برگزاری کارگاه آموزشی «الگوی طراحی فطرت گرایی توحیدی در برنامه ریزی درسی»

به گزارش روابط عمومی سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی، در ابتدا آقای دکتر حسن ملکی هدف از برگزاری این کارگاه را آغازی برای حرکت تحولی سازمان در راستای اسناد بالادستی عنوان کرد و اظهارداشت: این نشست هم اندیشی با هدف نزدیک ساختن اهداف مشترک بین ما تدارک دیده شده است. اگر نگاه ما در عرصه تعلیم و تربیت تحولی است باید باور داشته باشیم که تحول به شرط هم اندیشی به مقصد می رسد.

قبل از ورود به مباحث اصلی آقای دکتر ملکی با بیان مقدمه ای علمی مطرح کرد: برنامه درسی چیست یا چه تعریفی دارد؟ در تاریخ این علم تعاریف متعددی ارائه شده و صاحب نظران این رشته از زوایای متعدد به برنامه درسی  نگریسته‌ا‌ند.

 مجموعه تعاریف برنامه درسی را می توان به سه دسته تقسیم بندی کرد. دسته اول؛ برنامه درسی را به مثابه محتوا می‌دانند؛ در این نگاه برنامه درسی معادل محتواست که پشت آن هم ایدئولوژیی قرار دارد و آن ایدئولوژی معتقد است میراث فرهنگی بشر در دل این رشته‌های علمی متراکم شده و ضمن انتقال علم، میراث فرهنگی هم منتقل می‎شود. در این دیدگاه علایق و نیاز دانش آموزان مورد توجه قرار نمی گیرد زیرا اصالت با محتوا و موضوعات است.

 دسته دوم برنامه درسی را به مثابه تجربه می دانند که علمدار اصلی آن جان دیویی است. پشتوانه ایدئولوژی این نگاه پیشرفت گرایی است آنچه در این نگاه اصالت دارد تجربه، علم و شناخت حاصل از تعامل فرد با محیط است. این نگاه مورد علاقه شدید پراگماتیست‌ها است.

دسته سوم از تعاریف برنامه درسی که توسط متأخران ارائه شده این است که، برنامه درسی به مثابه طرح می‌باشد. در واقع آن را طرح یادگیری می‌دانند و با این تعریف در برابر ایدئولوژی پیشرفت گرایی موضع گرفته‌اند. در این نگاه معتقدند برنامه درسی نقشه‌ای برای یادگیری است، برنامه درسی وقتی نقشه شد در داخل خود عناصری دارد که در دیدگاه های متعدد این عناصر متفاوت هستند.

 با این مقدمه باید بگویم وقتی از فطرت گرایی توحیدی در برنامه درسی گفتگو می‌کنیم از یک عرفی صحبت می کنیم که در تمام برنامه‌های درسی ما باید بروز و ظهور داشته باشند.

 در الگوی طراحی برنامه درسی مبتنی بر فطرت که موضوع و عنوان کارگاه هم اندیشی ما می باشد شناخت‌ها، گرایش‌ها و توانایی‌های فطری دانش‌آموز به عنوان مبنای تصمیم‌گیری در خصوص عناصر برنامه درسی می باشند و اهمیت زیادی هم دارند. ساختار الگوی طراحی برنامه درسی مبتنی بر فطرت به مثابه مثلثی است که  دارای سه ضلع: گرایش فطری، شناخت فطری و توانایی‌های فطری است. در این نگاه برنامه درسی یک مقوله ایدئولوژی محور است فراموش نشود که برنامه درسی ماهیتاً آمیخته به ارزش‌ها و ایدئولوژی محور است. برنامه درسی با ایدئولوژی خاصی متولد می‌شود ولی ادامه‌اش با ایدئولوژی‌های متعدد است. به همین دلیل ما راست قامت و مدلل بیان می‌کنیم که ایدئولوژی دیگری داریم و از برنامه درسی دیگری حرف میزنیم ما ایدئولوژی و فلسفه معینی داریم که به ما حق می‌دهد از برنامه درسی مبتنی بر آن صحبت کنیم .وقتی از فطرت گرایی توحیدی در برنامه درسی  حرف می‌زنیم گفتگوی عجیب و غریبی نیست بلکه ازعرفی حرف میزنیم که در همه ایدئولوژی های برنامه درسی وجود دارد.

 برای تهیه و تولید برنامه درسی کارها باید در دو سطح تصمیم گیری شود تا بتوانیم مدعی شویم که برنامه ریزی درسی می‌کنیم. هریک از این دو سطح به هر دلیلی مورد غفلت قرار گیرد کارهای ما ابتر خواهد شد. این دو سطح عبارتند از: 1- سطح عام که ناظر به تصمیم‌گیری در خصوص مبانی ارزشی است. 2- سطح خاص که ناظر به تصمیم‌گیری تکنیکی و فنی در خصوص برنامه‌ریزی و چگونگی اعمال عناصر برنامه است. این دو سطح در طول هم هستند نه در عرض هم، لذا نوع تصمیم‌ گیری در سطح اوّل بر نوع تصمیم‌گیری در سطح دوم تأثیر مستقیم و بی‌واسطه دارد.

ضرورت تعیین تکلیف شفاف در سطح عام هر برنامه درسی در بردارنده طرحی خاص است که در درون آن نهفته می‌باشد. خواه فردِ برنامه‌ریز به طور صریح و آشکار با یکایک عناصر تشکیل دهنده برنامه برخورد کرده باشد و یا این که به طور سطحی تصمیماتی ناسنجیده درباره برخی عوامل برنامه گرفته باشد. دشواری کار یک گروه برنامه‌ریزی درسی این است که چگونه « همخوانی درونی » در ساختار برنامه درسی ایجاد کند.

زمانی که برنامه درسی از بالاترین سطح همخوانی برخوردار باشد از بیشترین توان اثرگذاری مطلوب بر دانش‌آموزان برخوردار خواهد بود.

حال این سوال مطرح می‌شود که:

•       در سطح عام به کدام سؤالات پاسخ داده می شود؟

•       کدام منبع اطلاعاتی در کانون توجه برنامه ریزی قرار می گیرد؟

•       کدام عناصر برنامه درسی  با کدام جهت گیری پذیرفته می شوند؟

•       هریک از عناصر منتخب چه ویژگی هایی خواهند داشت؟

به لحاظ تاریخی، سه منبع اصلی اطلاعاتی مربوط به امر برنامه ریزی عبارتند از:

موضوعات درسی مدون، یادگیرنده و جامعه که بنده معتقدم سر منشاء همه منابع فطرت است.

•       گاهی استفاده ترکیبی از هر سه منبع به منظور دست یابی به یک برنامه درسی متعادل نیز توصیه می شود.

 

الگوی طراحی برنامه درسی مبتنی بر فطرت

در این الگو، گرایش‌ها، شناخت‌ها و توانایی‌های فطری دانش‌آموز به عنوان مبنای تصمیم‌گیری در خصوص عناصر برنامه درسی انتخاب می‌شود. هر قدر تحلیل دقیق‌تری از فطرت صورت گیرد و عوامل تربیت فطری شناخته شود تدوین برنامه درسی با سهولت بیشتری انجام می‌گیرد.

 

الگوی نیازسنجی درفطرت‌گرایی توحیدی

•       نیازهای فطری وحیانی و نیازهای اجتماعی

•       آرمانها و واقعّیت‌ها مبنای تعیین نیاز

•       باهم نگری دو وجه نیاز و یکپارچه‌سازی آنها

•        اولوّیت بندی نیازها

الگوی‌ تعیین نیاز در رویکرد فطرت‌گرا