذاری های خوبی که انجام شده و افزایش تعداد  اختراعات شرکتهای خصوصی سال به سال در حال افزایش است. جای شگفتی نیست که بسیاری از اختراعات ثبت شده در ایران هیچگاه شانس تجاری شدن پیدا نکنند زیرا افراد مخترع معمولاً از دانش عمیق بازار و منابع کافی برای تجاریسازی اختراعات خود برخوردار نیستند.