دلایل معادل سازی واژگان خارجی در کتب درسی اعلام شد

به گزارش روابط عمومی و امور بین الملل سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی، دکترمحمود امانی طهرانی مدیرکل دفتر تألیف کتب ابتدایی و متوسطه نظری در گفت‌وگو با خبرنگار آموزش و پرورش خبرگزاری فارس در خصوص استفاده از معادل فارسی واژگان خارجی در کتاب‌های درسی، اظهار داشت: استفاده از واژگان فارسی و معادل خارجی را از پایه هفتم شروع کرده‌ایم و در بعضی از نقاط و محتوای کتاب، واژه بیگانه در متن آمده و واژه معادل فارسی در داخل پرانتز بیان شده و در بعضی محتوای کتاب نیز واژه فارسی در متن اشاره شده و واژه بیگانه در داخل پرانتز آمده است.

امانی طهرانی با واکاوی دلایل تغییرات گسترده اصطلاحات بیگانه و معادل‌سازی فارسی در کتاب‌های پایه دهم، افزود: دلیل این امر، آن است که تعداد واژگان علمی در آن زیاد است و بیشتر نام اندامک‌ها در زیست‌شناسی مطرح است؛ البته تعداد این واژه‌ها در متوسطه اول کم و حدود 20 کلمه است.

مدیرکل دفتر تألیف کتب ابتدایی و متوسطه نظری اضافه کرد: در کتاب زیست‌شناسی پایه دهم تعدادی واژگان خارجی استفاده شده که معادل‌سازی شده است یعنی واژه مصوب بیان شده و واژگان بیگانه که برای معلمان آشناتر هستند را در داخل پرانتز قرار داده‌ایم.

وی یادآور شد: وقتی دانش‌آموزان برای اولین بار با واژگان بیگانه آشنا می‌شوند، هیچ شناختی نسبت به آن ندارند؛ برای نمونه «واکوئل» یا «میتوکندری» واژه تخصصی است که در جامعه مطرح نیست بنابراین چه در اولین برخورد به جای میتوکندری بگوییم «راکنده» یا «میتوکندری»، هر دو واژه برای دانش‌آموز جدید است، اما برای معلمان به دلیل آشنایی قبلی متفاوت است.

امانی طهرانی در پاسخ به این پرسش که «آیا تعاملی به صورت مستمر بین دفتر تألیف کتب درسی و فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی در خصوص معادل‌سازی واژگان بیگانه وجود دارد؟»، تصریح کرد: در خصوص تغییر واژگان سه مبنا وجود دارد؛ اولین مبنا، مبنای فرهنگی و هویتی است و اعتقاد داریم زبان فارسی به مثابه زبان کامل و علمی است که درصدد حفظ بقای همه‌جانبه خود است و ما نیز برای توانمندسازی زبان فارسی تلاش می‌کنیم.

مدیرکل دفتر تألیف کتب ابتدایی و متوسطه نظری عنوان کرد: گروهی از مخالفان معادل‌سازی واژگان، مطرح می‌کنند چه دلیلی دارد که علم را با زبان فارسی یاد گیریم بلکه باید از ابتدا آن را به زبان انگلیسی فرا گیریم؛ باید بگوییم ما قصد نداریم زبان فارسی را به تدریج به دست خودمان تضعیف کنیم بلکه قصد حفظ زبان فارسی را داریم.

وی، مبنای دوم در تغییر واژگان خارجی را آموزش برشمرد و گفت: کلمات و واژگانی که بُن فارسی دارند، برای دانش‌آموزان آشنا هستند و این ترجیح آموزشی دارد؛ وقتی برای نمونه واژه میتوکندری به کار می‌بریم، هم‌خانواده زبانی برای آنها ندارد یا برای واژه واکوئل هیچ معنی به ذهن متبادر نمی‌کند.

امانی طهرانی گفت: استاد حسین گل‌گلاب به جای واژه پتال «گلبرگ» را مطرح می‌کند، به جای واژه سفال «کاسبرگ» و یا به جای واکوئل «کُریچه» را عنوان می‌کند و این کلمات، کلمات فوق‌العاده‌ و معناداری هستند و از قدیم نیز رایج بوده‌اند.

 

وی در تشریح وجود چنین واژگانی در کتاب‌ها بیان داشت: برای نمونه در رده‌بندی جانداران مانند کلمات تاژکداران، دم اسبیان، بازدارگان و طنابداران از قبل نیز در کتاب‌ها بوده و به راحتی پذیرفته شده است و الان اتفاق خاصی نیفتاده است.

امانی طهرانی در خصوص اینکه امروزه موضوع استفاده از واژگان خارجی نوعی کلاس اجتماعی شده است، تأکید کرد: این یک نوع خودباختگی فرهنگی است و اعتقاد داریم الان که در فضای مجازی به میزان زیادی به ایران، ایرانی بودن و پادشاهان گذشته حرف‌هایی را نسبت می‌دهیم،‌ حال چطور در مقابل واژه‌سازی که شرط بقای یک زبان است، مقاومت می‌کنیم.

وی تصریح کرد: بعضی از کشورها به طور اساسی اعلام کرده‌اند که زبان مادری را رها کرده و زبان انگلیسی را به صورت مشترک انتخاب کرده‌اند، اما در ایران زبان فارسی، سال‌ها فصل مشترک ملت بوده است و باید قدر آن را بدانیم.

مدیرکل دفتر تألیف کتب ابتدایی و متوسطه نظری افزود: از افرادی که در ظاهر سینه‌چاک فرهنگ و تمدن قدیم ایران هستند، تعجب می‌کنم؛ چراکه وقتی در مقابل معادل‌سازی واژگان خارجی قرار می‌گیرند، به راحتی اعلام می‌کنند لزومی بر معادل‌سازی واژگان خارجی نیست.

وی اظهار کرد: آنها در این مسیر استدلال‌های ناآگاهانه به کار می‌برند و بیان می‌کنند، واژگان علمی در سراسر دنیا یکی است، در حالی که به واقع این طور نیست؛برای نمونه فرانسویان به کلماتی مانند «ایدز» که در تمام دنیا متداول است، «سیدا» می‌گویند و «ایمیل» را «کوریل» می‌گویند، آنها قانونی به نام «وتوبون» گذاشته‌اند و کسانی که واژگان فرانسوی را به کار نبرند، جریمه می‌کنند.

 

*دانش‌آموزانی که در دوره قبل با واژگان قبلی آشنا هستند،‌ با واژگان خود امتحان کنکور می‌دهند

امانی طهرانی در خصوص اینکه «دانش‌آموزان در پایان تحصیلات متوسطه دوم باید برای آزمون سراسری دانشگاه‌ آماده شود، اما فقط کتاب‌های درسی با این تغییرات روبه‌رو می‌شود و جزوات کنکور مطابق با واژگان خارجی تدوین شده است، حال چه تمهیداتی در این خصوص اندیشیده شده است؟»، عنوان کرد: این پرسش، بسیار کاربردی است؛ در خصوص کنکور چند نکته وجود دارد،‌ اولاً معادل‌سازی واژگان را از پایه دهم شروع کرده‌ایم و دانش‌آموزانی که در دوره قبل با واژگان قبلی آشنا هستند،‌ با واژگان خود امتحان می‌دهند.

مدیرکل دفتر تألیف کتب ابتدایی و متوسطه نظری بیان داشت: این اشتباه است که در بعضی از برنامه‌های صدا و سیما به دلیل ضعف کارشناسی موجود، اعلام می‌کنند سرانجام واژگان در کنکور سراسری چه می‌شود؟ تجربه این کار مربوط به دیروز و امروز نیست؛ بلکه سال‌هاست این مسیر را می‌رویم و می‌دانیم کوچکترین تغییر چه تبعاتی دارد و باید چگونه آن را انجام داد.

وی تأکید کرد: این موضوع در کنکور مشمول دانش‌آموزانی می‌شود که کتاب‌های جدید را بخوانند؛ دومین نکته، ممکن است بیان شود، برخی از دانش‌آموزان داوطلب سال بعد نیز باید در کنکور سراسری شرکت کنند و در این خصوص نیز ما تا سال‌ها نیز برای واژگانی که در سؤالات کنکور به کار می‌برند، به سازمان سنجش آموزش کشور اعلام می‌کنیم که هر دو واژه را در آزمون به‌کار گیرند.

امانی طهرانی خاطرنشان کرد: سومین نکته در این خصوص این است که «آیا این معادل‌سازی سبب نمی‌شود تا دانش‌آموزان با متون زبان انگلیسی ارتباط برقرار کنند؟»؛ باید پاسخ دهیم یک مکانیزم کارآمدی را در حال ایجاد در کتب جدید هستیم که در حال حاضر نیز مقداری از این کار انجام شده است و به شدت نیز ادامه خواهد داشت.

 

مدیرکل دفتر تألیف کتب ابتدایی و متوسطه نظری افزود: بحث واژه را به علاوه واژه معادل،‌ به عنوان یک خواندنی علمی و آموختنی آن هم با تلفظ درست در نظر گرفته‌ایم و این موضوع افرادی را طلب می‌کرد تا از نگاه بالاتر بنگرند و تصمیم صحیح و درازمدت برای آن بگیرند؛ این کار، سطحی، بدون برنامه‌ و ضربتی نیست؛ اینکه چرا از پایه دهم معادل‌سازی را به طور گسترده‌تر آغاز کردیم، به این خاطر است که پایه دهم سه سال آموزش رسمی بوده و منتهی به کنکور است.

مدیرکل دفتر تألیف کتب ابتدایی و متوسطه نظری اظهار داشت: البته در این پایه جای این نبود تا بخواهیم معادل‌سازی را برای بعضی واژگان انجام دهیم؛ در نتیجه یکی از اهداف، فرهنگ‌ هویتی فارسی است؛ هدف دوم، بحث آموزشی و سومین دلیل، عقلانی و قانونی است.

امانی طهرانی در تشریح اهداف عقلانی و قانونی معادل‌سازی واژگان خارجی، افزود: گروه واژگانی فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی، گروهی است که در آن سه تخصص وجود دارد؛ یکی رشته تخصصی مانند زیست‌شناسی و فیزیک است که در آن برجسته‌ترین افراد آن رشته‌ها هستند.

وی عنوان کرد: دومین گروه، تخصص زبان‌شناسی و سومین گروه، تخصص زبان و ادبیات فارسی است و این گروه‌ها واژگان معادل را پیشنهاد می‌دهند؛ در نتیجه عقل حکم می‌کند رجوع به نظرات این متخصصان را بر نظرات از هم گسیخته افراد دیگر ترجیح دهیم.

*دستور صریح رئیس جمهور به همه دستگاه‌ها برای به کارگیری مصوبات فرهنگستان

 

مدیرکل دفتر تألیف کتب ابتدایی و متوسطه نظری با بیان اینکه قانون نیز برای فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی جایگاه در نظر گرفته است،گفت: دستور صریح رئیس جمهور به همه دستگاه این است که مصوبات فرهنگستان در همه جا به کار گرفته شود.

امانی طهرانی تأکید کرد: تفاوت آموزش و پرورش با دیگر دستگاه‌ها این است که آموزش و پرورش زیرساختی بوده و در نقطه‌های اولیه این واژگان را تعریف می‌کند، اما بقیه دستگاه‌ها باید در مسیر آموزش و پرورش حرکت کنند.

وی تصریح کرد: باید تصمیمی همراه منطق و عقلانیت در این خصوص گرفته می‌شد که چنین تصمیمی صورت گرفت؛ البته نکته‌ای که توجه‌ها را به خود جلب کرد، آن است که در کتاب‌های جدید «زیست‌شناسی» در یکی از فصل‌ها آن هم به خاطر ماهیت فصل که اندامک‌ها در آن زیاد ذکر شده است، این موضوع بیشتر به چشم آمده است

مدیرکل دفتر تألیف کتب ابتدایی و متوسطه نظری یادآور شد: بسیاری از متن‌هایی که در فضای مجازی می‌بینیم که به صورت مضحکه و تمسخر بیان می‌شود، متن‌های کتاب زیست نیست بلکه توسط عده‌ای تهیه شده و مایه سرگرمی است.

*آموزش مدرسان کشوری برای آموزش معلمان پایه دهم و ششم

امانی طهرانی در خصوص اینکه «معلمان تا چه حد در خصوص واژگان معادل فارسی توجیه شده و آموزش دیده‌اند؟»، یادآور شد: از هفته آینده دوره‌های آموزش مدرسان کشوری آغاز می‌شود؛ یعنی مدرسانی که بعداً مدرس معلمان می‌شوند و آموزش آنها توسط مؤلفان کتب درسی انجام شده و مربوط به تمام کتب پایه دهم و ششم دبستان است.

وی افزود: در این دوره آموزشی، بخشی مربوط به واژگان معادل وجود دارد، به علاوه مواد آموزشی کاملی را از راه‌های مختلف در اختیار معلمان قرار می‌دهیم؛ آنها را به سایت گروه زیست‌شناسی ارجاع داده‌ایم و در آن چگونگی معادل‌سازی واژه‌ها، اینکه واژه انگلیسی و فارسی آن چگونه بوده و چه معنایی دارد، بیان شده است.

مدیرکل دفتر تألیف کتب ابتدایی و متوسطه نظری خاطرنشان کرد: برای نمونه؛ در فضای مجازی اعلام شده است واژه «اپی‌گلود» به جای «بر چاک نای» است که توضیح داده شده است در ناحیه بالای نای در منطقه تارهای صوتی شکافی داریم که در زبان فارسی از قدیم به آن «چاک‌ نای» گفته می‌‌‌شده است و غده‌ای که بر روی آن قرار دارد «بر چاک‌ نای» گفته می‌شود.

امانی طهرانی تأکید کرد: اگر فردی بدون توضیح این واژه را بخواند، ممکن است بیان کند معادل آن نامناسب است؛ ضمن اینکه علاوه بر آموزش معلمان، جزواتی ‌آماده شده است و در کتاب راهنمای معلم و در ویژه‌نامه رشد تحول پایه دهم، مطالبی بیان شده است.

وی در پاسخ به این پرسش که «آیا تعاملاتی با وزارت علوم، آموزش عالی و دانشگاه انجام شده استـ»، یادآور شد: تجربه‌ای که در رشته فیزیک و شیمی وجود دارد،‌ این است که وقتی حرکتی را آغاز کرده‌ و جلو می‌رویم، به تدریج در دوره دانشگاه نیز متداول می‌شود.

مدیرکل دفتر تألیف کتب ابتدایی و متوسطه نظری متذکر شد: الان در کتاب‌های فیزیک دانشگاهی به جای کلمه‌های انگلیسی «مومنتوم»، «ویکتور» کلمه‌های آشنایی مثل «پرتابش»، «برآیند»، «تکانه» وجود دارد.

امانی طهرانی افزود: در رشته زیست‌شناسی نیز چنین است و این کلمات نیز به تدریج وقتی وارد دوره دانشگاه می‌شود و مقبولیت خود را پیدا می‌کند، از نو بودن و ناآشنایی عبور می‌کند؛ البته تجربه تاریخی واژه‌گزینی نشان می‌دهد که صد درصد کلمات نیز مورد قبول مردم قرار نمی‌گیرد.

وی گفت: بعضی از واژگان داریم که دیر به میان مردم آمده است، اما حالا جا افتاده و به خوبی استفاده می‌شود مانند «یارانه» به جای «سوبسید» بیان می‌شود.