معاون وزیر آموزش و پرورش و رئیس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی با تبیین هویت دوره های تحصیلی بر ضرورت شکل گیری انسجام هویتی در برنامه درسی تأکید کرد.
به گزارش روابط عمومی سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی، حجت الاسلام و المسلمین دکتر علی ذوعلم رئیس سازمان در جلسه با سرپرستان و کارشناسان 11 حوزه تربیت و یادگیری با اشاره به اینکه ماه مبارک رمضان ماه نزول قرآن کریم است، اظهارداشت: قرآن کریم یک منبع معرفتی وحیانی، اصیل، راهگشا و هدایت گر است.تلقی ما معمولا این است که هدایت قرآن هدایت فردی، شخصی، مربوط به امور اخروی و عبادی است؛ در حالی که این تلقی 100 درصد غلط است. یکی از ابواب معرفتی که در قرآن کریم وجود دارد بحث سنت های الهی است یعنی قوانین حاکم بر هستی و آفرینش. بزرگانی در این زمینه تأمل کرده اند و بنده هم به عنوان شاگرد آنها تأملاتی داشتم در اینکه سنت های الهی در عرصه تربیت در قرآن کریم چیست؟ قرآن کریم فراتر از اینکه به ما بایدها و نبایدها و خوب و بد را می گوید، درباره بیان هست ها و واقعیت هایی که در عرصه تربیتی نیز وجود دارد برای ما راهگشاست، آیا قرآن در این باره هم برای ما مطلبی دارد یا خیر؟ .
مهمترین بُعد تربیتی قرآن بُعد هست ها
وی گفت: به نظر می آید ما از این بُعد قرآن کریم کمی غافل بوده ایم. وقتی صحبت از تربیت قرآنی به میان می آید به سمت بایدها و نبایدها، نظام ارزشی می رویم و نه به سوی هست ها. شاید مهمترین بُعد معرفتی قرآن که می توانیم آن را به دست بیاوریم همان بُعد هست ها است. چند نمونه در این زمینه:
-این سنت الهی و امری تکوینی است که یک مربی حتی اگر پیامبر اکرم(ص)باشد اینگونه نیست که این متربی به طور کامل در اختیار مربی باشد. خدا هر کسی را دوست داشته باشد هدایت می کند که این مساله دلالت هایی در امر تربیت دارد که بسیار ارزشمند است.
- در یک قاعده تکوینی دیگر به طور مثال هر انسانی بر اساس شاکله خودش عمل می کند که بحث نیت، اختیار، شخصیت و فطرت تحقق یافته در فرد یا جامعه از آن به دست می آید که بر این اساس برای اصلاح هر فرد باید برای شاکله اش زمینه سازی کرد و نه اینکه شخصیت فرد و شاکله اش را اصلاح کرد.
دکتر ذوعلم با بیان اینکه بر اساس آیات قرآن تعقل و تفکر، ارجح و حاکم بر هر چیزی است، یادآور شد: پرورش اندیشه حتی بر هدایت نیز مقدم است. در کلام صریح بزرگان معرفتی و دینی ما وجود دارد که ما پیش از اینکه مسئول هدایت جامعه باشیم مسئول پرورش و رشد تعقل و تفکر جامعه هستیم بنابراین تاکید بر امر تفکر و تعقل یک امر بایسته ای نیست بلکه یک امر واقعی است.
توصیه به مسئولان و کارشناسان حوزه تربیت و یادگیری و قرآن و معارف اسلامی
وی به مسئولان و کارشناسان حوزه تربیت و یادگیری تفکروحکمت و قرآن و معارف اسلامی توصیه نمود بنیان های قرآنی تربیت را فراتر از حوزه تعلیم و تربیت و برای کل نظام تعلیم و تربیت، برای کل آموزش و پرورش استخراج کنند و آن را ارائه نموده و از آن دفاع کنند تا این نگاه در برابر نگاه های سوگرایانه، متحجرانه، سکولاریستی و التقاطی رشد و جریان پیدا کند که متاسفانه نظام آموزشی ما درگیر این نگاه ها است.
تأکید رهبر معظم انقلاب بر علم نافع
دکتر ذوعلم ضمن تبریک به معلمان، فرهنگیان، مربیان، هنرآموزان و اساتید به مناسبت روز و هفته بزرگداشت مقام معلم گفت: امسال رهبر فرزانه و حکیم انقلاب در پیام پرمایه شان به مناسبت روز معلم برای چندمین بار روی علم نافع تاکید کردند، نکته بسیار مهمی که حوزه های تربیت و یادگیری باید به آن توجه کنند.ایشان در پیامشان کار اصلی معلمان را پرورش اندیشه و دانش مخاطبان دانستند و اندیشه را مقدم بر دانش آورده اند. بحث دیگر ایشان "دانش و علمی اهمیت دارد که فکورانه و مبتنی بر اندیشه و دانش باشد".
وی ادامه داد: مصادیق علم نافع باید در هر کدام از این 11 حوزه تربیت و یادگیری مشخص شود و قبل از آن بایستی نگاه نقادانه داشته باشیم به آن چیزی که در این زمینه به دانش آموزان منتقل می کنیم. آیا این علم نافع هست یا خیر؟ بسیاری از مباحث درسی ما گسترده است ولی کدام یک از این مباحث درسی از پایه اول تا دوازدهم واقعا نافع است؟ شاخص های این نافع بودن چیست؟ نافع برای خود، خانواده، نافع برای زیست در کشور جمهوری اسلامی ایران، نافع برای زیست در جهان امروز و نافع برای پیشرفت کشور در آینده و... . به یک چارچوب منطقی، مستدل، به روز و روز آمد ناظر به نیازهای امروز و فردا، ناظر به سطح و درک توان شناخت دانش آموزان.برای نقش خود دانش آموز در جامعه باید علم نافع سنجیده شود. روان شناسان تربیتی و مدیران درسی باید یک چارچوب ارائه دهند و بگویند از دیدگاه نظام جمهوری اسلامی ایران علم نافع این است.
رئیس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی با بیان اینکه علم نافع یعنی چه آموزشی به درد دانش آموز می خورد، افزود: از این جهت خلاء زیادی وجود دارد. برای کاری که دوستان انجام می دهند برای همین 6 ماه ابتدایی سال یکی از اسناد پشتیبان و مهم در بررسی برنامه درسی همین پیام رهبرمعظم انقلاب و تاکید ایشان به علم نافع است.
باید هویت دوره های تحصیلی را مشخص کرد
دکتر ذوعلم در ادامه با تأکید بر اینکه باید هویت دوره های تحصیلی را مشخص کرد، افزود: آن مقاله ای که در این خصوص قبلا ارائه شده، اولاَ خیلی ناقص است که به نقص نویسنده آن بر می گردد. ثانیاً خیلی عمیق و گسترده است و به آن کمتر پرداخته شده است. سعی کردم درباره آن مقاله توضیحات دیگری ارائه کنم. ما نیاز داریم به اینکه برای دوره های تحصیلی هویتی تعریف کنیم؛ البته این هویت مفهومی خاص دارد و برای دوره های تحصیلی اینجا مفهومی عام دارد. مقدمه ای عرض کنم برای رسیدن به هویت دوره ها باید مطرح کنیم که روش چیست؟ سطحش چیست؟
وی ادامه داد: سطح تعیین هویت دوره های تحصیلی یک سطح فلسفی و نظری است یعنی با استنباط و استفاده از مبانی ارزش شناسی، انسان شناسی، معرفت شناسی و مبانی تربیتی در نگاه آموزشی، در آن سطح باید این مسئله را مشخص کنیم. البته سطح علم روان شناسی آموزشی و تربیتی نیست چون ناظر به پارادایم تربیتی حاکم بر نظام تربیتی ماست و روش آن نیز روش استنباطی و تفهمی است یعنی از مجموع این مبانی با نیم نگاهی به چالش ها بتوانیم به این هویت برسیم. از کلید واژه های کلان و اساسی مبانی نظری می توان به هویت این دوره ها رسید البته باید قابل استدلال باشد که از کلیت این مبانی نظری استخراج شده باشد.
رئیس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی به مرحوم علامه جعفری و تعبیر ایشان درباره آرمان و هدف از زندگی به نام حیات معقول اشاره کرد و گفت: این علامه بزرگوار اعتقاد داشت که انسان باید به حیات معقول بیندیشد و وجه تمایز انسان و حیوان هم همین عقل است.
ایشان در مورد ویژگی های هویت دوره های تحصیلی ادامه داد:برای شکل دادن به هویت دانش آموزان باید از یک وحدت مصداقی برخوردار باشد چون نمی توانیم بگوییم که از پایه سوم بچه ها را به سمت یک هدف ببریم و بعد مسیر را عوض کنیم. یعنی در ضمن نشان دادن تفاوتها باید تفاوت از نوع حیث حقیقی.به همین جهت باید از طریق یک شبکه مفهومی تعریف شود.
وی ادامه داد: هویت دوره های تحصیلی همراه با فطرت و تمدن باید تعریف شوند. یعنی آن هویتی که مبتی بر فطرت است، هویتی که بستر تمدن سازی است و به تمدنی که ما دنبال آن هستیم هویت می دهد. کدام فطرت مدنظر ماست،؟ فطرتی که می تواند امتداد پیدا کند به جامعه و فطرتی که بستر تمدن سازی نوین باشد.وقتی در شبکه مفهومی چیزی را تعریف می کنید به کلید واژه ها شناسنامه می دهد. نکته بعدی اینکه این سه مفهوم، باید درهم تنیده باشد و اینها در طول هم نیستند و اینها سه بعد هستند و هر کدام یک شأن را تامین می کنند. نکته مهم دیگر این است که برای ما به عنوان نظام تربیتی جمهوری اسلامی ایران که به دنبال یک نظام تربیتی مبتنی بر ارزش های انقلابی، اسلامی و بومی خودمان هستیم و یک خط متمایزی با نظام های تربیتی رایج داریم که این را نمی توانیم پنهان کنیم.
تمایز نظام آموزشی ما با مبانی تربیتی در غرب
این پژوهشگر تعلیم و تربیت ادامه داد: به صراحت می گوییم ما از مبانی تربیت در دوره کنونی غرب که از نگاه فلسفی عقل خود بنیاد، مبتنی بر اومانیسم و لیبرالیسم سرچشمه گرفته متمایز هستیم. همانطوری که دوستان ما در پاورقی مبانی نظری تحول به خوبی ارائه کرده اند که ما این فلسفه تربیت در جمهوری اسلامی را می گوییم که متمایز بشود از آن فلسفه های سکولاریستی و اگر آن را نگوییم انصاف علمی و صداقت علمی را رعایت نکرده ایم. برخی دوستان و همکاران علمی و فکری ما ممکن است فکر کنند این همان تربیت ایدئولوژیک به معنای منفی است ولی این آن نیست و باید توضیح دهیم. مبانی نظری تحول تیغ دولبه ای است که با یک لبه سکولاریزم و با لبه دیگر تحجر را می زند. وقتی صحبت از اندیشه ورزی و عقل محوری می شود یعنی آن تربیت های متحجر را هم قبول ندارد. نظام آموزشی ما باید با نظام آموزشی غربی ها متمایز باشد و در یک نگاه کلان، تمایز کارکرد و هدف دوره ما را مشخص کند البته باید قابلیت امتداد و تبدیل داشته باشد. یعنی این عناوین که برای دوره ها قرار می دهیم چنان ظرفیتی داشته باشد که الهام بخش به اهداف و راهنمای تدوین اهداف باشد، این عناوین باید کارکرد داشته باشد.
دکتر ذوعلم با اشاره به مقاله اش در خصوص هویت دوره های تحصیلی، اظهارداشت: برای 4 دوره تحصیلی باید اهدافی در نظر بگیریم. برای دوره ابتدایی بیشتر روی فطرت تمرکز کنیم. به عبارتی پیش از دبستان باید روی شادی و نشاط و در 3 سال اول ابتدایی باید روی بیداری فطرت متمرکز شویم. معلم باید دانش آموزان ابتدایی را با تکریم صدا بزند و در سه ساله دوم ابتدایی شکوفایی فطرت رخ دهد و توانمندی در آداب و مهارت ها توجه شود تا دانش آموز ما آخر دوره ابتدایی به خود یابی، خودآگاهی اجمالی و خود باوری رسیده که هم تکریم می شود و هم دیگران را تکریم می کند. در دوره اول متوسطه تأکید روی هویت است و دوره دوم متوسطه بحث تمدن مطرح است. نظام آموزشی را بر این مبنا قرار داده ایم که بتوانیم دانش آموزان را به یک خودسازی جامع و عمیق برسانیم که به عناصر فعالی در جامعه پردازی تبدیل شوند و در جامعه نیز یک عنصر فعال، خلاق، تصمیم گیر، اثر بخش و چهره باشند.
رئیس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی در ادامه با طرح این پرسش که این هویت که مطرح می شود چه تعریفی دارد؟ گفت: هویت با همان تعریفی که در اسناد تحولی با در نظر گرفتن آن 5 عنصر به عنوان مولفه های هویت یعنی عناصر ترکیبی از بینش ها، باورها، گرایش ها، تصمیمات اعمال مداوم فردی و جمعی است. کمی این موارد را تنقیح کردیم که این مولفه های هویت چیست؟ اولین مورد تفکر و اندیشه فرد بود که این تفکر به فرد هویت می دهد. اولین چیزی که انسان می تواند بازآفرینی کرده و در خود پرورش دهد اندیشه است. موارد بعدی باور یعنی همان ایمان که باور اصلا نشان دهنده ایمان نیست، گرایشات و اعمال مداوم که اخلاقیات از آن به دست می آید و دانش افراد که همان توانمندی ها است.ما در کلیت دوره های تحصیلی به هویت توجه داریم.
جامعه پردازی مقدمه ای برای تمدن سازی
حجت الاسلام ذوعلم با بیان اینکه طبق مبانی نظری تحولی اساسا نظام آموزشی خودمان را بر مبنا قرار داده ایم که بتوانیم دانش آموزان را به یک خودسازی جامع و عمیق برسانیم که آنها عناصر فعالی شوند برای مشارکت در جامعه پردازی شوند، گفت: باید دنبال این باشیم که این عناصر فعال چهره و تاثیرگذار معنادار باشند و جامعه پردازی مقدمه ای بر تمدن سازی است. این خود سازی، جامعه پردازی که در بیانیه گام دوم آمده چیز تازه ای نیست بلکه در اینجا پردازش تازه ای شده است. در یک نگاه دیگر اساسا منظومه اجتماعی اندیشه اسلامی ناب عبارت از توحید(مصداق فطرت)، فرهنگ و پیشرفت تمدنی است. پیشرفت و تعالی جویی فطری ترین خواسته هر انسانی است ولی این پیشرفت باید بر اساس یک فرهنگ درست باشد و آن فرهنگ درست هم چیزی است که براساس فطرت توحیدی شکل گرفته باشد. هدف نظام آموزشی نمی تواند چیزی جز هدف جمهوری اسلامی باشد.
وی با اشاره به اهمیت بحث نظام معیار اسلامی وغایت حقیقی زندگی انسان و حیات طیبه، تأکید کرد: یکی از کارهایی برنامه درسی ملی انجام داد این بود که این نظام معیار اسلامی را تنقیح و تعریف کرد و گفت این نظام معیار شامل 5 ارزش اساسی عقل، ایمان، علم، عمل و اخلاق است. مولفه های هویت نیز معرفت، شناخت، بینش، عمل صالح، باور و میل اختیاری فردی و جمعی است.
ایشان ادامه داد:لایه های هویت نیز شامل هویت انسانی، دینی، مذهبی، قومی، ملی، جنسیتی، حرفه ای و خانوادگی است. یک بحث فلسفی وجود دارد که آیا هویت یک امر بسیط است یا مرکب؟ که باید به آن تأمل کرد. امر بسیط یعنی قابل تجزیه نبودن و مبسوط یعنی گسترده و اگر هویت امر بسیطی باشد می توان گفت انسان هویت های مختلفی دارد اما اگر هویت یک امر بسیط باشد نمی توان گفت انسان دارای هویت های متعددی هستند بلکه می توان گفت این امر بسیط دارای درجات مختلفی است و یک امر بسیط می تواند مراتب ظهور و بروز مختلفی می تواند داشته باشد ولی نمی تواند متعدد باشد. آن نگاه عمیق هستی شناسی که نسبت به هویت انسانی در انسان شناسی است اقتضا می کند که ما هویت را فراتر از امر اعتباری و یک امر حقیقی بدانیم که یک امر بسیط است.
وی بیان کرد: اگر بگوییم مولفه های حقیقت ایمان، عمل و اخلاق است که دیگرغربی و شرقی و زن و مرد ندارد یعنی تربیت دینی یک تربیت وحدت بخش در سطح ملی و جهانی و فراجنسیتی است. همین هویت است که در امتداد تمدن سازی می تواند به بحث انتظار بینجامد. یکی از مشکلات ما این است که دانش آموز در کتاب ادبیات با یک تأکید مواجهه می شود و در کتاب دیگر با تاکید دیگر؛ به همین دلیل باید انسجام هویتی در برنامه درسی و حوزه های مختلف هویت شکل بگیرد.
ذوعلم بیان کرد: همه انسان ها دارای هویت کاملا واحدی هستند و اگر در عمل دچار غفلت از آن می شوند به معنی نداشتن هویت نیست ولی در برخی مواقع توجه به دنیا باعث بازماندن از هویت انسانی می شود. اگر هویت انسانی تحویل هویت جهانی شود، دچار لغزش خواهیم شد و اگرهویت جهانی به تمدن امروز بشری و هویت غربی تحویل شود به یکباره متوجه می شویم که در جای دیگری هستیم.
رییس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی گفت: هویت درهمه دوره ها و حوزه ها امری جاری است. اگر به دنبال این هستیم که دانش آموز ما به تربیتی دست پیدا کند که درتعریف این تربیت تکوین و تعالی هویت آورده شده است بنابراین روش ما برای تکوین چیست؟ ممکن است فردی دچار اختلال و اغتشاش هویتی بشود. هویت شناسنامه ای نیست؛ بلکه امری حقیقی است. وقتی می گویم تکوین هویت یعنی هویت فعلی فرد شناخته شود و خودش هویتش را شکل بدهد به گونه ای که فرد به اصفهانی و کرد و فارس بودن افتخار نکند. اساساً گرانیگاه نظام تربیتی در مبانی نظری تحول، کلید واژه هویت است که بسیارعمیق است. تنقیح هویت و تکوین هویت به آن معناست که دانش آموز را به این سمت سوق دهیم.
رئیس سازمان پژوهش در ادامه بیان کرد: یکی از چالش های ما در مدارس مخصوصا در دوره اول متوسطه و یا استان های چند قومیتی، هویت است؛ که نشان می دهد نتوانسته ایم هویت را شکل دهیم. در نکات تربیتی ابعاد هویتی اعتباری جایگاهی ندارد. اهداف هر دوره به خوبی تدوین نشده و باید این موارد را اصلاح کنیم.
ارسال نظر