معاون پژوهش، برنامه‌ریزی و منابع انسانی اداره کل آموزش و پرورش شهرستان‌های استان تهران مهم‌ترین دغدغه‌هایش در حیطه پژوهش‌ها و جذب دانش‌آموزان به این حیطه و همچنین لزوم بهره‌گیری از مطالعات و پژوهش‌ها در تصمیم گیری‌ها، دغدغه‌هایش را مطرح کرد.
مهدی درخشانی پور در گفت و گوی مکتوب و پاسخ به سؤالات روابط عمومی سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی موارد مهمی را بیان داشت که مشروح این مصاحبه به شرح زیر می‌باشد:
1ـ از نظر شما کدام فعالیت سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی درسی در استان با استقبال خوبی روبه‌رو شده است و دلیل آن چیست؟
از آن‌جا که تولید کتب درسی مهم‌ترین و با نفوذترین فعالیت سازمان پژوهش است، می‌توان گفت اعتباربخشی و ارزش‌یابی کتب درسی که در سال‌های اخیر به صورت سامانه‌ای انجام می‌شود و طی آن نظرات معلمان زبده جمع‌آوری می‌شود در استان مورد استقبال قرار گرفته است.
برنامه ویژۀ مدرسه به دلیل تفویض اختیار به مدرسه و برنامه معلم پژوهنده به دلیل مداومت در اجرا و فلسفه‌اش که ایجاد تغییر در کلاس‌های درس است، نیز از جمله فعالیت‌های مورد اقبال معلمان و مدارس هستند.
2ـ معاون پژوهش استان چگونه می‌تواند روحیۀ امید به آینده، پیشرفت کشور و خودباوری را در بین دانش‌آموزان گسترش دهد؟
معاونین پژوهش استان‌ها سازوکارهای مناسبی برای این هدف در اختیار دارند. یک دسته از این سازوکارها می‌توانند از طریق تأثیر بر معلمان، خودباوری را در دانش‌آموزان تقویت می‌کنند. به نظر من قدم اول ساماندهی مناسب نیروی انسانی است. اگر با یک سازماندهی خوب، بتوانیم کاری کنیم که معلمان به شکل تخصصی‌تری در خدمت دانش‌آموزان باشند، دانش‌آموزان در زمینه‌های تحصیلی و یادگیری به موفقیت‌های بیشتری می‌رسند و امید و خودباوری در آنها تقویت می‌شود. یکی دیگر از اقدامات، تحول کیفی در آموزش ضمن خدمت نیروی انسانی است. خروجی دوره‌های ضمن خدمت به دانش‌آموزان برمی‌گردد و می‌تواند برای آنها احساس موفقیت و امید را به همراه داشته باشد.
دسته دیگری از این سازو کارها از طریق تأثیر مستقیم بر دانش‌آموزان انجام شدنی هستند. مثلاً می‌توان کارگاه‌ها و نشست‌های مکرر دانش‌آموزی در زمینه پژوهش خصوصاً برای دانش‌آموزان پژوهش‌گر برگزار کرد. بحث فناوری و تکنولوژی نیز بسیار مهم است.
3ـ پنج مورد از شاخص‌ترین اقدامات سال 98 معاونت پژوهشی استان را بیان فرمایید.
در زمینه ساماندهی نیروی انسانی با توجه به مهاجرپذیری شدید استان و علیرغم کمبود شدید معلم، توانستیم از این بحران گذر کنیم.
در زمینه گسترش فرهنگ پژوهش بین معلمان و کادر اداری، سلسله نشست‌های پژوهش‌خوانی را برگزار کردیم. در این نشست‌ها، یکی از پژوهش‌های مرتبط با حوزه کاری همکاران قرائت می‌شد و همکاران درخصوص پیشنهادهای این پژوهش برای بهبود کار خود هم‌فکری می‌کردند.
تولید محتوای الکترونیکی معلمان و دانش‌آموزان نیز از جمله برنامه‌های موفق استان بود که با توجه به شیوع ویروس کرونا، ابعاد متمایزی به خود گرفت. تعداد همکاران و دانش‌آموزانی که از استان ما در جشنواره تولید محتوای الکترونیکی سازمان پژوهش شرکت کردند قابل توجه بود. با این حال با شیوع ویروس کرونا، همکاران استان ما در برنامه‌های آموزشی مدرسه ایران در صدا و سیما خوش درخشیدند. با راه‌اندازی سامانه شاد، محتوای الکترونیکی قابل توجهی توسط معلمان و دانش‌آموزان ما تولید و منتشر شده است که نویدبخش ایجاد تحول در نظام آموزشی است.
یکی دیگر از برنامه‌های موفق استان که مرتبط با مأموریت‌های سازمان پژوهش است، تولید کتاب استان‌شناسی بود که در استان تهران با همکاری دو اداره کل آموزش و پرورش شهر تهران و شهرستان‌های تهران در سال 98 انجام شد.
در این سال همکاران ما موفق به کسب رتبه‌های متعدد کشوری شدند. کسب رتبه برتر اقدام‌پژوهی کشور، کسب رتبه اول مدیران پژوهش‌سراهای دانش‌آموزی کشور، کسب رتبه در فعالیت‌های پژوهشی شایسته تقدیر و ... گوشه‌ای از این موفقیت‌هاست.
علاوه براین می‌توان از فعالیت‌های متعدد دیگری نام برد که در استان ما قرین به موفقیت بوده‌اند از جمله اجرای برنامه معلم پژوهنده، اجرای برنامه ویژه مدرسه، حمایت مالی از دانشجویان، انعقاد قراردادهای پژوهشی کاربردی، اجرای برنامۀ داوطلبانۀ مدرسۀ پژوهش‌محور
و یک کار ویژه، نشست صمیمانه مدیرکل و معاون پژوهش با پژوهشگران مناطق که سه ساعت به طول انجامید و پژوهشگران دغدغه‌های خویش را در زمینۀ ارتقاء کیفی مسائل آموزشی و پرورشی در مدرسه بیان نمودند.
4ـ انتظار شما از سازمان پژوهش جهت اجرایی نمودن برنامه‌هایی که به کیفیت بیشتر عملکرد سازمان منجر شود چیست؟
تخصیص بودجه و حمایت از طرح‌های استانی، تفویض اختیار بیشتر به استان‌ها و مدارس، تقویت مشارکت معلمان و دانش‌آموزان در اصلاح کتب درسی و نشریات آموزشی مانند مجلات رشد و از همه مهم‌تر احیاء پلت فرم رشد، رشد این ظرفیت را دارد که در اشتراک‌گذاریِ تهیه، توزیع و انتشار محتوای آموزشی تولیدشده توسط دانش‌آموزان و معلمان حرف اول را در فضای مجازی آموزشی کشور بزند و به یک پشتوانۀ قوی برای سامانۀ شاد تبدیل گردد.
5ـ مهم‌ترین مشکلات موجود در راه پژوهش‌های موفق دانش‌آموزی را چه می‌دانید؟
وقتی با دانش‌آموزان صحبت می‌کنیم متوجه می‌شویم که آنها تشنه یادگیری و تبدیل شدن به دانشمندان و چهره‌های معروف و ماندگار هستند. اما مسئله‌ای که دارند این است که موضوعات مناسبی را نمی‌توانند پیدا کنند. به نظر می‌رسد این امر به دلیل کم بودن میزان مطالعۀ آن‌هاست. مطالعۀ کم نیز دلایل خودش را دارد. مثلاً وجود سرگرمی‌های زیاد مثل تلویزیون و اینترنت و فضای مجازی که غالباً اجازه طرح پرسش را از بچه‌ها سلب می‌کنند و ذهن آنها را درگیر موضوعات دیگری می‌کنند که پاسخ‌های از قبل آماده‌ای دارند و دانش‌آموز را در موضع انفعال قرار می‌دهند. بنابراین نیاز به پرسش‌گری و پژوهش در بچه‌ها کم رنگ می‌شود.
علاوه بر این مشکلات دیگری هم هست که البته اهمیت آنها به اندازه عامل فوق‌الذکر نیست؛ اما به هر حال مؤثرند: عدم آگاهی اولیای دانش‌آموزان، عدم حمایت مالی از دانش‌آموزان پژوهش‌گر، نبود راهنمای پژوهشی و امکانات لازم جهت انجام پژوهش توسط دانش‌آموزان.
6ـ مهم‌ترین موانع انجام پژوهش‌های کاربردی توسط معلمان را چه می‌دانید؟
کم بودن میزان مطالعه و وجود احساس استغنای کاذب در معلمان؛ لحاظ نشدن پژوهش‌های همکاران در ارزشیابی‌های سالانه؛ نقل و انتقالات و سایر امتیازات معنوی؛ عدم حمایت مالی از پژوهش‌های معلمان
7ـ چالش اصلی موجود برای بهره‌گیری از پژوهش‌ها در سطح مدرسه و سهیم کردن دانش‌آموزان در این امر چیست؟
کنکورزدگی و رویکردهای و شیوهای کمی‌گرایانه و نتیجه‌محور مورد نظر اولیاء و افکار عمومی و همچنین برنامۀ هفتگی تکمیل و سنگین دانش‌آموز در مدرسه سبب شده‌اند دانش‌آموزان غالب اوقات خود را معطوف به انجام تکالیف دروس رسمی کنند و جایی برای پرسش‌خیزی و پژوهش برای آن باقی نماند.
تعدد بخشنامه‌ها در مدارس مانع از همکاری مدیران در این راستا می‌باشد.
بی‌توجهی به فرایندهای نیازسنجی و پیدا نکردن موضوعات جالب برای انجام تحقیق،
عدم آکاهی دانش‌آموزان در مورد نحوه پژوهش
8ـ تأثیر حاصل از پژوهش‌ها را در افزایش مشارکت اجتماعی، ارتقاء سطح سواد اجتماعی- سیاسی، مهارت آموزشی و تبیین مؤلفه‌های اخلاقی و تربیتی را چگونه ارزیابی می‌نمایید؟
اگر موضوعات پژوهشی مبتنی بر نیازسنجی‌های درست از مشکلات و مسائل جامعه باشد، نتایج بررسی‌های می‌توانند راهکارهای علمی و عملی مناسبی را برای پدیده‌های گوناگون در جامعه به ارمغان آورد. در واقع می‌توان ادعا کرد که تنها را برون‌رفت صحیح از تنگنای معضلات اجتماعی، انتخاب روش‌هایی است که پشتوانۀ علمی و پژوهشی داشته باشند. غیر از این هر چه باشد مشکوک به سوگیری و اعمال سلیقه و شخص‌محور است.
9ـ با توجه به تأکید مقام معظم رهبری در بیانیه گام دوم انقلاب در خصوص آینده‌نگری و بهره بردن از نیروهای جوان، به نظر جناب‌عالی پژوهش‌های دانش‌آموزی باید چه چشم‌اندازی را مد نظر داشته باشند؟
چشم‌انداز پژوهش دانش‌آموزی به جهت ماهیت سنی این دوره، آینده‌نگرانه است. توأم با امیدواری و پویایی است. اگر بتوانیم در مدرسه زمینه‌ای را فراهم نماییم که دانش‌آموز بتواند تمرین گروهی پژوهش نمایند، کار بزرگی را انجام داده‌ایم. چرا که آنها در این راه به اعتماد به نفس مجهز می‌شوند و عزت نفس و هویت گروهی می‌یابند. هویتی که مبتنی بر تجربه‌های پژوهشی است. او طی این فرایند یاد می‌گیرد که چطور می‌تواند بهتر از قبل مطالعه کند، سؤال طرح کند، صبور باشد، حرف بزند، بشنود و در صورت اشتباه کردن، به دنبال تجربۀ راه حل دیگری باشد.
10ـ ارزیابی شما از حجم کتب درسی و توجه به تمرکز مطالب بر مهارت‌های زندگی، چگونه است؟
اگر بتوانیم به جای حجیم کردن کتب درسی دانش‌آموزان به‌ویژه در دوره ابتدایی، کتب راهنمای تدریس معلمان را حجیم کنیم، به نتایج بهتری می‌رسیم. مثلاً در درس ریاضی، کتاب دانش‌آموزان باید چیزی در حدود 50 صفحه تمرین باشد. اما کتاب معلم باید 500 صفحه باشد که معلم برای تدریس آن 50 صفحه مجبور باشد مطالعه کند. بنابراین در خصوص حجم مطالعه باید اول معلم کانون توجه باشد بعد دانش‌آموز.
با تغییرات جدید کتاب‌های درسی و همسوسازی آنها با سند تحول بنیادین آموزش و پرورش و برنامه درسی ملی، تمرکز مطالب بر مهارت‌های زندگی افزایش یافته است. با این حال برای رسیدن به نقطه مطلوب، علاوه بر تغییر کتاب‌های درسی، معلمان و مدیران مدارس نیز باید نقش‌های قدیمی‌شان بازتعریف گردد.
11ـ رویکرد آموزشی-تربیتی مغفول در کتب درسی از منظر جناب‌عالی کدام موارد است؟
رویکرد پرسش-پژوهش در مقابل رویکرد یاددهی-یادگیری مغفول مانده است. اساساً کتاب‌های درسی ما به دنبال انتقال دانش و ذخایر فرهنگی به نسل بعد هستند. لذا فرایند اصلی حاکم بر کتب درسی، رویکرد یاددهی-یادگیری است. نسل بزرگتر چیزهایی دارد که باید به نسل بعد منتقل کند و یاد بدهد.
به میزانی که تصمیم بر تولید دانش و اصلاح فرهنگ باشد، باید از رویکرد یاددهی-یادگیری فاصله گرفت و بر رویکرد پرسش-پژوهش تأکید کرد. اما ظاهراً هنوز این تصمیم محقق نشده است.
12ـ بهره‌گیری از نگاه صاحب‌نظران استانی در تدوین کتب درسی و تولید بسته‌های یادگیری را چگونه ارزیابی می‌کنید و چه راهکاری برای تحقق این دیدگاه ارائه می‌نمایید؟
در سال‌های اخیر با راه‌اندازی سامانۀ اعتباربخشی کتب درسی، فرصت مناسبی برای معلمان علاقمند و زبده فراهم شده تا نظرات‌شان را در خصوص کتب درسی به طور جزیی و مستدل به اطلاع مؤلفین کتب درسی برسانند. این سامانه از جهت ثبت نظرات و بازخوردی که به همکاران می‌دهد، خوب عمل می‌کند. اما نقص اصلی این سامانه آن است که بیان انتقادها به طور فردی، معلمان را از خرد جمعی در خصوص کتاب‌هایی که تدریس می‌کنند محروم می‌کند. برای رفع این مشکل باید جلسات مشترک حضوری و مجازی برای منتقدین فراهم شود.
همچنین بسیاری از ایرادهایی که قابل پیگیری ارزیابی شده‌اند، همان‌طور مسکوت مانده‌اند و اقدامی برای اصلاح کتاب نشده است.
ارسال نظر