تحول در برنامه درسی و تربیتی بخش عمده تحول واقعی است

معاون وزیر آموزش و پرورش و رئیس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی تأکید کرد تحول در برنامه درسی و تربیتی بخش عمده تحول واقعی است.

به گزارش روابط عمومی سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی، حجت الاسلام دکترعلی ذوعلم رئیس سازمان پژوهش در نشست "نقد و بررسی اهداف دوره های تحصیلی"در خصوص ماه مبارک رمضان اظهارکرد:در حال نزدیک شدن به دهه سوم و شب قدر هستیم. شب قدر فرصت و موقعیتی است که در اختیار ما قرار گرفته است. سوره قدر دلالت معنایی و عمیقی در خصوص نگاه انسان ها به حقایق و مسائل پیرامونی دارد. ما معمولا کمّی گرایانه مسائل را تحلیل می کنیم ولی این آیه می گوید که کمّیت نقشی ندارد و یک شب در بعد زمان می تواند از هزارماه بهتر باشد. کار تربیتی کار کیفی محض است و توجه به این مسائل برای سازمان پژوهش بسیارمهم است. اگر بخواهیم به دانش آموز نگاه عمیقی ارائه بدهیم باید به همین مسائل توجه کنیم به عنوان مثال گاهی ممکن است یک جلسه درس 20 دقیقه ای از دو واحد درسی اثر گذارتر، سازنده تر باشد.در نظام تعلیم و تربیت و بازآرایی دوره های تحصیلی باید به کیفیت توجه ویژه ای شود.

 

بازآرایی ساختار، کاری بسیارضروری

رئیس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی گفت: نکته بعدی بحث بازآرایی تشکیلاتی است که حاشیه های زیادی داشت، عده ای غیرمنصفانه قضاوت می کنند که انجام این کار هیچ ضرورتی نداشته و منطق آن مشخص نیست و یا برخی انتقاد کردند که این بازآرایی را رئیس سازمان تحمیل کرده است. البته با برخی از این افراد نشست هایی را داشته ایم و در نهایت خود آنها هم اذعان کردند که این بازآرایی لازم بوده و بدون آن تحقق سند تحول امکان پذیر نبوده است. این بازآرایی ساختار تشکیلاتی کاری بسیار ضروری بود و ساختار 50 ساله سازمان را اصلاح کرد و امیدواریم این کار دنبال شود البته این اقدام در یک فرآیند کاملا مشارکتی انجام گرفت.

 

بهره گیری از نظرات کارشناسی

وی با بیان اینکه بیش از 100 اظهارنظر توسط همکاران ارائه شد و این نظرات جمع آوری شده و درباره آنها بحث شد تا به این نتایج رسیدیم، اضافه کرد: در نشستی که سال گذشته در اردوگاه شهید باهنر داشتیم شکل نهایی این بازآرایی مشخص و خلاءهای آن تا حدی دیده شد. به عنوان مثال گروه توانمند سازی مدارس ایجاد شد تا در این زمنیه به مدارس کمک کند، وقتی مدارس از لحاظ اجرای برنامه توانمند نباشد حتی اگر بسته یادگیری خیلی خوبی هم تولید شود قطعا اجرا نخواهد شد.

این پژوهشگر تعلیم و تربیت با اشاره به اینکه یکی از اشکالات در ساختار قبلی عدم توجه جدی به نگاه مدرسه محوری بود، گفت:درساختار جدید معاونت طراحی و تولید بسته های یادگیری، راساً و مباشرتاً متصدی تولید بسته های تربیت و یادگیری نخواهند بود و کار تألیف و تولید بسته های یادگیری بر عهده مجموعه ها، بنیادها، پژوهشگاه ها و هر جایی قرار می گیرد که بتواند متناسب با برنامه درسی و استانداردهای مصوب حوزه های تربیت و یادگیری به میدان بیایند و با نظارت دقیق سازمان محتوا تولید کنند.

دکترذوعلم یادآورشد: نمی خواهیم بگوییم که این مراکز قبلا اصلا اجازه ورود به تولید بسته یادگیری را نداشتند ولی این چنین تعریفی از نظر ساختار وجود نداشت. در ذیل معاونت طراحی و تولید، گروه سنجش و پایش در معاونت شکل گرفته تا معاونت هم از مجموعه های زیرین خود پایشی داشته باشد و هم از محیط بیرونی و مطالباتی که وجود دارد.این گروه وظیفه دارد برحسب نیازهای معاونت، بازخوردها و شرایط اجرای برنامه درسی را مستمراً سنجش و پایش کند و به ارتقای کیفیت برنامه کمک نماید.

 

لزوم ساماندهی ارتباط معاونت ها و دفاتر مختلف در سازمان

وی با اشاره به اینکه در ساختار قبلی در بخش فنی و حرفه ای جایگاه خاصی که بتواند استانداردها را مدیریت، تلفیق و مراقبت کند وجود نداشت و اکنون جایگاه تشکیلاتی پیدا کرده است، گفت: ارتباطات درون معاونتی هم در جاهایی باید بازنویسی شود مانند ارتباط بین دفتر انتشارات و فناوری آموزشی  با دفاتر معاونت طراحی و تولید بسته های یادگیری و ارتباط مجلات و دفاتر با یکدیگر. اگر می خواهیم مدرسه را توانمند کنیم و برای دانش آموز و معلم محتوایی غیر ازکتاب درسی ارائه دهیم، این هماهنگی ها، همکاری ها درون معاونت طراحی و تولید باید ساماندهی شوند.

 

ضرورت توجه بیشتر به تولید محتوای غنی

دکتر ذوعلم گفت: هم اکنون که این بازآرایی تشکیلاتی انجام شده باید گروه ها کار خود را زودتر شروع کنند. اگر گروه سنجش و پایش زودتر شکل گرفته بود در این دو ماه شیوع کرونا بود حضور فعالی می داشت.

 

شبکه شاد، کاری بزرگ و ارزشمند

معاون وزیر آموزش و پرورش راه اندازی شبکه شاد توسط وزارتخانه آن هم بر بستر پیام رسان های داخلی را کاری بزرگ برشمرد و گفت:ممکن است انتقاداتی به این کار وجود داشته باشد. هر کاری ضعف هایی دارد که باید در طول مسیر تکمیل شود. ولی حمله ناجوانمردانه به شبکه شاد واقعا بی انصافی است و برخی اشکالات را خیلی بزرگ نمایی می کنند و اینکه ارزش کار نادیده گرفته می شود غیرمنصفانه است. از این کار باید در یک نگاه کلان استقبال کنیم ولی به مرور زمان باید در جایگاه اصلی خودش قرار بگیرد و در بستر سایت رشد بازتعریف شود. معاونت طراحی و تولید در این زمینه نقش اساسی دارد و امیدواریم این کار انجام شود.

وی با طرح پرسش اینکه اجرای کامل برنامه درسی ملی به چه معنی است؟ ادامه داد: ابتدا به این رسیدیم که 11 حوزه تربیت، هویت پیدا کرده و شکل بگیرد. در ساختار قبلی ارتباط بین 11 حوزه تربیت وجود نداشت ولی بعد از بازآرایی ساختار، این کار تا حد زیادی انجام گرفت.

دکتر ذوعلم با تأکید براینکه نقد بررسی و آسیب شناسی برنامه کلان دوره ها  و معماری کلان اهداف دوره ها به طور منقح و شفاف مراحل مهم این کلان پروژه های سازمان می باشد، گفت: برای تغییر قواره کلان برنامه درسی دوره ها باید فراخوان برگزاری نقد و بررسی، ارائه شود و جامعه هدف ما مثل مدارس و معلمان در جریان این فعالیت سازمان باشند. تغییر قواره کلان برنامه درسی دوره به این معنی است که شاید درسی حذف، ادغام یا تلفیق شود و حضور دانش آموز در مدرسه بازتعریف می گردد.هم اکنون حضور دانش آموز در مدرسه به حضور در کلاس درس و ساعت های درسی خلاصه شده آیا این طور باید باشد؟ آیا دلالت های تربیتی اسناد تحولی ما که می خواهد تربیت محور باشد این گونه می تواند تربیت محور باشد؟ آیا تربیت مهارتی و اجتماعی دانش آموز فقط در کلاس درس اتفاق می افتد یا می توان گفت زمان حضور دانش آموز در مدرسه 40 ساعت است که 20 ساعت را به کلاس می رود و 20 ساعت باقیمانده را به کارهای دیگر مثل آزمایشگاه، مسابقه، نماز و و ... اختصاص می دهد. انواع و اقسام قالب هایی وجود دارد که در این قالب ها یادگیری باید صورت بگیرد.

 

برنامه درسی هم اکنون تک موقعیتی است

معاون وزیر آموزش و پرورش یادآورشد: یادگیری صرفا معطوف به کلاس به معنی حضور فیزیکی و معلم و کتاب درسی نیست. ممکن است معلم برنامه ای را ابداع کند و یا موقعیت های دیگری برای دانش آموز ایجاد کند که اتفاقات دیگری برای دانش آموز بیفتد؛ ولی برنامه درسی هم اکنون تک موقعیتی است و به سه ضلع کلاس، کتاب و معلم تبدیل شده است.پس این بازطراحی دوره صرفا به تغییرعناوین کتاب های درسی و زمان محدود نمی شود و به خلاقیت و ابداع نیاز دارد که مرحله سوم بوده و معماری آن کار باید انجام شود.

 

ظرفیت های مغفول تعلیم و تربیت باید شناخته شود

دکتر ذوعلم گفت: بارها در اسناد تحولی آموزش و پرورش آورده شده که خانواده ها باید در تربیت دانش آموز مشارکت داشته باشند چون تربیت یک امر تعاملی و دوسویه است؛ اینگونه مسائل باید در بازطراحی جدید محقق شده و عینیت پیدا کند. اگر واقعا قرار است تحول اتفاق بیفتد بخش عمده آن تحول در برنامه درسی و تربیتی است. این تحول بدون بازآرایی کلان و اساسی در قواره کلی برنامه درسی دانش آموزان ممکن نیست.

دکتر ذوعلم گفت: برای این کار نیازمند تبیین هویت هر دوره و اهداف دوره ها هستیم.هم اکنون که همکاران می خواهند برنامه کلان و قواره دوره را بازطراحی کنند با کاستی هایی مواجه هستند.بر خلاف آنچه که در مقدمه آن نوشته شده که برنامه درسی ملی، الگوی هدف گذاری در این اهداف مورد توجه قرار گرفته خیلی واضح است که آن مورد توجه قرار نگرفته است.

معاون وزیر آموزش و پرورش با تأکید بر اینکه این الگو در متن مذکور و 5 عنصر و 4 عرصه ارتباطی اصلا در این اهداف آورده نشده است، گفت: البته با مساحمه می توان گفت 4 اصل ارتباطی می تواند تحویل به 6 ساحت بشود و آن 6 ساحت هم نهایتا برای 11 حوزه تربیت. به این صورت می توان گفت تا 80 درصد ارتباط برقرار است ولی 5 عنصر اصلا وجود ندارد. مولفه های هویت همین 5 عنصر است. برای جریان دادن به هویت و تعالی آن باید به سراغ 5 عنصر تعقل، ایمان، علم، عمل و اخلاق برویم.

رئیس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی گفت:عدم ارتباط اهداف طراحی شده با الگوی اهداف و ادبیات آن با برنامه درسی ملی مهترین نقص این اهداف دوره های تحصیلی است. یک نکته بسیار مهم اینکه این اهداف بر اساس دوره ها نوشته نشده و بر اساس ساحت ها اهداف نوشته شده است و لذا ارتباط افقی اهداف هر دوره مبهم و نامتوازن است.

ایشان گفت: اینکه میزان پرداختن دوره های متفاوت به ساحت های شش گانه یکسان نیست، مغفول مانده است. در دوره اول ابتدایی باید به ساحت اخلاقی بیشتر از ساحت سیاسی اجتماعی و علم و فناوری پرداخته شود. به عنوان مثال گرانیگاه دوره ابتدایی اهداف تربیتی، آداب و اخلاق هستند و در دوره متوسطه شاخه فی و حرفه ای ساحت اصلی علم و فناوری است. چارچوب این اهداف از مبنا دچار اشکال است اگرچه قبول داریم زحمات زیادی برای آنها کشیده اند و این اهداف می تواند خیلی مورد استفاده قرار بگیرد و برخی از عبارت پردازی ها نو و قابل استفاده است ولی خلاء هایی هم دارد؛ البته نباید این سند را کنار بگذاریم چون سند مصوب است و باید بخش های اصلاحی را آماده کرد و با کسانی که این سند را نگارش کرده اند نیز نشست های نقادانه برگزار شود تا  سهم حوزه ها و دوره ها دیده شود و هویت هر دوره هم مشخص شود. این کار مهمی است که معاونت طراحی و تولید با سرعت مناسب باید انجام دهند.