هرگز فراموش نکنیم که در حساس‌ترین سازمان کشور قرار گرفته‌ایم

دکتر حسن ملکی در نشست هم‌اندیشی با اعضای سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، مهم‌ترین مسائل پیش روی این سازمان و دغدغه‌هایش به‌عنوان رئیس سازمانی که مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی) آن را «قلب تپنده آموزش و پرورش» معرفی کرده‌اند را بیان کرد.

به گزارش روابط عمومی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، آقای دکتر حسن ملکی معاون وزیر و رییس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی در نشست هم‌اندیشی با اعضای این سازمان روز دوشنبه 19 خردادماه در سالن جلسات طبقه هشتم، ضمن خیرمقدم به همکاران حاضر در جلسه و پوزش بابت پذیرا نبودن از بقیه همکاران به دلایل محدویت مکانی، شیوع ویروس کرونا و رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی، اظهارداشت:به همکاران این سازمان علاقه زیادی دارم. علت این علاقه قدمت ارتباط (از سال  1364 به صورت حرفه‌ای کارم را در این سازمان شروع کردم و متولد شدم) و سابقه دوستی طولانی با همکاران سازمان است. متأسفانه به خاطر ویروس کرونا در سالگرد ارتحال امام خمینی (ره) مراسمی گرفته نشد در حالی‌که معتقدم باید در هر سالگرد نشست مؤثر علمی- فکری - فلسفی در این سازمان داشته باشیم و بتوانیم برنامه‌هایمان را به اندیشه بلند امام راحل متصل کنیم. شرط بقای ما اتصال به اندیشه ایشان و بعد از آن اندیشه رهبر معظم انقلاب است.

رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی با بیان اینکه مسئله تحول مسئله روز و روی میز ما است، اذعان داشت: نکات کاربردی اندیشه امام راحل (ره) درباره تحول انتزاعی نیست، بلکه کاملاً کاربردی و عینی است. در واقع امام خمینی (ره) در زمینه تحول بحث‌ها را کارشناسی مطرح می‌کردند، همانند ما که در زمینه کتب درسی نگاه کارشناسانه داریم.

مسئولیت مشترک و سنگین ما در سازمان پژوهش نباید فراموش شود
نکته اولی که باید به آن اشاره کنم این است که مسئولیت مشترک و سنگین ما در سازمان پژوهش نباید فراموش شود. این مسئولیت به قدری اهمیت دارد که هر بار نشستی برگزار شود، باید این مسئله را متذکر شویم که در جایی قرار داریم که یک حرکت کوچک، مؤثر و مفید ما (چون در زمینۀ کتاب‌های درسی است) در سطح ملی حس می‌شود و یک خطای مفهومی و فکری سازمان نیز در سطح ملی و مهم‌تر از آن در جان انسان‌ها تأ‌ثیرگذار است. این مسئله را هیچ گاه نباید از یاد ببریم که در حساس‌ترین سازمان کشور قرار گرفته‌ایم.

هیچ سازمان دیگری را در کشور پیدا نمی‌کنید که به اندازه این سازمان کاری سرنوشت‌ساز انجام دهد. قبل از انقلاب و در زمان طاغوت نیز به این سازمان که در آن موقع سازمان نوسازی و کتاب‌های درسی نام داشت، توجه ویژه‌ای می‌شد. بعد از انقلاب اسلامی هم به این سازمان توجه ویژه شده است. وقتی می‌شنویم که رهبر معظم انقلاب به این سازمان عنایت ویژه‌ای دارند ناشی از اهمیت و جایگاه سازمان پژوهش است.

چهار ویژگی درباره تحول

باید چهار ویژگی را درباره تحول ذکر کرد.

تحولی که هم اکنون در حال دنبال کردن آن هستیم باید عمیق باشد. در اینجا باید پرسید کدام کار عمیق است؟ جواب این است "کاری که با فکر باشد عمیق است". تحول باید عمیق انجام شود. البته نه به این صورت که دچار وسواس شویم. سطحی‌نگری، سهل گرفتن کار، عمیق فکر نکردن و مطالعه عمیق نداشتن از آفات تحول است. حوزه‌های 11 گانه تربیت و یادگیری باید کار عمیق انجام داده و اندیشمندانه کار کنند.

ویژگی دوم تحول این است که مسیر مشخصی داشته باشد و جهت گیری تحولی، جهت‌گیری الهی برگرفته از اسناد تحولی باشد. هدفمان این است به دانش‌آموزان این موضوع را منتقل کنیم که اگر در دنیا زندگی می‌کنند فراموش نکنند رو به سوی آخرت هستند، البته پرورش چنین افرادی خیلی سخت است. به کودک و نوجوان امروزی از همه جهات گفته می‌شود دنیا اهمیت دارد و آخرتی در کار نیست؛ در حالی که ما در صدد هستیم به آنها آموزش دهیم دنیا و آخرت هر دو مهم هستند و نباید یکی از آنها را انتخاب کرد و باید بین این دو تناسب برقرار کرد که این امر نیازمند کارشناسان قوی است. دانش‌آموزان باید در دنیا تربیت شوند ولی مسافر عالم آخرت باشند.

سوم؛ تحولی که ما دنبال می‌کنیم باید کاربردی و عینی باشد. خیلی از مسائلی که دانش‌آموزان فرا می‌گیرند برای آنها فایده‌ای ندارد. حوزه‌ها استانداردهای برنامه درسی را برای وضع مطلوب تولید کنند. این استانداردها نباید انتزاعی، نظری و گسسته از واقعیت‌ها باشد چرا که وقتی به مواد آموزشی تبدیل شدند، کاربردی و راه گشا باشند. در دنیای امروز زندگی، مشکلات و مسائل زیادی دارد و به همین دلیل دانش‌آموز باید بتواند مسئله گشایی را بیاموزد و خودش مسائل را حل کند. با این اقدامات توانسته‌ایم بخشی از تحول را عملی کنیم. بخش دیگر تحول مربوط به مسائل اعتقادی و جهت گیری است ولی تمام جنبه‌های تحول این مسائل نیست.

علم نافع را محور قرار دهیم

باید علم نافع را محور قرار بدهیم. باید بدانیم محتوای مبتنی بر رویکرد فطرت گرایی توحیدی چه تفاوتی با فلان مکتب دیگر دارد. باید در نگاه تحولی، برنامه‌های تحولی ما، نتایج عینی داشته باشد و فقط بحث‌های نظری نباشد.

چهارم اینکه فراموش نکنیم هر تحولی یک محوّل دارد و آن محوّل اصلی خداوند است. باید با تقویت روح بندگی سروری کنیم. هر کس بنده خدا نباشد سرور و بزرگ نمی شود. باید اتصال با صاحب اصلی دنیا را همیشه داشته باشیم تا تحولِ متصل به محوّل مطمئن انجام شود. محوّل مطمئن خداوند است.

تشکیلات سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی

دکتر ملکی گفت: نکته سومی که می‌خواهم به آن بپردازم تشکیلات سازمان است. بازآرایی تشکیلات به‌منظور بهتر شدن امور یک سال و نیم گذشته توسط رئیس سابق انجام شد. هم‌اکنون بنده وارث وضعی شده‌ام که در یک طرف از بُعد ساختاری 11 حوزه تربیت و یادگیری، رها هستند و مطرح شده که زیر نظر رئیس سازمان کار می کنند. از سوی دیگر در بحث دوره‌ها نیز با انگیزۀ بهسازی اقداماتی انجام شد. جناب آقای وزیر در جلسه‌ای از من خواستند که وضع تشکیلات را ساماندهی کنیم. عقل، علم و فکر می‌گوید که باید این اوضاع را ساماندهی کرده و تشکیلات را مصوب کنیم. در جلسه‌ای متشکل از چند اندیشمند معرفی شده از سوی وزارتخانه و چند تن از همکاران خود سازمان درباره ساختار تشکیلاتی بحث و بررسی شکل گرفت و در نهایت ساختار تشکیلاتی مطلوب برای آقای وزیر ارسال شد و ایشان هم از این بابت تشکر کردند و اعلام کردند که کار بزرگی انجام شده است.

اکنون منتظر این هستیم که این ساختار تشکیلاتی در کمیسیون دائمی و بعد از آن در هیئت امنا مطرح و در سازمان امور اداری و استخدامی به قانون تبدیل شود.

حوزه‌های تربیت و یادگیری قابل حذف نیست

نکته مهم این تشکیلات این است که 11 حوزه تربیت و یادگیری برای ما ارجح بوده و قابل حذف نیست. هر تحولی که بخواهد صورت گیرد باید در این حوزه‌ها باشد ولی این 11 حوزه از لحاظ تشکیلاتی باید در جای خود قرار گیرند.

دفتر برنامه‌ریزی درسی و تولید بسته‌های یادگیری آموزش عمومی برای متوسطه دوم نظری نیز تشکیل شده است و دفتر سوم هم برای فنی حرفه‌ای و کاردانش شکل گرفته است.

کاردانش برای من معضلی است که باید در هیئت امنا درباره آن صحبت کنیم.

ضرورت حفظ انسجام و یکپارچگی برنامه‌ریزی درسی و تولید مواد آموزشی بسته‌های یادگیری

انسجام و یکپارچگی برنامه‌ریزی درسی و تولید مواد آموزشی بسته‌های یادگیری باید حفظ شود. در اینجا ایرادی که وارد می‌باشد این است که گروه‌ها خودشان راساً تصمیم گیری و عمل می‌کنند. ما بنا نداریم گروه‌هایی دور هم جمع شده و برنامه‌ریزی کنند و خودشان مؤلف باشند. البته همین امر باعث شده که به سازمان پژوهش انتقاد وارد باشد که مؤلفان این سازمان انحصارطلب هستند.

می خواهیم بگوییم که ماهیت برنامه درسی با بسته آموزشی قابل گسست نیست اما به این معنی نیست کسانی که برنامه‌ریزی درسی را انجام می‌دهند، کتاب درسی را تألیف کنند. این افراد باید یک گروه پژوهش و برنامه‌ریزی قوی داشته باشند و برنامه‌ریزی درسی را انجام دهند و تولید بسته یادگیری تا مقداری برون سپاری شده و از نخبگان بیرونی استفاده شود. باید به این شیوه از جامعه استفاده کنیم نه اینکه گروه‌ها خودشان تمام کارها را انجام دهند، اجازه این کار را نمی‌دهیم؛ البته به بهانه انجام این کار نیز نمی‌توانیم یک امر منسجم را به دو تکه تقسیم کنیم به این معنی که یک گروه برنامه‌ریزی درسی کنند و یک گروه بسته یادگیری را تولید کنند. این کار یک گسست و ایراد است. باید با تدوین فرآیند، مشکل را حل کنیم.

ساختار که تصویب شد مدیرکل هر دفتر از بُعد علمی، فکری و مدیریتی باید فردی قوی باشد. جز بنده، سازمان پژوهش جای آدم‌های ضعیف نیست، به همین دلیل از آقای دکتر مرتضائی خواسته‌ایم که شاخص‌سازی را سریع انجام بدهند. شاخص‌سازی یعنی بررسی شود که چه کسانی می‌توانند وارد سازمان شوند. هر فردی که به این شاخص‌ها نزدیک‌تر باشد برای ما ارجح‌تر است. یکپارچگی سازمانی را باید حفظ کنیم. واژه‌های دوره و حوزه بهتر است که به کار برده نشود و به‌جای آن از واژه کارشناسان حوزه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی استفاده شود. دوره و حوزه نداریم و به سمت یکپارچگی می‌رویم البته این یکپارچگی به معنای انحصارطلبی نیست.

اوضاع سازمان را می‌توان به وسیله همکاران سازمان بهتر کرد

اعتقادی به جذب نیرو از بیرون سازمان نداریم. معتقدیم افرادی در سازمان داریم که توانایی انجام کار را دارند. برنامه‌های سال 99 را آقای دکتر مرتضائی به دفاتر ابلاغ کرده‌اند. همه برنامه‌هایی که در زمان ریاست سابق سازمان تصویب شده بدون استثنا عملیاتی می‌شود و هیچ کدام از این برنامه‌ها حذف نشده زیرا معتبر هستند.

این برنامه‌ها در سال جاری باید عملیاتی شود. زیرا به اندازه کافی در عملیاتی کردن اهداف تأخیر کرده‌ایم. 9 سال پیش اهداف تصویب شده، اما در این 9 سال در اجرای اهداف تأخیر داشته­‌ایم.

از بخشی از نیروی انسانی موجود رضایت کامل دارم ولی نیروهایی وارد این سازمان شدند که بهتر بود وارد نمی‌شدند. باید برای ورودی‌ها به سازمان معیار دقیق داشته باشیم. کارشناس این سازمان شدن وزن دارد.

توجه ویژه به بخش آموزش

بخش آموزش باید خیلی فعال باشد، مرتب باید دوره‌های آموزشی و هم‌اندیشی برگزار و ارزیابی لازم را انجام دهیم. در بعضی مواقع خطاهایی صورت گرفته است. در 8 ماه اخیر اوضاع خیلی خوب نبود و خیلی اتفاقات افتاد و برخی ارتقاء ییدا کردند که خیلی جالب نیست. از این پس این دست اتفاقات نباید رخ دهد. اجازه نمی‌دهیم شخصی بی حساب و کتاب وارد سازمان شود و یا افرادی بدون شاخص و معیار ارتقاء پیدا کنند. بنابراین هم باید به ارتقاء افراد نظام بدهیم و هم به افراد برای ارتقاء کمک کنیم.

رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی درباره سایر موارد دارای اهمیت در این سازمان گفت: رعایت مقررات مورد تأکید است و کارمندان سازمان باید حضور فیزیکی در محل کار داشته باشند. در سازمان به شاخص‌سازی نیاز داریم به عنوان مثال: شاخص برنامه‌های درسی و کتاب‌های درسی، شاخص در تولید رسانه‌های یادگیری، مثلاً فیلم آموزشی چه مختصاتی دارد و چه مواردی فیلم آموزشی از فیلم غیرآموزشی را جدا می‌کند؟ ، شاخص در جذب نیروی انسانی، شاخص در تدوین برنامه عملیاتی و کاربردی، شاخص‌های پیشرفت چه مواردی هستند؟ و با چه شاخص‌هایی بررسی کنیم پیشرفت کرده‌ایم؟ نیاز به ممیزی و دقت عمل بیشتری داریم. زیرا اگر شاخص نداشته باشیم نمی‌توانیم حرف بزنیم و به مطالبات جواب بدهیم.

پرسش و پاسخ:

سؤال کننده اول آقای تهرانی: درباره دوره پیش از دبستان، مصوبه 27 اردیبهشت 99 در هیئت وزیران را داریم که فرمودید این مصوبه در برنامه‌ها قرار بگیرد؛ این کار خیلی خوبی است. با این نگاه بحث مهد کودک و تولید برنامه درسی برای مهد کودک به سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی واگذار شده است. در ساختار تشکیلات سازمانی سه پست رسمی و مشخص شماره‌دار برای پیش‌دبستانی داریم اما فقط یک نفر مشغول به کار است و دو پست دیگر در جاهای دیگر مشغول هستند. اکنون که این آئین نامه مهدکودک در شورای عالی نهایی شده و احتمالا به زودی تصویب و ابلاغ  می‌شود، از نظر ساختاری و پست این دوره را باید غنی کنیم. حدود 20 دستگاه در حوزه پیش‌دبستان در حال فعالیت هستند و در این زمینه نیاز به هماهنگی داریم.

پاسخ آقای ملکی: دوره پیش از دبستان برای ما بسیار اهمیت دارد ولی با توجه به اینکه این دوره رسمی بوده و اجباری نیست، بعضی مواقع به اندازه کافی به پیش‌دبستانی توجه نشده است. اما باید جایگاه پیش از دبستان و نیروهای لازم در بازآرایی تعیین تکلیف شده و جایگاه این دوره مشخص شود. باید اقدامات لازم جهت تولید محتوای مهدهای کودک را در زمان مشخص انجام دهیم و کار را به موقع تحویل بدهیم.

سؤال کننده دوم آقای رضا نباتی: در بحث کرونا و در حوزه استفاده از شبکه شاد، سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی حضوری ندارد و نیاز است که سازمان برای سال آینده حضور مؤثر و مشخصی داشته باشد. مثلاً شبکه شاد به شبکه رشد متصل شود تا بسیاری از مشکلات حل شود. تحول باید دارای پیوست پژوهشی بوده و سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی با پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش در این زمینه ارتباط داشته باشد. پژوهشگاه مطالعات از سازمان پژوهش جدا نشود. انبوهی از برنامه‌ها در مدارس اجرا و بسته‌هایی در مدارس توزیع می‌شود. به‌عنوان مثال حوزه پرورشی کتاب‌های زیادی را در مدارس در حوزه قرآنی توزیع می‌کند که با اهداف برنامه درسی ما مغایرت دارد و باید اقدامات لازم در این زمینه انجام شود و به‌عنوان مثال از مصوبه شورای عالی آموزش و پرورش استفاده کرده وهماهنگی لازم انجام شود.

پاسخ آقای ملکی: در شاد حضور نداریم به دلیل اینکه به موقع در جلسات لازم شرکت نکردیم و کارها انجام نشده است. شبکه ملی رشد یکی از دو برنامه تحولی مصوب سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی است که باید ارتقاء پیدا کند ولی هنوز شبکه شاد رشد کاملی پیدا نکرده است.

نکته بعدی الصاق پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش است. در این زمینه باید بگوییم این الصاق در این سال‌ها برای سازمان چه نتیجه‌ای داشته است؟ معتقدم در این موضوع، پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش یا باید از حالت الصاق خارج شده و کاملاً به سازمان متصل شود و یا این رابطه قطع شود. نظر وزیر محترم هم این است که پژوهشگاه مستقل شود.

پیشنهاد راه‌اندازی دفتر مطالعات راهبردی و آینده پژوهشی در سازمان پژوهش

سازمان، سرمایه‌های فیزیکی متعددی دارد که ما اصلاً خبر نداشتیم؛ ساختمان‌هایی داریم که میلیاردها تومان به ما بدهکار هستند و این مطالبات را خواهیم گرفت. باید مشخص شود چند ساختمان داریم و مستأجر آنها چه کسانی هستند؟

مصوبه 828 شورای عالی آموزش و پرورش اختیارات زیادی به سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی داده و اعلام کرده که هر معاونتی از وزارتخانه بخواهد اقدام به تولید محتوا کند باید با هماهنگی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی باشد. اما اکنون معاونت‌های دیگر تولید محتوا می‌کنند و سازمان هیچ اطلاعی ندارد. به‌عنوان مثال سازمان مدارس غیردولتی بدون اجازه سازمان پژوهش خودشان تولید محتوا می‌کنند و در مدارس خودشان تدریس می‌کنند، علاوه بر اینها معاونت ابتدایی، استعدادهای درخشان، مدارس خارج از کشور نیز به حوزه اختیارات ما ورود پیدا کرده‌اند و خودشان اقدام به تولید محتوا می‌کنند.

سؤال کننده سوم آقای لطفی‌نیا: بهتر است یکی از شاخصه‌های ورود کارشناسان به سازمان 5 سال تدریس در مدرسه باشد. رشته‌های زیادی در فنی و حرفه‌ای وجود دارد و کارشناسان ما بسیار کم هستند و باید به آینده فنی و حرفه‌ای توجه کنیم. دانشگاه فرهنگیان و شهید رجایی برنامه 20 سال قبل را به معلمان آموزش می‌دهند و هیچ تغییری در برنامه‌های خود نداده‌اند و همراه سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی پیش نمی‌روند.

پاسخ آقای دکتر ملکی: درتمام دفاتر با کمبود پست مواجه هستیم و باید با سنجش ارتباط بین رشته‌ها و دروس مشخص کنیم که به چه تعداد پست نیاز داریم؟ برنامه‌های دانشگاه فرهنگیان و تربیت دبیر شهید رجایی را ما باید تائید کنیم ولی این اتفاق تاکنون رخ نداده است.

برنامه‌های درسی که براساس آن معلم تربیت می‌شود باید مورد تائید سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی باشد. زیرا برنامه‌های درسی که ما در این سازمان تولید می‌کنیم مطالبی است که آنها باید در مدارس تدریس کنند.

سؤال کننده چهارم آقای بشیری: یکی از مشکلات اصلی ما این است که در حیطه فناوری‌های نوین حوزه تصمیم گیری جامع و یکپارچه نداریم. در حوزه فناوری اطلاعات در دو بُعد سخت افزاری و نرم افزاری نیاز به یک برنامه‌ریزی جامع داریم؛ ولی در سازمان جزیره‌های مختلف داریم که اقدامات خودشان را دارد و هیچکدام به نتیجه مشخصی نمی‌رسد.

پاسخ آقای ملکی: در حوزه فناوری‌های نوین دفتری پیش‌بینی شده به نام دفتر فناوری اطلاعات و ارتباطات تا به حوزه فناوری‌های نوین پرداخته شود.

سؤال کننده پنجم آقای حکمتی: زمانی که پژوهشگاه به سازمان الصاق شد برخی از نیروها کاهش پیدا کردند. بعد از آن برای جبران کمبود نیرو از طریق جذب هیئت علمی وزارت علوم تعدادی نیرو جذب شدند و مقرر شد این نیروها به پژوهشگاه اضافه شوند ولی در سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی به کار گرفته شدند و پژوهشگاه با کمبود نیرو مواجه شد.

آقای مهدی جلالی مدیرکل امور اداری و پشتیبانی در پاسخ به این سؤال که چرا 5 عضو هیئت علمی جذب شده به سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی اضافه شدند و نه پژوهشگاه گفت: مبتنی بر آئین‌نامه اداری و استخدامی سازمان آن 5 نفر از سه سال قبل فرآیند جذبشان شروع شد و پژوهشکده‌های مختلف نیازهایشان را اعلام کردند و برای گرفتن شناسه، اقدامات لازم صورت گرفت. در نهایت با توجه به اینکه مجموعه پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش ظرفیت بودجه و اعتباری برای جذب نفرات جدید را نداشت، امور مالی سازمان بررسی کرد و این اعضا جذب سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی شدند. پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش با توجه به سقف اعتبارات امکان جذب افراد جدید را ندارد و سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی هم امکان مساعدت بیشتر را ندارد.

اعتراض به حذف معاونت پژوهش استان‌ها

ملکی در ادامه در پاسخ به انتقادات به حذف معاونت پژوهشی استان‌ها گفت: حذف معاونت پژوهشی استان‌ها اتفاقی بود که نسبت به آن انتقاد داریم و قول مساعد و تجدید نظر هم گرفته بودیم ولی متأسفانه ابلاغ شد. ساختاری که ابلاغ شده قهر از پژوهش است و تا اصلاح نشود تحول صورت نخواهد گرفت. تحول بدون تحقیق و پژوهش امکان‌پذیر نیست. این اقدام یک ضایعه برای آموزش و پرورش است و اگر امکان‌پذیر باشد باز هم برای تجدید نظر اقدام خواهیم کرد.

رئیس سازمان پژوهش در پایان تأکید کرد: تقاضا می‌کنیم کارگروه‌های تحول که به تازگی تشکیل شده، جدی گرفته شود تا مباحث و الگوهایی که در کارگاه‌های آموزشی مطرح می‌شود در این کارگروه‌ها پخته و بعد به مراجع تصمیم‌گیری ارسال شود.