معلم فقط انتقال دهنده معلومات نیست، بلکه راهبر آموزشی است

به گزارش روابط عمومی و امور بین الملل سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی، حجت الاسلام و المسلمین دکتر محمدیان در دیدار با جمعی از فعالان فرهنگی- آموزشی خارجی که با هدف آشنایی با فرایند تدوین، تولید، چاپ و توزیع کتب درسی از سازمان پژوهش بازدید کردند، اظهار کرد:

خوشحالم از اینکه در این ماه مبارک(شعبان المعظم) و در آستانه ماه مبارک رمضان خداوند منان توفیق دیدار با شما را نصیبم کرد.

دوماه رجب و شعبان مقدمه ورود به ماه رمضان است که در روایات از آن به نام ماه امت نام برده شده است.(ماه رجب، ماه خداست. ماه شعبان، ماه پیامبر(ص) است و ماه رمضان، ماه بندگان خداست). در این دوماه آماده می شویم تا وارد ماه مبارک رمضان شویم.

وی با اشاره به روایتی اضافه کرد:  ماه رمضان، ماه خداست و آن ماهى است که خداوند در آن حسنات را مى‏افزاید و گناهان را پاک مى‏کند و آن ماه برکت است. من از شما التماس دعا دارم.

دکتر محمدیان با اشاره به حدیث شریف انما بعثت معلما، شغل معلمی را از شریف ترین مشاغل بر شمرد تا جائی که خداوند و پیامبرانش نیز به معلم بودن خود افتخار می کردند.

وی تفکر را نوعی عبادت توصیف و به استناد روایتی افزود: تفکر یک ساعت بهتر از عبادت یک سال است.

دکتر محمدیان در بخش دوم سخنان خود به معرفی سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی و ماموریت های آن پرداخت.

وی اظهار کرد: سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی یکی از سازمان های وابسته به وزارت آموزش و پرورش است که علاوه بر برنامه ریزی تولید، چاپ و توزیع سالانه قریب 1200 عنوان کتاب با تیراژ 130 میلیون جلد مربوط به 12 سال تحصیلی(از پایه اول ابتدایی تا پایان دوره متوسطه وپیشدانشگاه) را بر عهده دارد.

معاون پژوهش وزارت آموزش و پرورش ضمن معرفی آقایان دکتر محمود امانی تهرانی به عنوان مدیرکل دفتر تالیف کتب ابتدایی و متوسطه نظری، آقای مهندس دوراندیش به عنوان مدیرکل دفتر تالیف کتب فنی-حرفه ای و کاردانش. آقای ناصری به عنوان مدیرکل دفتر انتشارات و تکنولوژی آموزشی که مسئولیت تولید قریب 40 میلیون مجلات رشد برای سطوح مختلف دانش آموزی، معلمی و اولیاء را عهده دارمی باشند و سرکار خانم نیک روش مدیر کل دفتر نظارت بر چاپ و توزیع کتب درسی، اضافه کرد: خانم دکتر رمضانی معاون آقای امانی در جلسه حضور دارند. آقای محمدی نیز به عنوان مشاور و رئیس اداره روابط عمومی و امور بین الملل سازمان انجام وظیفه می نمایند.

وی اضافه کرد: علاوه بر این ها تولید محتوای الکترونیک هم داریم که در بستر شبکه ملی رشد در اختیار مخاطبان اعم از معلمان، مدیران، دانش آموزان و اولیای آنان به نشانی www.roshd.ir قرار می گیرد.

دکتر محمدیان تصریح کرد: کتابهای درسی ما بر اساس یک برنامه که به آن برنامه درسی ملی گفته می شود تولید می شود که خود یکی از زیر نظام های سند تحول آموزش و پرورش کشور است که در آن هدف اصلی دست یابی به مراتبی از حیات طیبه به عنوان هدف اصلی بیان شده است.

الگوی هدف گذاری ، چارچوب مفهومی منسجم و یک پارچه ای است که در تدوین اهداف در سطوح گوناگون ، راهنمای عمل برنامه ریزان و مجریان قرار می گیرد و شامل پنج عنصرتفکر، علم، ایمان، عمل، اخلاق و چهارعرصه ارتباط متربی با ؛خدا ، خود ،خلق (انسان ها) و خلقت(طبیعت ) است .

 این پنج عنصر در چهار عرصه ی نام برده شده در یازده حوزه یادگیری :1- تفکر و حکمت 2- قرآن و معارف 3- زبان و ادبیات فارسی 4- فرهنگ و هنر 5- کار و فناوری 6- سلامت و تربیت بدنی 7- علوم انسانی و مطالعات اجتماعی 8- ریاضیات 9- علوم تجربی 10- زبان های خارجی و 11-  آداب و مهارت های زندگی، بستر اصلی برای تسهیل فرایند تعلیم و تربیت ،برای دست یابی به اهداف برنامه درسی ملی را میسر می سازد.

وی اضافه کرد: اما رویکرد ما در اجرای این ماموریت، مبتنی بر شکوفایی فطرت است و فطرت مجموعه خصوصیاتی است که وجه ممیزه انسان از دیگر موجودات است. زیرا ما در وجود با جمادات، گیاهان و حیوانات مشترکیم. در رشد فیزیکی، تولید مثل، حرکت، نیاز به آب و هوا و غذا و غرایز نیز با حیوانات اشتراک وجه داریم. آنچه ما را از سایر حیوانات جدا می کند فطرت است. مجموعه صفاتی که سبب کمال آدمی می شود مثل کنجکاوی، زیبایی دوستی، هنر، نوع دوستی، میل به پرستش معبود. حیوانات هرگونه بخواهند غرایز خود را ارضاء می کنند، اما انسان با توجه به ارزشهای اخلاقی خود را کنترل می کند.

البته نوع پاسخ به نگرش انسان ها بستگی دارد. این ویژگی ها نیز دارای مرتبه و درجاتی است. یکی پول پرست و اسیر مادیات می شود و دیگری خدای یکتا را می پرستد. یکی غذا وآب آلوده میل می کند و دیگری غذای سالم و آب گوارا. اگر پاسخ فطری بدهد حیاتش می شود «حیات معقول» و اگر همراه با عقلانیت و ایمان باشد، می شود«حیات طیبه». یعنی حیاتی که عقل را ارضاء و دل را آرامش می بخشد و نتیجه آن می شود رفتاری که مورد رضای حق تعالی است.

برای دستیابی به حیات طیبه  پنج عنصرتفکر، علم، ایمان، عمل، اخلاق را باید در 4 عرصه ارتباط متربی با خدا ، خود ،خلق (انسان ها) و خلقت(طبیعت ) بارور گردد. البته ما طبیعت را نچرال(natural) صِرف نمی دانیم. چرا که نچرال(natural) بدآموزی دارد. می گوید؛ جهان به وجود آمد. باران بارید.گیاهان سبز شدند. بشر متولد شد. اما فاعل آن مشخص نیست. چه نیروی سبب شد تا این حوادث به وجود آید؟ آیا خود بخود اتفاق افتاده؟

که با عقل سازگار نیست. هیچ عقل سلیمی نمی پذیرد اتفاقاتی این چنین نظام مند، حاصل تصادفی کور و بی هدف باشد.

قرآن کریم در سوره واقعه دقیقا فاعل اصلی را معرفی می کند آنجا که می فرماید: نَحْنُ خَلَقْنَاکُمْ فَلَوْلَا تُصَدِّقُونَ. ما شما را خلق کردیم، چرا تصدیق نمی کنید. أَأَنتُمْ تَخْلُقُونَهُ أَمْ نَحْنُ الْخَالِقُونَ. آیا شما زمین و آسمان را خلق کرده اید یا ما؟ ؛ أَأَنتُمْ تَزْرَعُونَهُ أَمْ نَحْنُ الزَّارِعُونَ. آیا شما از دل زمین گیاه می رویانید یا ما. لَوْ نَشَاء لَجَعَلْنَاهُ حُطَامًا فَظَلَلْتُمْ تَفَکَّهُونَ. اگر میخواستیم خاکش می کردیم. أَفَرَأَیْتُمُ الْمَاء الَّذِی تَشْرَبُونَ. أَأَنتُمْ أَنزَلْتُمُوهُ مِنَ الْمُزْنِ أَمْ نَحْنُ الْمُنزِلُونَ. آیا آبی را که می نوشید دیده اید؟ آیا شما آن را از ابر فرو می فرستید یا ما فرو فرستنده ایم؟ لَوْ نَشَاء جَعَلْنَاهُ أُجَاجًا فَلَوْلَا تَشْکُرُونَ. اگر، می خواستیم آن را تلخ می گردانیدیم پس چرا سپاس نمی گویید؟لذا باید به فاعل اصلی توجه کنیم.

نظام های سکولار اعتقاد به خدا را امری شخصی می دانند و برخی ادیان فقط روز یکشنبه یاد خدا می افتند. در حالی که خدا در همه شئون ما باید حضور داشته باشد. برای رسید به این هدف 11 حوزه یادگیری 1- - تفکر و حکمت 2- قرآن و معارف 3- زبان و ادبیات فارسی 4- فرهنگ و هنر 5- کار و فناوری 6- سلامت و تربیت بدنی 7- علوم انسانی و مطالعات اجتماعی 8- ریاضیات 9- علوم تجربی 10- زبان های خارجی و 11-  آداب و مهارت های زندگی، تعریف شده است. این برنامه ها در 12 سال تحصیلی ارائه می شود که 6 سال آن دوره ابتدایی و 6 سال آن متوسطه است که هریک از آن ها به 2 دوره سه ساله تقسیم می شود. که سه ساله اول دوره ابتدایی برای تامین نیازهای عاطفی کودکان و نزدیکی بیشتر با فضا و جو خانواده با یک معلم اداره می شود.

آموزش تقریبا 900 ساعت در سال است که ابتدایی 25 ساعت در 5 روز هفته، هر روز 5 ساعت.

در دوره اول متوسطه که تحصیلات عمومی گفته می شود، همه دانش آموزان یک کتاب را می خوانند. اما در دوره دوم متوسطه آموزش ها نیمه تخصصی است.

در دوره دوم: میانگین آموزش سالانه 1200 ساعت است که بین 30 تا 35 ساعت تدریس هفتگی را شامل می شود.

از ویژکیهای مهم برنامه درسی ملی ما این است که معلم فقط سخنران و انتقال دهنده معلومات نیست، بلکه وظیفه تربیت دانش آموزان را نیز بر عهده دارد. در واقع انتظار داریم راهبر آموزشی و اهل پژوهش هم باشد.

مدیر مدرسه نیز تنها اداره کننده مدرسه نیست، بلکه باید راهنما و پشتیبان معلم باشد.

در این برنامه ارزشیابی نیز به عنوان یکی از ارکان مهم در فرایند یاددهی – یادگیری دیده شده است که در دوره ابتدایی به صورت توصیفی(بدون نمره) با ذکر واژگانی چون «خیلی خوب»، «خوب» و «نیاز به تلاش بیشتر دارد» توصیف می شود که از اضطراب دانش آموزان کاسته و آرامش خاطر بیشتری ایجاد می کند.

ارزشیابی در دوره اول متوسطه نیز در دو بخش انجام می شود. بخش اول شامل نمرات مستمری است که بر اثر مشاهده معلم از رفتار دانش آموزان در طول سال داده می شود و بخش دیگر حاصل 2 نوبت امتحان است که برگزار می شود.

آموزش عمومی 9 سال اول در ایران رایگان و اجباری است و اگر کسی مانع تحصیل کودک و نوجوان شود، جرم تلقی می گردد. اما سه سال بعدی که نیمه تخصصی محسوب می شود، رایگان است ولی اجباری نیست.

این خلاصه ای است از سیمای نظام آموزشی در ایران که در تالیف کتاب های درسی باید مورد توجه باشد. در این سازمان همکاران من یک شعار دارند و آن این است که «داده های آموزشی مبتنی بر پژوهش را در بستر فرهنگی به میوه تربیتی تبدیل کنیم ». این چهارچوب کلی بود. اما هریک از حوزه های یادگیری اجزایی دارد. برای هرکتاب مثلا تفکر و پژوهش، پایه اول تا پنجم به صورت تلفیقی ارائه می شود. اما در پایه ششم ابتدایی یک کتاب مستقل دارد که در پایه های هفتم، هشتم و نهم نیز هر کدام یک کتاب دارند که به روش های مختلف تدریس می شود.

در پایه هفتم آموزش زبان عربی با هدف فهم بهتر قرآن کریم آغاز می شود و تا پایه دوازدهم ادامه می یابد.

همچنین آموزش زبان های خارجی نیز از پایه هفتم شروع می شود و تا پایه دوازدهم ادامه می یابد. البته آموزش زبان خارجی فقط به انگلیسی محدو نمی شود، بلکه آموزش زبان های فرانسه، ایتالیایی و آلمانی نیز در صورتی که داوطلب داشته باشد ارائه می شود. البته معتقدیم باید به آموزش زبان های شرقی نیز توجه بیشتری نمود.

آموزش های فنی و حرفه ای نیز از پایه ششم با کتاب کار و فناوری شروع می شود که دانش آموزان از این طریق با کامپیوتر، صنایع دستی، کار روی چوب، کار برقی، گلکاری، بافتنی و... با هدف دست ورزی آشنا می شوند که دست ها مهارت پیدا می کنند، ذهن پروژه طراحی می کند و جسم آن را عملیاتی و پیاده می کند.

بتدریج دانش آموزان تا پایه نهم با مشاغل و حرفه ها آشنا شده و علاقه پیدا می کنند و بر اساس آن شغل آینده خود را انتخاب می کنند. در اینجا چند گروه می شوند. آنها که بخواهند زودتر وارد بازار کار شوند جذب کارگاه ها می شوند. آن ها که بخواهند مهارت بیشتر و مدرک بالاتری کسب کنند وارد هنرستان ها می شوند که از طریق شاخه کاردانش، مهارت لازم را کسب و وارد بازار کار می شوند و کسانی که بخواهند کاردانی و یا مهندسی بگیرند از طریق هنرستان های فنی- حرفه ای اقدام می کنند و کسانی که بخواهند در رشته های نظری ادامه تحصیل دهند نیز از طریق کنکور وارد دانشگاه های سراسری شده و تا فوق لیسانس و دکترا ادامه تحصیل می دهند.

اما آموزش های انتزاعی کمی سخت تر است. بهتر است در دوره ابتدایی در قالب مثال ارائه شود. در سنین 12 تا 15 سالگی باید با استدلال های ساده دینی و مذهبی ارائه شود. در دبیرستان و سن 15 به بالا باید استدلالهای قوی تر را به کاربرد و به سئوالات آنان پاسخ کامل داد. البته گاهی بچه ها هم سئوالاتی می پرسند که من هم نمی توانم به آن پاسخ بدهم. مثلا دخترم پرسیده خدا قبل از خلقت جهان چه می کرده است؟

در مورد آموزش دروس دینی در ایران با توجه به تنوع قومیت ها و فرهنگ ها بیشتر بر وجوه اشتراک تاکید داریم. در عین حال اقلیت های دینی الزامی برای حضور در کلاس ها را ندارند. اما در مناطقی که مدارس خاص اقلیت ها وجود دارد، کتاب دینی آن ها نیز توسط خودشان تالیف می شود، ولی باید به تائید سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی برسد.

در کشور ما برادران اهل سنت هم هستند که همین کتاب های دینی ما را که بر مشترکات تاکید دارد را می خوانند ولی در احکام بر اساس فقه خودشان عمل می کنند(کتاب احکام را براساس فقه اهل سنت چه حنفی، شافعی،مالکی، حنبلی چاپ کرده ایم).

طرح مباحث اختلاف برانگیز جایز نیست و ناسزا گفتن به محترمین اهل سنت از گناهان کبیره است. چون چیزی به علم ما اضافه نمی کند. قرآن کریم از همسران پیامبر اکرم(ص) تحت عنوان مادران مومنان یادکرده است و جایز نیست فرد به مادر خودش بی حرمتی و اسائه ادب کند.

دکتر محمدیان کسب علم را یکی از فضایل مورد تاکید اسلام دانست و اضافه نمود در روایتی«اطلب العلم فریضه علی کل مسلم و مسلمه» واجب توصیف شده و حتی برای کسب آن توصیه شده به دورترین نقاط علم سفر کنید«اطلبواالعلم ولوا بالصین» که البته دوری چین از شبه جزیره عربستان و نبود وسایل نقلیه امروزی نشان از اهمیت آن دارد.

در ادامه هریک از حضار سئوالات خود را مطرح و دکتر محمدیان به آن پاسخ دادند.