مهارت آموزی باید به یک گفتمان ملی تبدیل شود

به گزارش روابط عمومی سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی، متن مباحث مطرح شده در این برنامه به شرح زیر می باشد:

پرسشگر:درساختارکنونی آموزش و پرورش میتوانیم در عمل به دانش آموزان مهارت یاد بدهیم یا خیر؟

آقای بهمنی: ضمن بزرگداشت هفته مهارت آموزی، در ابتدا مقدمه ای در خصوص مهارت خدمت شما عرض میکنم، ماباید مفهوم مهارت را تبیین کنیم. نمای کلی این مفهوم در دوبخش مهارتها وشایستگی های پایه نرم ومهارتهای فنی و حرفه ای و تخصصی سخت که به نوعی مهارت های شغلی محسوب می گردند.اگرنگاه ویژه ای به مهارت داشته باشیم باید به آن دسته از مهارتهای نرم که مهارتهای زندگی را دربرمیگیرد، مهارتهای مربوط به نوآوری، خلاقیت، کارآفرینی، ارزش آفرین را در بر می گیردو همچنین بخشی از مهارت های مربوط به اخلاق حرفه ای، مدیریت منابع و پروژه، ایمنی ها و اینچنین مهارتهایی را در نظر بگیریم . مفاهیم مهارتهای شغلی هم خیلی روشن است در دوره دوم متوسطه دوشاخه فنی و حرفه ای  و کاردانش ترسیم شده .آنچه که اکنون درآموزش پروش داریم خوشبختانه از حیث اسناد بالادستی، برنامه و محتوا کاملا مترقی هست و برنامه و محتوایی که از آن استخراج شده متناسب با نیاز کشور است.اما باید ببینیم عملیاتی شدند یاخیر؟

آنچه که اکثر خبرگان و ذی نفعان وخانواده های ما لمس میکنند این است که فاصله برنامه های قصد شده و اجرا شده زیاد هستند. دلایل این را هم باید آسیب شناسی بکنیم و در سازمان پژوهش مورد توجه است یکی از دلایل مهم توجه به زیرساختهای اجرای این برنامه ها و در کنار این نقش و جایگاه خانواده ها برای مهارت آموزی در نظر بگیریم.امروز روز مهارت، خانواده و سرمایه انسانی ماهر است .ما23میلیون خانواده داریم .در واقع 23میلیون سازمان مهارتی وجود دارد همه ما اولین مهارتها را از دل خانواده یادگرفتیم ودر مدرسه هم که خانه دوم همه ما بوده و هست این مهارتهای نرم را دنبال کردیم.نکته ای را که باید به آن توجه کنیم در برنامه درسی و الگوی جدید که درسازمان درحال ترسیم است الگوی فطرت گرایی توحیدی با تولی گری آقای دکتر ملکی، به خانواده نقش ویژه ای داده شده یعنی آن را به عنوان یک عنصر شریک و پشتیبان نگاه می کند .این یک بعدقضییه است . آموزش مهارت باید یک گفتمان ملی باشد یکی از بسترهای این گفتمان ملی آموزش و پرورش است . بسترهای دیگر نیز باید در کنار این شکل بگیرند و تا به الان این گفتمان مهارت آموزی در سطح جامعه ما شکل نگرفته است .تحلیلهای آماری بین المللی بانک جهانی و مجمع جهانی اقتصاد (2019)میگوید که کشور ما در رشد و توسعه دانش نظری دردنیا رتبه 42 هستیم از بین 141 کشور، ولی در بحث توسعه مهارت آموزی رتبه133 هستیم.

در دوهفته گذشته کمیسیون آموزش و تحقیقات و شورای عالی مهارتی جلسات ممتدی را برای شناسایی مسائل و حل چالش های آن داشته اند . و خوشبختانه در بحث جهش تولید ومهارت آموزی  یک همت ویژه ای را در این دوستان دیده ایم . امار دیگیری که خود کمیسیون تحقیقات ارائه کردند این بود که 9 /1 درصد کل بودجه کل کشور در حوزه مهارت آموزی برنامه ر یزی شده.

متاسفانه نوع نگاهی که به این آموزشها است  در دنیا یک نگاه درجه دومی به بحث های مهارتی بوده اما با تغییر پارادایم های مختلف در دنیا اموزش یادگیری، بحث اشتغال پذیری در دنیا خیلی با شتاب به سمت مهارت آموزی حرکت کردند .فنلاند برنامه ریزی کرده که در سال2000   28% کل آموزشها را تخصیص داده بودند به مهارت آموزی و در حال حضر به64درصد رسیده. برا ی ما چه اتفاقی افتاده در برنامه ششم توسعه برنامه ریزی کردیم که هدایت تحصیلی برای جذب در بخش فنی و حرفه ای و کاردانش به50 درصد برسد .الان به35 درصد رسیده . از طرفی دیگر دربخش آموزش عالی به30 درصد برسد. سال گذشته تنها12 درصد ان تحقق یافته .

پرسشگر (ارتباط تلفنی با آقای دکتر تورانی) :

با توجه به آمارهایی که آقای بهمنی ارائه دادند این وضعیت کی به پایان می رسد؟ از این مدل و ساختار آموزش و پرورش مهارت آموزی تحقق پیدا میکند یاخیر؟

دکتر تورانی: نگاه بنده به مهارت به خصوص در آموزش عمومی و بویژه در دوره ابتدایی و سه ساله اول متوسطه، آن چیزی نیست که الان رواج دارد در آموزش و پرورش. وقتی صحبت از مهارت می شود همه فکر میکنند که دانش آموز باید یک کاری یدی  بلد باشد  در صورتی که منظور از مهارت در دوره ابتدایی به معنای شایستگی و قابلیت مطرح می شود یعنی در دوره آموزش عمومی بایستی مهارتهای  حس کنجکاوی، شوق تغییر، اراده قوی، مشارکت پذیری، ارتباط بین فردی و اجتماعی، پرسشگری، کندوکاو پیدا کند  واینها شایستگی و قابلیت هستند.وقتی دانش آموزان توانایی یادگیری های جدید را پیدا کنند نه اینکه نجاری یا کامپیوتر و.. یاد بگیرد . دانش آموز در این مدت باید مهارتهای  ارتباطات، تفکر، اجتماعی قوی شود. کتابهای جدیدالتالیف مهارت و تفکر، مهارتهای زندگی، خانواده و محیط زیست وبقیه محتواها دانش آموزان را به این سمت سوق می دهند که دانش آموز بتواند از بعد اجتماعی و فرهنگی خود را توسعه دهد. منتها اینگونه بیان می شود که باید یک شغل یاد بگیرد. اصل این موضوع به نظر بنده اشتباه است و با رویکرد صحیحی مطرح نمیشود.

پرسشگر :مهارتها به شکل مهارتهای نرم و سخت دسته بندی شدند انچه که شما بیان میفرمایید اشاره دارد به مهارتهایی مثل حس کنجکاوی، شوق تغییر، اراده قوی، مشارکت پذیری، ارتباط بین فردی و اجتماعی و.. اسم اینها را بنده میگذارم مدرسه زندگی . اما این مساله را چه کسی باید حل کند؟

دکترتورانی: این مساله طوری نیست که امروز برنامه ریزی کنیم فردا مشکل حل شده . این در فرایند برنامه درسی و تعلیم و تربیت ما دیده شده و به آن سمت حرکت می کند.. این رویکرد در آموزش پرورش هست، کتابها براین مبنا تدوین و تالیف میشوند، معلمها آموزش میبینند . آموزش پرورش فرایند مدار است  نتیجه محور نیست . مطمئنا در سالهای آتی به آن وضعیت خواهند رسید.آموزش و پرورش ما در شرایط پذیرش تغییر هست .

در آموزش و پرورش ما داشته های زیادی داریم . افرادی که الان در عرصه های مختلف در کشور خدمت میکنند پرورش یافته همین آموزش پرورش هستند.آموزش پرورش ما مطلوب نیست اما مخروب هم نیست. آموزش و پرورش ما به این سمت حرکت میکند و در همین راستا برنامه ریزی میکند . خیلی از موانع را باید از سر راه آموزش و پرورش برداریم . خیلی از موانع در خارج از آموزش و پرورش هست ونوع نگاه به آموزش پرورش است .آموزش پرورش با توجه به منابع و امکاناتی که دارد خوب کار میکند.

آقای بهمنی:سه مصداق دراین فرایند چند ساله که در آموزش پرورش محقق شده را عرض میکنم . بحث دروسی که استقرار پیدا کردند در آموزش و پرورش کارآفرینی، کار و فناوری، ارتباط موثر و...، الان هم بحث برنامه ویژه مدرسه را مثال میزنم، راهکار5-5 سند تحول بحث آزاد سازی سطوح برنامه را اشاره میکند . یعنی به مدارس اختیار بدهیم برای برنامه ریزی، برای تولید محتوا و بهره برداری از چنین مهارتهایی که درحال اتفاق افتادن است و امسال برای اولین باربرنامه ویژه مدارس طرح بوم با آزاد سازی 50تا60 ساعت در اختیار مدارس قرار میگیرد برای همین آموزشها.بحث دیگر برنامه درسی تلفیقی  است یکی از نکات بارز برای تحقق این است که این مهارتها در سایر حوزه های یادگیری شکل بگیرد.

پرسشگر :دنیا باسرعت درحال حرکت است .خیلی تلاش میشود اما تا آن نقطه که باید برویم باید چه تحول بنیادینی ایجاد شود تا مهارت آموزی اتفاق بیافتد؟

دکترتورانی: انتظارات بالاست ولی اختیارات کم است . اختیارات آموزش پرورش باید متناسب باشد با انتظارات وقتی منابع کم هستند، عوامل انگیزشی معلمان، مهارت معلمان و..اینها وقتی باهم تناسبی ندارد ابهام و نگرانی ایجاد میکند . آموزش پرورش ما به اندازه منابع و اختیاراتی که دارد تلاش میکند . باید مردم را نسبت به نظام تعلیم وتربیت خوش بین کنیم واعتماد بکنند . بنده به عنوان یک پژوهشگر ایده آل ها را میبینم و نتیجه گیری میکنم و میتوانیم دست به دست هم بدهیم و باهم بشویم .در بحث کرونا واین ناملایمات باید همه کمک بکنند و آموزش و پرورش را تنها نگذارند . ما نباید فقط به ای کیو بچه ها بپردازیم باید هوش میان فردی و اجتماعی و.. را هم رشد بدهیم تا انسانهایی موفق باشند موفقیت یک بازه است.

پرسشگر(ارتباط تلفنی با دکتر علی احمدی):  در حوزه سیاست گزاری در نظام آموزشی چه تغییری باید رخ دهد که آموزش مهارتی آنطور که باید اتفاق بیافتد؟

دکتر علی احمدی:باید یک عظم ملی تحقق پیدا کند تا به یک هدفی در کشور برسیم و آموزش و پرورش هم سهم خود را ایفا کند. در خصوص آموزش مهارتی و فنی و حرفه ای هم این عظم ملی لازم است آموزش پرورش بضاعتی دارد در قالب هنرستانهای فنی و حرفه و ای کاردانش و موسسات آموزش عالی که قبلا تحت نظارت آموزش و پرورش بودند همچنین معلمان و هنرآموزانی که در حال خدمت هستند. امکاناتی هم مثل امکانات  وزارت کا ر، سازمان فنی و حرفه ای، بخش صنعت و خدمات و ورزش وجوانان تربیت بدنی و برخی از مجموعه های یکه در بخش هنر به صورت مهارتی و وابسته به صداو سیما و وزارت فرهنگ و ارشاد هستند، همه این امکانات ذیل سیاستهای که آموزش پرورش برای آموزش مهارتی دارد باید بسیج بشوند و به کار گرفته بشوند. برنامه های درسی که ما تصویب کردیم چقدر نیاز به استفاده از چندرسانه ای ها، پویانمایی، فناوری آموزشی دارد. کرونا محدودیتهایی را برای ما به وجود آورده وفرصتهایی هم ایجاد شده . آموزش و پرورش از طریق صدا و سیما و اپراتورهای داخلی و مخابرات کمک گرفت وتوانست تا حدی پاسخگو باشد.

پرسشگر:مدرسه تلویزیونی زمینه ساز عدالت آموزشی است چرا با جدیت به این پتانسیل پرداخته نشد؟

دکترعلی احمدی: چون معلوم نبود این ویروس چقدر ماندگار خواهد بود تصمیم گیری برای یک برنامه پایدارمشکل بود.حالا که مشخص شده این ویروس برای سال اینده هم هست چاره ای جز این نیست که آموزش و پرورش و صدا و سیما باید خودشان را آماده بکنند برای شروع سال تحصیلی جدید و آموزش از راه دور را داشته باشیم.حتی جاهایی که امکان استفاده از اینترنت و اپراتورها را ندارند از طریق تلویزیون آموزش آنها اتفاق بیافتد.

پرسشگر: درسطوح بالای آموزش و پرورش جلساتی برگزار شده بین مسئولین و صاحبان موسسسات کنکوری که یک تبادل امکاناتی انجام شود.که آنها محصولاتشان را درشبکه شاد عرضه کنند.آیا این درسته یاخیر؟

دکتر علی احمدی: صحت این مطلب را مسئولین وقت میدانند. اگر از طریق سازمان پژوهش نیاز ها را اعلام کنیم و استانداردهایی هم برای تولید محتوای الکترونیکی، فیلم آموزشی، کتاب و..با توجه به برنامه درس ملی، استانداردهای مصوب شورای عالی و یک نظام پاداش دهی مقرر کنیم به این شکل که هر معلمی و هر عضو این خانواده توانست محتوایی را تولید بکند که مورد استفاده اموزش پرورش قرار بگیرد و استاندارد سازمان پژوهش و برنامه ریزی درسی را داشته باشد ما به ازای تعداد مراجعه معلمین و دانش آموزان و استفاده آنها کیف پول الکترونیکی کار کند ودستمزدی به تولید کننده محتوا پرداخت شودویک جمع سپاری اتفاق بیافتد . و اگر بتوانیم از طریق سازمان پژوهش مدیریت کنیم و از ظرفیت ملیمون برای تولید این محتواها استفاده کنیم .

پرسشگر:آیا موافقید شبکه شاد دکانی برای موسسات کنکوری بشود؟

دکترعلی احمدی:ما باید مردم را مشارکت بدهیم در تولید محتوا و از ظرفیت ملی استفاده کنیم  ولزومی ندارد که موسسات کنکوری در شاد فعالیت کنند.

پرسشگر :آقای بهمنی در این ایام کرونا مدرسه تعطیل است، آموزش مهارت در عمل چطورباید باشد؟

مهندس بهمنی: در حال حاضر دو وضعیت را پیش بینی کردیم زرد و قرمز .وضعیت قرمز خوب مدارس قطعا تعطیل هستند .وضعیت زرد نیمه حضوری و نیمه مجازی هست. برای  اینکه بتوانیم از این ظرفیت استفاده کنیم حتی در بحث مهارت اموزی، بنده باید از همه معاونتهای آموزش پرورش و سازمان خودمان تشکر کنم .برای این شرایط بحرانی شبکه شاد رو کلید میزنیم و شبانه روزی برای آن کار میکنیم در حال حاضر هم برای پشتیبانی محتوای آن . با پشتوانه قوی شبکه رشد ورود کردیم، تولید رسانه های دیداری شنیداری را از مجاری مختلف، ارگانهای دولتی حتی مشارکت هنرآموزان و هنرستانها و دبیران، جشنواره ها و برنامه هایی گذاشتیم که این محتوا را مطابق استانداردهای برنامه های درسی استخراج می کنیم، در کنار اینها هم فیلمها و رسانه های دیگر خودمان تولید میکنیم. الگوی برنامه درسی ترکیبی هم برای این نوع آموزشها پیش بینی شده یعنی  اینکه کدام قسمت محتوا چگونه آموزش داده بشود . نقش معلم و خانواده و متربی چه هست؟ برای خود مهارت آموزی در بخش سخت نیز نکته ای که بسیار عیان هست آن مهارتهای یدی هست که نیاز به کارعملی در کارگاه دارد امکان پذیر نیست.آن بخشهای آموزش عمومی، شایستگی های پایه و غیر فنی به صورت نیمه حضوری نیمه مجازی برگزار می شود که این بخش در شرایط قرمز باتوجه به ظرفیت خوبی که برنامه های درسی در قالب پودمانی آموزش مبتنی بر شایستگی یا مهارت محور بودن آنها ایجاد کرده،   در هر زمانی که شرایط قرمز برطرف شد با حفظ پروتکل ها امکان سنجش مهارت هنرجویان وجود دارد . در شرایط زرد با استفاده از ظرفیت آزاد شده آموزش های مجازی در گروههای چند نفره و از ظرفیت بعد از ظهرها و پنجشنبه ها استفاده می شود آنهایی که به صورت ویژه در فضای مجازی نمیتوانیم آموزش دهیم بستر تکمیلی برای آنها مهیا شده. یعنی رسانه های دیداری، شبیه سازها وچنین محتواهایی را در فضای مجازی بارگذاری میکنیم  و زمانی که شرایط به حالت معمول برگشت  آن زمان در خصوص  آزمونها مهارت ودیپلم آنها اقدام می شود.

پرسشگر:چه باید بکنیم که وضعیت ما در توسعه مهارت آموزی در دنیا یک جهش اساسی بکند؟ چه در ایام کرونا و چه بعد از آن؟

مهندس بهمنی: نیاز هست که گفتمان ملی در نگرش همه ی ما شکل بگیرد. هزینه کردن برای مهارت اموزی هزینه کردن نیست، سرمایه گذاری است. در بحث مهارت آموزی سخت باید بر اساس آمایش سرزمینی برنامه ریزی  بکنیم آینده کار را ببینیم، مشاغل از حالت ساخت  و تولید و صنعتی به سمت مشاغل خدماتی میرود. خیلی از مشاغل جدید شکل می گیرد باید برای اینها برنامه مدون داشته باشیم. باید این تغییرات را در نظر بگیریم در نتیجه آموزش پرورش به تنهایی نمیتواند اقدام کند .نیاز سنجی های بومی، آمایش سرزمینی، اطلس مشاغل و مراکز سنجش ملی نیاز هست که کنار ما کمک بکنند که این مهم اتفاق بیافتد.