به گزارش واحد خبر روابط عمومی و امور بین‌الملل پنجمین جلسه از سلسله نشست‌های دلالت‌های قرآنی در برنامه درسی با موضوع « عمل » در سالن اجتماعات سازمان برگزار شد. در این نشست که با ارائه حجه الاسلام و المسلمین صدوقی برگزار شد، در ابتدای جلسه حدیثی از رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله درباره ی « نشانه های منافق » قرائت گردید :
« ثَـلاثُ خِـصالٍ مَن کُنَّ فیـهِ کانَ مُـنافِـقًا؛ سه خصلت است که در هر کس باشد، منافق است
وَ اِن صامَ وَ صَلّی وَ زَعَـمَ اَنَّـهُ مُسـلِم؛ و اگرچه روزه بدارد و نماز بگزارد و گمان کند مسلمان است،
مَن اِذَا ائـتُـمِـنَ خانَ؛ کسى که هر گاه امانت به او سپرده شود، خیانت کند
وَ اِذا حَدَّثَ کَـذِب؛ و هرگاه تکلم کند، دروغ گوید
وَ اِذا وَعَدَ اَخـلَـفَ. » و هرگاه وعده کند، وفا ننماید.
اَطـیَب الـبَـیان فی تفسیر القرآن، ج1، ص304.
خِصلت : یعنی خلق و خویی که در انسان نهادینه شده و به « سَجیّه » تبدیل شده است. و با مفهوم « صفت » متفاوت است.
در جلسه قبل گفته شد که « ایمان » از جنس محبّت است و نه باور؛ امام صادق علیه السلام فرمودند : « هَـلِ الایـمان اِلَّـا الـحُبِّ وَ الـبُغـضِ؟ » ( الکافی، ثقة الاسلام کلینی ج۲، ص۱۲۵ ) و « عمل » رفتاری ارادی و نظام مند است که از انگیزه های درونی ما بر می خیزد.
« فرهنگ » ( یا ماهیت ) یک جریان نظام مند است که در شخصیت درونی ما ثبت شده و محصول انتخاب ماست. بایدها و نبایدها متأثر از فرهنگ است. فرهنگ مولد عمل است و عمل، میوه درخت شناخت و ایمان است. « تنبلی » و « عدم آشنایی با موضوع » از موانع عمل است. سه شاخه در فرهنگ، با یکدیگر وحدت دارند : « معرفت »، « ایمان » و « عمل ». بینش انسان به هر درجه و پایه ای که باشد، عمل او هم به همان میزان مرتبه پیدا می کند. عملِ صادقانه مبتنی بر فرهنگ، باعث بروز « شاکله » می شود.
در جامعه باز، مشکل تظاهرات فردی برای کسب معرفت بالاست. لذا قضاوت درباره ایشان خیلی سخت است. مبنای عمل، در اندیشه دینی مبتنی بر عبودیت و بندگی است. دو واژه « عبادت » و « عبودیت » با هم متفاوت هستند. عبادت، رو بنا و عبودیت، زیر بناست.
قرآن کریم می فرماید : « قُل اِنَّ صَـلاتی وَ نُـسُـکی وَ مَحـیایَ وَ مَـماتی لِـلّـهِ رَبِّ الـعالَـمیـنَ » ( ای پیامبر ! بگو : نماز من و عبادت من و زندگی و مرگ من برای پروردگار جهانیان است. / انعام 162 ) زیرا اگر عملی متکی به عبودیت باشد، هویت ارزشی پیدا می کند. مشکل شیطان همین بود که عبادت داشت، عبودیت نداشت.
در برنامه های درسی، ظهور عملی و شاکله ای مد نظر است که اولاً از شخصیت فرد پایداری کند، ثانیاً به صورت مستمر در مسیر ارتقاء خودش قدم های شایسته و بایسته ای را بردارد. منظور از « اهدنا الصراط المستقیم »، « اَنِ اعبدونی، هذا صراط مستقیم » است. در اندیشه توحیدی ارتباط با خدا از طریق ارتباط فرد با « خود »، « خلق » و « خلقت » امکان پذیر می شود. عبودیت به آزادی انسان آزادی می دهد، آن را نظام مند می کند. او را آزاد منش بار می آورد. تعاملات را جهت می دهد تا غیر خدا را وارد حوزه تصمیم گیریش نکند. چنین انسانی، تمام وجودش را برای خدمت به خلق خدا می گذارد. زیرا خلق را عیال خدا می داند.
مراحل سلوک عبارتند از : اسلام، ایمان، تقوی، احسان، اخبات، سبقت، قرب، لقاء، رضا، رضوان؛ رساندن دانش آموزان به سه منزل اول یعنی اسلام، ایمان، تقوی، امری اساسی است. « مرحله اسلام، ناظر بر حوزه شناختی و معرفتی و عقلانی است.» « حوزه ایمان ناظر بر احساس و قلب است. » و « حوزه تقوا، ناظر بر حوزه عمل است. » « تربیت ناظر بر فرایند و مسیر حرکت » در این مراحل و مراتب است. « اخلاق، مقصد است » که در این مرحله شخصیت تغییر می کند. « ادب، هم عملی است متکی بر تقوا. »
عمل شیه دینی، مولد تربیت نیست. ژست دینی با هویت دینی و زندگی دینی متفاوت است. عمل اصیل، کمیت گرا نیست، بلکه به دنبال کیفیت است. دو خصلت عمل، یکی نیت است و دیگری توان ( چه قدر بوده که می تونستی انجام دهی ولی انجام ندادی؟ ) به همین دلیل است که فرموده اند : « نیت المؤمن، خیر من عمله ». « سعی » آن نسبتی است که بین عمل و توان وجود دارد. « لیس للانسان الا ما سعی » و « لایکلف الله نفسا الا وسعها ». به همین دلیل یکی از خصائص عمل، « توان عامل » است. اگر مبنای تعلیم و تربیت توان عامل باشد، « حسادت » و « غرور » از بین می رود. لذا حجم عمل اصالت ندارد. بلکه دو اصل ( نیت و تناسب عمل با سعی فرد ) ملاک عمل است. پس باید اولاً عمل را درست انجام داد. ثانیاً بستر زمانی آن را باید در نظر گرفت.
بین « عمل صالح » با « عمل حسن » تفاوت وجود دارد. قیام امام حسین علیه السلام عمل صالح بود، قیام سلیمان صُرد خزاعی، عمل حسن بود. چرا که اولی به نتیجه رسید اما دومی به نتیجه نرسید.
« عمل صالح » دو ویژگی دارد :
- تناسب عمل با شرایط زمانی و مکانی
- حق عمل ادا شود.
ویژگی دیگر عمل، « سرعت و شتاب » است. به همین دلیل مسابقه در نزد خدا، بر اساس توان هر فرد است. « و سارعوا الی مغفره من ربهم » و « سابقوا الی مغفره من ربهم » هم از همین حیث است.
ایمان مبتنی بر حب و به دنبال حقیقت اولاً در امور دنیوی و زندگی مادی دیگران را بر خود مقدم می دارد. و ثانیاً در امور معنوی خود را بر دیگران مقدم می داند.
ویژگی دیگر عمل، « اعتدال » است. وقنی بخشی از عمل را می گیریم و بخشی را رها می کنیم، عمل ما عملی کاریکاتوری است. در خطبه 15 نهج البلاغه آمده است : « اَلـیَـمیـنُ وَ الـشِّـمالُ مَـضَلَّـةٌ وَ الـطَّریـقُ الوُسطَی هِـیَ الـجادَّةُ عَـلَیـهَا » و نیز قرآن کریم درباره امت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید : « وَ کَـذٰلِـکَ جَـعَلـناکُم أُمَّـةً وَسَـطًا » ( بقره 143 ) دین برای منطقی کردن فکر و رفتار ما آمده است. عمل باید منطبق با فکر باشد.
از سوی دیگر انسان پیوسته و مستمراً در معرض ابتلا و آزمایش است. و نیز رابطه شیطان با انسان نیز مستمر و دائمی است. لذا وظیفه مداری اگر فقط برای خدا باشد و به درجه مخلصین ( به فتح لام ) در امان خواهد بود. در این مرحله، « خداوند است که برای فرد برنامه ریزی می کند. » یعنی « افوز امری الله، و الله بصیر بالعباد » لذا آزمایش و ابتلا برای تعیین خوب و بد ما نیست. بلکه برای آن است که ما خودمان را بهتر بشناسیم.
نتیجه آن که نظام تربیتی باید دانش آموز را به نقطه ای برسانیم که او عمل مؤدبانه اصیل و عمل منتظرانه داشته باشد. عملی که تحت نظارت حجت خدا عجل الله تعالی فرجه الشریف است.
ارسال نظر