دوره آموزشی بیماری های نوپدید با عنوان هپاتیت برگزار شد

به گزارش روابط عمومی و امور بین الملل سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی، دکتر گرایلی ملک در این دوره آموزشی که صبح امروز با حضور جمعی از کارکنان سازمان در سالن اجتماعات برگزار شد، با اشاره به تاریخچه کشف و شناسایی ویروس هپاتیت به ارائه تعریف، انواع، علائم، دوره کمون، اپیدمیولوژی(همه گیر شناسی در ایران و جهان)، راه های پیشگیری و مراقبت های پس از درمان هپاتیت پرداخت.

وی افزود: به التهاب و ورم کبد هپاتیت گفته می شود. عوامل مختلفی از جمله ابتلا به ویروس های هپاتیت ( A، B، C ، D، E و … )، داروها، سموم، آنوکسی، الکل و …باعث التهاب و از بین رفتن بافت وعملکرد طبیعی کبد یا " هپاتیت " می شوند. هپاتیت ویروسی یکی از عوامل مهم مرگ زودرس انسان می باشد براساس تخمین سازمان بهداشت جهانی۳۸۵ میلیون ناقل هپاتیتB و ۱۷۰ میلیون ناقل هپاتیت C در جهان وجود دارد و سالانه بیش از یک میلیون مورد مرگ در اثر هپاتیت اتفاق می افتد.

نشانه‌های بیماری

علائم ابتلا به هپاتیت در تمامی انواع آن مشابه است به این صورت که اول علائم عمومی مثل بی اشتهایی ,ضعف, خستگی, تهوع ,استفراغ و درد مبهم در قسمت فوقانی و راست شکم بروز می کند. گاهی در این مرحله تب هم وجود دارد. بعد از این مرحله زردی پیش رونده بروز می کند که ملتحمه (پرده داخلی چشم),مخاط ها و پوست تمام بدن زرد می شود.

تمام افراد آلوده شده با این ویروس علایم بیماری حاد را نشان نمی‌دهند. ۴۰ - ۳۰ درصد افراد آلوده شده علامت خاصی را نشان نمی‌دهند. معمولا علایم حدود ۶ - ۴ هفته بعد از ورود ویروس بروز می‌کند. مانند هپاتیتA افراد آلوده شده با ویروس هپاتت B حاد احساس بیماری می‌کنند و قادر به انجام کاری نیستند. کمتر از یک درصد افراد آلوده این بیماری را به شکل خیلی شدید و سریع نشان می‌دهند که منجر به از کار افتادن کبد و مرگ می‌شود.

اگر دستگاه ایمنی نتواند بیماری را تا ۶ ماه مراقبت کند، شخص علایم هپاتیت مزمن را نشان می‌دهد. نشانه‌های هپاتیت مزمن مشابه هپاتیت حاد باشد. معمولا در افرادی که چندین سال است مبتلا به بیماری هستند گروهی از علایم اضافی را نشان می‌دهند. این علایم شامل کهیر، جوش های پوستی ، آرتریت ، سوزش یا مورمور کردن در بازوها و پاها (Polyneuropathy) می‌باشد .

دوره کمون:

باید توجه کرد، ابتلا به هریک از بیماری ها ممکن است روزه، هفته ها و یا ماهها قبل از آن که علائم خود را نشان دهد، اتفاق افتاده باشد که به این مدت زمان «دوره کمون» یا نهفتگی گفته می شود. دوره کمون برای هپاتیت A 15 تا 45 روز و برای هپاتیت B  شش هفته تا شش ماه است.

چون در خلال مطالب واژه هایی به کار برده می شود. بهتر آن است که ابتدا تعریفی از آن ارائه شود.

اپیدمیولوژی Epidemiology(همه گیر شناسی)

به بررسی و شناخت میزان شیوع بیماری در جامعه را اپیدمیولوژی Epidemiology یا همه گیر شناسی می گویند.

ایمنولوژی یا سیستم دفاعی 

ایمنی‌شناسی یا ایمونولوژی یکی ازشاخه‌های زیست‌پزشکی است که به بررسی انواع واکنش ایمنی جانداران در برابر آنتی ژن‌های بیگانه و روند ایجاد مصونیت در برابر عوامل بیماریزا می‌پردازد. این علم هم به جنبه های فیزیولوژیک پاسخ دفاعی بدن به عوامل بیگانه، و هم به جنبه های پاتولوژیک سیستم ایمنی مانند بیماریهای خودایمنی، حساسیت، نقص ایمنی، واکسیناسیون و پیوند اعضاء می‌پردازد.

ایمنی از راه های مختلف ایجاد می شود:

1- ایمنی سلولی که توسط گلبول های سفید در نقش سربازان مدافع به جنگ با ویروس های مهاجم می پردازند. یا ویروس را منهدم می کنند و یا خود از بین می روند. مثال خاری که وارد پوست می شود، پس از مدتی اطراف آن را عفونت(چرک) فرا می گیرد که این ها اجساد همان گلبول های سفید هستند.

2- ایمنی هومورال (سرم ایمنی)؛ بخشی از دفاع اختصاصی است که به مبارزه با باکتری‌ها و ویروس‌های موجود در مایعات بدن می‌پردازد ودر آن لنفوسیت‌های B نقش دارند. لنفوسیت‌های B هنگامی که برای نخستین بار یه آنتی‌ژنی متصل می‌شوند، رشد می‌یابند، تقسیم می‌شوند و طی تغییراتی به پلاسموسیت و سلول‌های B خاطره تبدیل می‌شوند. پلاسموسیت‌ها پروتئین‌هایی به نام پادتن ترشح می‌کنند که در خون محلول هستند. هر نوع پادتن به به نوع خاصی آنتی‌ژن متصل می‌شود و آن را از بین می‌برد. نحوهٔ عمل پادتن‌ها گوناگون است. در بسیاری از موارد پادتن با اتصال به آنتی‌ژن‌های سطح عامل بیگانه، از اتصال آن به سایر سلول‌های بدن جلوگیری می‌کند، و موجب می‌شود میکروب به آسانی توسط ماکروفاژ بلعیده شود. سلول‌های B خاطره نیز در بدن در حالت آماده‌باش می‌مانند و درصورت برخورد دوباره با همان آنتی‌ژن، تعداد بیشتری پلاسموسیت و مقدار کمی سلول خاطره تولید می‌کنند. در نتیجه، پادتن با مقدار و سرعت بیشتر تولید می‌گردد و مبارزه با شدت بیشتری انجام می‌گیرد.

3- واکسن؛ که میکروب ضعیف شده را وارد بدن می کنند تا سیستم دفاعی بدن مجبور به دفاع شود و پادتن لازم را فراهم کند. در چنین شرایطی بدن برای مدتها دیگر به هپاتیت مبتلا نمی شود. که  در ایران از سال 1372 این واکسن را به کودکان در بدو تولد نیز تزریق می کنند و مصونیت هپاتیت A مادام العمری است.

سیروز کبدی: گاهی در اثر عوامل مختلف از جمله هپاتیت و یا سرطان و یا عفونت مزمن بافت اسفنجی سلول های کبد سفت و سخت می شوند و دیگر قادر به انجام امور نیستند. در چنین شرایطی کبد گرفتار سیروز شده است.

هپاتیت A

این نوع هپاتیت توسط یک ویروس شدیدا آلوده کننده و مسری ایجاد می شود و از طریق تماس های نزدیک قابل انتقال است. عمده ترین انتقال آن از طریق دهانی- مدفوعی می باشد یعنی در مناطقی که بهداشت رعایت نشده و پس از دستشویی دستها با آب و صابون شسته نمی شود و با همان دست غذا خورده می شود این ویروس به راحتی انتقال می یابد. همچنین در اثر آب, غذاها و شیر آلوده و همچنین در اثر خوردن صدف و گوشت نپخته ماهی انتقال می یابد.

در زمانی که علائم بیماری و زردی بروز کرد فرد فقط باید استراحت کند تا ویروس توسط دفاع سیستم ایمنی بدن مهار شود و به تدریج التهاب کبدی به وضعیت سابق برگردد. نکته قابل ذکر این است که هپاتیتA به هیچ نوع درمان دارویی احتیاج ندارد.

هپاتیتB

ابتلا به این نوع هپاتیت عوارض بی شماری دارد. از این رو اهمیت شناخت آن بسیار بالاست. راههای انتقال این ویروس عبارتند از:

- مادر به جنین : به ویژه اگر مادر در ماه سوم بارداری آلوده شده باشد احتمال انتقال بیماری به جنین بسیار بالا است.

- تماس جنسی: از راه خون, استفاده از سرنگ مشترک در معتادان تزریقی و یا فرو رفتن سوزن آلوده به ویروس به طور اتفاقی در پوست افراد سالم و استفاده از تیغ های آلوده است.

- ترشحات بدن: از جمله بزاق، مدفوع، صفرا، اشک و مایع منی به عنوان یکی از منابع انتقال ویروس مطرح هستند.

بعد از آلوده شدن به ویروس هپاتیتB سه مشکل بالینی رخ می دهد. اولا علائم دیده نمی شود. ثانیا مانند هپاتیتA علائم به صورت حاد یعنی ضعف, بی اشتهایی و زردی پیش رونده بروز می کند. ثالثا آنتی ژن ویروس در بدن باقی می ماند و اشکال مزمن بیماری اتفاق می افتد و بعدا با فعالیت مجدد ویروس علائم هپاتیت بروز می کند. گاهی باعث ایجاد سرطان در کبد می شود. گاهی با بروز علائم هپاتیت حاد, زردی آنقدر زیاد می شود که روی عملکرد طبیعی مغز تاثیر گذاشته و باعث علائم خواب آلودگی و عدم هوشیاری می شود و به علت تخریب سلولهای کبدی زمان انعقاد خون به شدت طولانی می شود و خونریزی های مختلف در نواحی متفاوت بدن مثل خونریزی لثه, مخاطها و پوست اتفاق می افتد که وضعیت بیمار بسیار خطرناک و مرگبار می شود.

ویروس هپاتیتB در افراد بدون علامت, که به صورت مزمن و طولانی ویروس را در خون خود حمل می کنند از راههای گفته شده به افراد سالم انتفال می یابد.

نکته مهم آن است که درمان خاصی برای این بیماری هنوز کشف نشده است و ابتلا به این نوع از بیماری ویروسی مرگبار است.

هپاتیتC

مهم‌ترین راه انتقال آن از راه خون شامل تزریق خون آلوده، تزریق مشترک بین معتادان تزریقی و خالکوبی است. این بیماری غالبا در گیرندگان خون و فراورده های خونی و معتادان تزریقی بروز می کند. البته در کشور ما انتقال این نوع از هپاتیت از طریق فراورده های خونی بسیار کم شده است زیرا کنترل می شوند. پیشگیری از این نوع از هپاتیت این است که معتادان تزریقی یا اعتیاد خود را ترک کنند و یا از روش دیگری برای استفاده از مواد مخدر استفاده کنند. قانونمندی و عدم تجاوز به حریم خانواده و فعالیتهای جنسی سالم نیز از راههای پیشگیری است.

هپاتیتD

فقط در بیمارانی که به صورت طولانی ناقل ویروس هپاتیتB هستند بروز می کند. علائم این بیماری مشابه سایر هپاتیت های ویروسی است؛ با این تفاوت که سیر شدیدی دارد و گاهی سبب تخریب کامل کبد و مرگ می شود.

هپاتیتA

از آنجا که این نوع هپاتیت از طریق مدفوعی و یا دهانی منتقل می شود، بهترین راه برای پیشگیری از آن رعایت نکات بهداشتی و جدا کردن وسایل شخصی بیمار مبتلا به هپاتیتA، در دوران بیماری است. اما در صورت تماس تزریق ایمونوگلوبولین سودمند است .

هپاتیتB

امروزه پیشگیری از هپاتیتB از طریق واکسیناسیون و همچنین تزریق ایمونو گلوبولین صورت می گیرد . واکسن هپاتیتB در سه نوبت ( صفر، یک ماه پس از نوبت اول و شش ماه پس از نوبت اول ) به صورت عضلانی صورت می گیرد . معمولا این نوع واکسیناسیون تا ده سال فرد را از ابتلا به هپاتیت بی ایمن می کند. می دهد. تزریق این واکسن امروزه در برنامه واکسیناسیون کودکان گنجانیده شده است. اما بزرگسالان نیز می توانند نسبت به انجام آن اقدام نمایند .

تزریق این واکسن برای همه افراد جامعه ضروری نیست ولی در موارد زیر توصیه می شود .

- همسر و فرزندان بیماران فرد مبتلا به هپاتیتB

- کسانی که با فرد مبتلا به هپاتیتB زیریک سقف زندگی می کنند .

- کادر بهداشت و درمان که در معرض تماس با بیماران مبتلا به هپاتیتB هستند .

- کادر نظامی و انتظامی که در معرض تماس با معتادان تزریقی مبتلا به هپاتیتB قرار دارند .

- نوزادانی که از مادر مبتلا به هپاتیتB متولد می شوند .

اگر تماس جنسی با بیمار مبتلا به هپاتیتB و یا تماس خون و وسایل برنده آلوده به خون وی ( مثل سرنگ یا تیغ آلوده ) اتفاق افتاده باشد در این صورت بهترین راه پیشگیری تزریق ایمونوگلوبولین حداکثر 48 ساعت پس از تماس می باشد . همچنین در مورد نوزادانی که از مادر مبتلا به هپاتیتB متولد می شوند تزریق ایمونوگلوبولین ضرورت دارد . البته در تمام این موارد شروع واکسیناسیون یا تکمیل آن نیز لازم است .

هپاتیتC

متاسفانه برای هپاتیتC واکسن موثری ساخته نشده . اما در صورت تماس جنسی با فرد مبتلا یا بریدگی با وسایل آلوده به ویروس هپاتیتC تزریق ایمونوگلوبولین به منظور بالا بردن توان ایمنی بدن توصیه می شود .

رعایت نکات زیر برای پیشگیری از انتقال هپاتیت به افراد سالم سودمند است:

- تصحیح عادات زندگی شامل ترک اعتیاد و مصرف الکل

- قطع سیگار و رژیم غذایی سالم

- خودداری از اهدا خون و اعضاء آلوده

- پرهیز از استفاده مشترک وسایل شخصی و تزریقات

- عدم مصرف دارو اعم از شیمیایی یا گیاهی بدون نظر پزشک معالج

- آگاهی دادن به افراد ارائه دهنده خدمات پزشکی و دندانپزشکی در مورد آلودگی

- داشتن رفتار جنسی مطمئن

- پاک کردن هر گونه لکه خون خود با محلول خانگی بلیچ و دستمال کاغذی

- ترغیب و آموزش خانواده برای چک آپ و دریافت آموزش‌ها و خدمات پیشگیری مرتبط

- پوشاندن زخم ها و جراحات

- قرار دادن دستمال یا البسه آلوده به خون در کیسه پلاستیک قبل از دور انداختن

- دادن آگاهی در مورد راه‌های عدم انتقال شامل: عطسه، سرفه، در آغوش کشیدن، آب، غذا و تماسهای معمول روزانه

نکته: باید توجه داشت که به هیچ عنوان نباید بیمار را از فعالیت های اجتماعی و حضور در جمع شامل کار ، مدرسه ، بازی و …محروم کرد.