دکتر خسرو باقری: تربیت انسان هم سهل است و هم ممتنع

به گزارش روابط عمومی و امور بین الملل سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی، صبح روز چهارشنبه 2 خردادماه 97، دوره آموزشی کارکنان سازمان پژوهش با عنوان«تربیت از منظر قرآن کریم» برگزار شد.

در این دوره آموزشی دکتر خسرو باقری عضو هیات علمی دانشگاه با اشاره به اصلی ترین وظیفه آموزش و پرورش اظهار کرد: تربیت انسان هم سهل است و هم ممتنع، سهل است، چون هرکودکی در خانواده ای که متولد می شود، تحت اقدامات تربیتی قرار می گیرد. ممتنع است، زیرا مشخص نیست هر تربیتی مفید و موثر باشد. گاه تربیت مطلوب نیست که بماند، آسیب رسان هم می شود. که آثار مخرب آن بعدها در دوره بلوغ و جوانی مشخص می شود.

وی با ذکر مثالی جالب به تشریح این موضوع پرداخت: توله ببر و گربه ای را در نظر بگیرید. هردو در هنگام تولد شبیه هم هستند، در یک محیط هم تربیت و رشد یافته اند. اما وقتی بزرگتر و بالغ شدند، تفاوت آنها کاملا مشخص می شود. انسان نیز همین گونه است که تفاوت شخصیت و شیوه های تربیتی وی بعدا و در بزرگسالی مشخص می شود.

دکتر باقری این پدیده را به ماهیت متناقض (پارادوکسیکال) انسان نسبت داد و اضافه نمود: گاه برخی از این تناقض ها قابل حل نیستند و انسان ناگزیر باید از آن موقعیت ها دوری کند. اما برخی تناقض ها با اقداماتی، قابل حل است. مثل این که افتادن در دریا به غرق شدن می انجامد، مگر آنکه فرد شنا را در سطح بالا آموخته باشد. در غیر این صورت نباید وارد دریا شود.

وی در تعریف «تربیت»، با اشاره به تعاریف متفاوتی که در مکاتب مختلف از آن شده، اضافه کرد: در این مورد اتفاق نظری وجود ندارد و هریک از صاحب نظران با الهام از مبانی فلسفه فکری خود تعریفی ارائه کرده اند.به عنوان مثال رفتارگرایان، تعریفی ارائه کرده اند که با مارکسیست ها و سکولارها متفاوت است.

دکتر خسرو باقری با نسبی دانستن «تربیت» آن را تغییرات مطلوب و پایدار در رفتار فرد، مطابق با انتظاراتی که فلسفه فکری جامعه توقع دارد دانست.

وی سپس با مقایسه تربیت اشیاء، گیاهان، حیوان و انسان پرداخت و اضافه کرد: تربیت در واقع شکل دادن مطابق خواست سفارش دهنده است. به عنوان مثال فردی میز یا صندلی به نجاری سفارش می دهد و نجار با ابزاری که در اختیار دارد(اره و...) آن را می سازد. یا بذری که در زمین کاشته می شود با مراقبت های باغبان رشد می کند و به ثمر می نشیند. اما هیچیک اختیاری از خود ندارند که در برابر مربی مقاومت کنند. اما انسان دارای عقل، اختیار و استقلال شخصیتی است و اگر نخواهد، اقدامات تربیتی چندان موثر نخواهد بود. به علاوه محیط نیز تاثیرات فراوانی بر روند تربیت فرد می گذارد که با پیشرفت علم و تکنولوژی و بمباران فضای مجازی این تاثیر به شدت افزایش داشته است.

دکتر باقری با بیان این مطلب که «تعلیم و تربیت» هم «علت» است و هم «معلول»، افزود: جامعه خوب نیاز به شهروندان خوب دارد و شهروندان خوب در خانه و مدرسه تربیت می شوند و اگر این دو نتوانند وظایف خود را به خوبی انجام دهند. جامعه با مشکل مواجه می شود و این دور باطل همچنان ادامه می یابد.

این عضو هیات علمی دانشگاه تناقض سنت و مدرنیته را یکی از عوامل موثر بر فرایند تربیت دانست و اضافه کرد: این تناقض همانگونه که در ابتدای سخن گفتم یا با تمهید مقدماتی حل می شود و یا باید از آن دوری کرد. البته امروزه فیلترینگ جواب نمی دهد. با فیلتر شدن تلگرام مردم از فیلتر شکن استفاده می کنند و یا به سراغ تلگرام طلایی می روند که فیلتر نمی شود. پس باید فکر دیگری کرد. اینها پیچیدگیهای تربیت در جهان امروز است.

وی با استناد به آیاتی از قرآن کریم، تصریح کرد: قرآن کریم برای هر موقعیتی پاسخ دارد. در اینجا «تقوا» را مطرح می کند. تقوا دوری کردن و پرهیز نیست. زیرا گاهی انسان نمی تواند از موقعیت فرار کند. باران که شدید باشد، آدم از چتر استفاده می کند و چتر او را در زیر باران از خیس شدن نجات می دهد. «وقاع» چتریست که در موقعیتی آلوده انسان را از آلوده شدن، مصون نگهمیدارد. هوای تهران آلوده است. آلودگی آسیب رسان است. دو راه بیشتر وجود ندارد. یا باید تهران را ترک کرد و به یک منطقه خوش آب و هوا رفت و یا اگر کارش و زندگیش چنین اجازه ای نمی دهد، باید آنقدر خودش را قوی کند که هوای آلوده نتواند به او آسیبی برساند. همانگونه که قبلا اشاره کردم یا آدمی که شنا نمیدانداز دریا دوری کند تا غرق نشود و یا در فن شنا آنقدر مهارت کسب نماید که دریا و امواج آن قادر به غرق کردن او نباشد.

دکتر باقری موفقیت مربی در تربیت فرد را در گرو شناخت متربی دانست و اضافه نمود: اینجاست که بحث انسان شناسی مطرح می شود. البته مکاتب مختلف نگاه و تعریف متفاوتی از انسان دارند، اما هیچیک به اندازه تعریف قرآن کامل نیست. زیرا خداوند، خالق انسان است و بهتر از هر کس دیگری می داند که انسان چگونه موجودی است. اما باید دانست که آیات قرآن کریم به صورت موضوعی طبقه بندی نشده و با تدقیق، تحقیق و تفکر در آیات الهی آنها را می توان کشف و کنار هم قرار داد.

برخلاف اشیاء و گیاهان که ماهیت ثابت و از پیش تعریف شده ای دارند. مثلا چوب با کار تربیتی نجار میز و صتدلی می شود ویا دانه سیب، سیب به بار می آورد، نه انار، انسان استعدادهای نهفته بسیار دارد که باید کشف و زمینه شکوفایی آن مهیا گردد. لذا می توان نتیجه گرفت؛ ماهیت انسان از پیش تعریف نشده و تعلیم و تربیت باید آن را عیان کند.

مساله دیگر هویت انسان است. هویت جمعی آدم ها متناسب با گروهی که در آن زندگی می کند، شکل می یابد.

وی با یادآوری ماه مبارک رمضان، اضافه کرد: سراسر قرآن کریم بر خواندن همراه با تفکر و تعقل و تدبر در آیات الهی تکید دارد زیرا قرائت همراه با ت تفکر و تعقل و تدبر است که پنجره های به سوی کشف مفاهیم قرآن کریم مقابل دیدگان ما می گشاید و پاسخ بسیاری از سئوالات ذهن ما را می دهد.

در ادامه حاضران به طرح سئوالات خود پرداخته و دکتر باقری به آنها پاسخ داد.